مقام عبودیت

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث مقام معصوم و مرتبط با مدخل عبودیت است. مدخل‌های وابسته به این بحث:

عبودیت در قرآن - عبودیت در حدیث - عبودیت در عرفان اسلامی - عبودیت معصوم - درجات قرب الهی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل عبودیت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

از جمله مقامات امامان معصوم(ع) مقام عبودیت که در زیارت جامعه کبیره با عبارت "الْمُطِيعُونَ‏ لِلَّهِ‏‏" آمده است.

واژه‌شناسی لغوی

• این واژه از ریشه "ط‌ ـ‌ و‌ـ‌ ع" "ضد کَرْه" به‌معنای فرمان بردن همراه با خضوع و رغبت است. در تفاوت اطاعت با "اِتّباع" و "اجابت" گفته‌اند: اطاعت فرمانبری از موجودی برتر است، در حالی‌ که اِتّباع، مطلق پیروی با فرمان یا بدون‌ فرمان، و اجابت، پذیرش درخواست موجود زیر دست است.
• واژه اطاعت و مشتقات آن ۷۸ بار در قرآن به‌کار رفته و مضمون آن از برخی آیات نیز که مشتمل بر این واژه و مشتقات آن نیست، استفاده‌ می‌شود.

امامان معصوم(ع)؛ فرمانبرداران خالص خداوند

همچنین ببینید: مقام مطیعین

همچنین ببینید: طاعت

همچنین ببینید: اطاعت از خدا

• " الْمُطِيعُونَ‏ لِلَّهِ‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ "سلام بر امامان معصوم(ع) که بنده خالص و فرمانبردار حق‌اند و بس فرمانبرداری از سر عشق".
• شارح صحیفه سجادیه مرحوم سید علی‌خان شیرازی می‌گوید: "برای آن‌که اطاعت جزو فضایل شمرده شود، باید دارای این شرایط باشد:
  1. فرمانبردار، شرایط اطاعت را بداند.
  2. با رغبت و اختیار فرمان ببرد.
  3. با اعتقاد راسخ نفسانی به حسن و نیکویی آن، اختیارش کند.
  4. مداومت و استمرار بر آن داشته باشد و بر آن استقامت ورزد".
• اطاعت معصومین از خداوند، اعمّ از پیامبران و امامان(ع) مطلق است، مقطعی و موسمی نیست. آنان مطيع همه احکام حضرت حق‌اند، واجبات، مستحبّات، مکروهات و مباحات، تمامی اینها را حکم حضرت حق دانسته پایبند و ملتزم به آن هستند.
• ریشه نافرمانی در این گل‌های بی‌خار جهان هستی خشکانده شده است. ریشه نافرمانی، هوا و هوس و خودخواهی است، این رذیله در آنان راه ندارد و چون معصوم‌اند، لذا مطیع به نحو اطلاق خداوند هستند و این فضیلت برتر از فضیلت در عبادت به معنای خاصّ آن؛ یعنی نماز و روزه و دیگر عبادات است؛ زیرا چه بسا کسانی اهل اینها هستند، اما مطيع محض و بی‌چون و چرای ذات مقدّس حق نیستند.
• امیرمؤمنان علی(ع) در مورد شیطان می‌فرماید: "شیطان، شش هزار سال که معلوم نیست از سال‌های دنیاست، یا از سال‌های آخرت، خدا را عبادت کرد.
• البتّه برای خود آن حضرت و سایر انسان‌های کامل معصوم، روشن است لكن برای انسان‌های عادی معلوم نیست و آن ذوات قدسی بر اساس مصالحی نخواستند بیان کنند.
• شیطان با این همه عبادت، چون اطاعت بی‌چون و چرا از خداوند نداشت، از درگاه ذات احدیّت رانده شد.
• امام صادق(ع) فرمود: "هنگامی که ابلیس، مأمور به سجده بر آدم شد، او گفت: پروردگار من! به عزّتت سوگند! اگر مرا از سجده بر آدم معاف داری، به گونه‌ای تو را عبادت خواهم کرد که کسی مانند آن عبادت نکرده باشد، خدای متعال فرمود: من دوست دارم آن‌گونه که خودم می‌خواهم اطاعت شوم نه آن‌گونه که تو می‌خواهی".

امامان معصوم(ع) تکلیف محوران الهی

• " وَ بِأَمْرِهِ‏ تَعْمَلُونَ‏ ‏‏‏"؛ "فرمانی که شما اهل بیت(ع) را فرماندهی می‌کند، تنها و تنها فرمان خداوند است و بس". این یعنی "تکلیف محوری" و همانی است که خداوند، حضرت اسماعیل(ع) را به آن می‌ستاید آن‌جا که در برابر فرمان خداوند مبنی بر ذبحش فرمود: ﴿ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ ﴾.
• جالب این است که حضرت اسماعیل(ع) نفرمود: " پدرم! مرا ذبح کن" بلکه فرمود: "آنچه امر خداست انجام ده!"؛ یعنی مهم، امر خداوند است.
• امامان معصوم(ع) تجسّم تکلیف مداری بودند که در حقیقت، این ویژگی، قطب نمای تمام حرکات سیاسی آنان بود و تنوّع شیوه‌ها در موضع‌گیری‌ها برخاسته از این خطّ راهبردی است.

منابع

• خاتمی، سید احمد، در آستان امامان معصوم ج۲

پانویس