آیه ۱۵ سوره شوری چگونه بر نصب الهی پیامبر خاتم دلالت می‌کند؟ (پرسش)
| آیه ۱۵ سوره شوری چگونه بر نصب الهی پیامبر خاتم دلالت می‌کند؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ فقه سیاسی |
| مدخل اصلی | ؟ |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
آیه ۱۵ سوره شوری چگونه بر نصب الهی پیامبر خاتم دلالت می‌کند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث فقه سیاسی است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی فقه سیاسی مراجعه شود.
پاسخ نخست
آیت‌الله محسن اراکی، در کتاب «فقه نظام سیاسی اسلام ج۴» در این‌باره گفته است:
«﴿فَلِذَلِكَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَقُلْ آمَنْتُ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ كِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ﴾[۱]؛
درباره دلالت این آیه بر نصب رسول اکرم (ص) از سوی خداوند برای فرمانروایی جامعه بشر در سه بخش به بحث و بررسی می‌پردازیم:
بخش اول: دلالت آیه مورد بحث (آیه ۱۵ سوره شوری) بر نصب رسول اکرم (ص) برای فرمانروایی: دلالت این آیه بر نصب رسول اکرم (ص) برای فرمانروایی از سوی خدا دلالت روشن و آشکاری است. در اینجا به سه نکته دلالتی این آیه بر مطلب مذکور اشاره می‌کنیم:
نکته اول: جمله ﴿وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ﴾ بر مأموریت رسول خدا (ص) از سوی خداوند دلالت دارد. این آیه مأموریت رسول خدا (ص) از سوی خداوند را برقراری عدل در میان مردم اعلام می‌دارد. این همان وظیفه و تکلیفی است که در بسیاری دیگر از آیات برای عموم انبیای الهی به‌ویژه رسول خدا محمد مصطفی (ص) بیان شده است؛ نظیر: ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ﴾[۲]؛
و همچنین: ﴿فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ﴾[۳]؛
و نیز: ﴿هَلْ يَسْتَوِي هُوَ وَمَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَهُوَ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾[۴]؛
مراد از ﴿مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ﴾ به قرینه ﴿وَهُوَ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾ وجود مقدس پیامبر اکرم (ص) است؛ زیرا در قرآن کریم این وصف بجز خدای متعال تنها برای رسول اکرم (ص) آمده است، این وصف در بیش از یک آیه از آیات کریمه قرآن برای وجود مقدس پیامبر اکرم (ص) ذکر شده است؛ نظیر: ﴿إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ * عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾[۵]؛
﴿فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِي أُوحِيَ إِلَيْكَ إِنَّكَ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾[۶]؛
ضمناً اشاره به این نکته بجاست که وصف ﴿مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَهُوَ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾ اشاره به دو ویژگی فرمانروایی الهی رسول اکرم (ص) است که یکی دستور و قانون و عدل است که با ﴿يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ﴾ به آن اشاره شده، و دیگری ﴿وَهُوَ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾ است که عمل به عدل و اجرای عدل است. این دو ویژگی هر دو در جمله مورد بحث یعنی: ﴿وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ﴾ خلاصه شده؛ زیرا ﴿أَعْدِلَ﴾ شامل امر و دستور به عدل و نیز اجرای عدل و عمل به آن است.
نکته دوم: در آیه مورد بحث ﴿وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ﴾ مأموریت رسول خدا (ص) اقامه عدل معرفی شده است در آیاتی دیگر از همین مأموریت به "اخلاص در عبادت خدا" یا "اسلام" تعبیر شده است خداوند می‌فرماید: ﴿قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ * لَا شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ﴾[۷]؛
نیز می‌فرماید: ﴿قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ * وَأُمِرْتُ لِأَنْ أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ * قُلْ إِنِّي أَخَافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ * قُلِ اللَّهَ أَعْبُدُ مُخْلِصًا لَهُ دِينِي﴾[۸]؛
در این آیات مأموریت رسول خدا (ص) "اخلاص دین و عبادت برای خدا" و "اسلام" بیان شده است، در گذشته گفتیم مراد از "دین" نظام زندگی و دستورات و قوانینی است که آدمی در زندگی خویش بر وفق آن رفتار می‌کند؛ بنابراین معنای اخلاص در دین برای خدا، تنها به دستورات خداعمل کردن است که معنای»اسلام» نیز جز این نیست، از سوی دیگر با توجه به آیه کریمه ﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ﴾ دستورات خدا همگی دستور به عدل است، و دین خدا همان دین عدل است و "اسلام" عین عدل است نه بیش و نه کم؛ بنابراین ﴿أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ﴾ چیزی فراتر از ﴿أُمِرْتُ لِأَنْ أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ﴾ یا ﴿أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ﴾ نیست.
نکته سوم: جمله ﴿فَلِذَلِكَ فَادْعُ﴾؛ پس بدان - به دین خدا - فراخوان کن» اشاره به دینی است که در دو آیه قبل از این ذکر شده است، خداوند در آیه ۱۳ سوره شوری می‌فرماید: ﴿شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ﴾[۹]؛
بنابراین در جمله ﴿فَلِذَلِكَ فَادْعُ﴾ به رسول اکرم (ص) دستور داده شده است که مردم را به دینی که خداوند تشریع نموده؛ یعنی نظام و قانونی که برای زندگی انسان‌ها مقرّر فرموده است فرا بخواند، و پس از آن به او دستور داده شده که جایگاه و مأموریت خود را از سوی خداوند معرفی کند؛ لذا فرمود: ﴿وَقُلْ آمَنْتُ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ كِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ﴾ که در نتیجه حاصل معنای آیه چنین می‌شود: "مردم را به دینی که به تو و انبیای پیشین وحی کرده ایم فراخوان و به مردم بگو که به آنچه خدا فرستاده ایمان دارم و از سوی خداوند مأموریت دارم تا عدل را در میان شما بپا دارم".
نکته چهارم: جمله ﴿وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ﴾ از یک سو اشاره به همان خطر التقاط و تبعیض در دین، و عدم اجرای تمام و کمال احکام دین است: همان خطری که در آیه ۴۹ سوره مائده با عبارت ﴿وَاحْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكَ﴾ نسبت به آن هشدار داده شده است و از سوی دیگر ﴿وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ﴾ اشاره به همان قضیّه حقیقیّه مانعة الجمع و الخلو است که کراراً بدان اشاره شد مبنی بر اینکه نظام زندگی بشر بیش از دو گزینه ندارد:
- پیروی از نظام و قانون الهی؛
- پیروی از هوای نفس.
بدیهی است که هر انحرافی از نظام و قانون خداوند، به معنای پیروی از هواهای نفسانی افراد و خضوع برای هوس هوسرانان و تسلیم در برابر خواسته‌های نابخردانه سفیهان است»[۱۰].
پانویس
- ↑ «پس بدان فراخوان کن و راه راست را در پیش گیر آن چنان که بدان مأمور گشتی و از هواهای نفسانی آنان پیروی نکن و بگو: به آنچه خداوند از کتاب نازل کرده ایمان دارم، و مأمور شدم که میان شما عدل را بپا دارم» سوره شوری، آیه ۱۵.
- ↑ «همانا رسولانمان را با دلایل روشن فرستادیم و با آنان کتاب و میزان را نازل کردیم تا مردم قسط را بپا دارند» سوره حدید، آیه ۲۵.
- ↑ «پس خداوند انبیا را مژده دهنده و بیم دهنده برانگیخت و با آنان کتاب به حق را فرو فرستاد تا میان مردم در آنچه مورد اختلاف آنهاست داوری کند» سوره بقره، آیه ۲۱۳.
- ↑ «آیا برابر است آن شخص با آن کسی که به عدل دستور می‌دهد و او بر صراط مستقیم قرار دارد» سوره نحل، آیه ۷۶.
- ↑ «همانا تو از مرسلین هستی، و بر صراط مستقیم قرار داری» سوره یس، آیه ۳-۴.
- ↑ «پس به آنچه بر تو وحی شده تمسک نما همانا تو بر صراط مستقیم قرار داری» سوره زخرف، آیه ۴۳.
- ↑ «بگو: نمازم و عبادتم و زندگیم و مرگم برای خداست پروردگار جهانیان * شریک ندارد، و به این آیین مأمور گشته‌ام و من نخستین سرسپردگانم» سوره انعام، آیه ۱۶۲-۱۶۳.
- ↑ «بگو: همانا به من فرمان داده شده که خدا را پرستش کنم و آیین خود را برای او خالصانه کنم * و به من فرمان داده شده که نخستین سرسپردگان باشم * بگو: همانا اگر پروردگارم را نافرمانی کنم از کیفر روزی بزرگ بیم دارم * بگو: تنها خدا را می‌پرستم درحالی‌که آیینم را برای او خالصانه کرده‌ام» سوره زمر، آیه ۱۱-۱۴.
- ↑ «تشریع کرد برای شما دینی را که به نوح سفارش کرد و آنکه به تو وحی کردیم، و آن را که به ابراهیم و موسی و عیسی سفارش کردیم که: دین را بپا دارید و در آن از تفرقه و پراکندگی بپرهیزید» سوره شوری، آیه ۱۳.
- ↑ اراکی، محسن، فقه نظام سیاسی اسلام، ج۴، ص ۱۵۵.