ابراهیم بن عتبه در تراجم و رجال
این مدخل زیرشاخهٔ بحث ابراهیم بن عتبه است. ابراهیم بن عتبه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابراهیم بن عتبه در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردمقدمه
ابراهیم بن عتبه در سند ۱ روایت تفسیر کنز الدقائق به نقل از تفسیر عیاشی آمده: «و في تفسير العیاشي: عن حمدوية، عن محمد بن عيسی قال: سمعته يقول: کتب إلیه إبراهیم بن عتبه، یعنی إلی علی بن محمد (ع): إن رأی سیدی و مولای أن یخبرنی عن الخمر و المیسر الآیة. فما المیسر؟ جعلت فداک! فکتب: کل ما قومر به فهو المیسر و کل مسکر حرام»[۱].
یادآوری
در منبع اصلی یعنی تفسیر عیاشی به جای «ابراهیم بن عتبه»، «ابراهیم بن عنبسه» ثبت شده است[۲]؛ نیز در کتب روایی دیگر، مانند البرهان فی تفسیر القرآن[۳]، وسائل الشیعة[۴]، تفسیر نور الثقلین[۵] و مستدرک الوسائل[۶] که این حدیث را از تفسیر عیاشی نقل کرده‌اند، نام ابراهیم بن عنبسه یاد شده است.[۷]
تحقیق
بر اساس قرائن و شواهد، در هر دو عنوان «ابراهیم بن عنبسه» و «ابراهیم بن عتبه» تصحیف رخ داده و نام «ابراهیم بن عقبه» درست است:
- شیخ طوسی و برقی، ابراهیم بن عقبه را در اصحاب امام هادی (ع) یاد کرده‌اند [۸] و در این سند هم ابراهیم، از آن حضرت حدیث نقل کرده است: ... کتب إلیه إبراهیم بن عتبه، یعنی إلی علی بن محمد (ع)....
- بررسی اسناد روایاتی که در آنها محمد بن عیسی از ابراهیم بن عقبه و ایشان از راه مکاتبه از امام هادی (ع) حدیث نقل کرده؛ نمونه‌هایش:
- «حَمْدَوَيْهِ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى، عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُقْبَةَ، قَالَ:، كَتَبْتُ إِلَيْهِ يَعْنِي أَبَا الْحَسَنِ (ع) جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ عَرَفْتَ بُغْضَ هَذِهِ الْمَمْطُورَةِ أَ فَأَقْنُتُ عَلَيْهِمْ فِي صَلَاتِي قَالَ نَعَمْ...»[۹].
- «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو عَلِيٍّ[۱۰]، قَالَ حَدَّثَنِي إِبْرَاهِيمُ بْنُ عُقْبَةَ، قَالَ:، كَتَبْتُ إِلَى الْعَسْكَرِيِّ (ع)[۱۱]: جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ عَرَفْتَ هَؤُلَاءِ الْمَمْطُورَةَ فَأَقْنُتُ عَلَيْهِمْ فِي صَلَاتِي قَالَ: نَعَمْ...»[۱۲].
- «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى قَالَ: كَتَبَ إِلَيْهِ إِبْرَاهِيمُ بْنُ عُقْبَةَ يَسْأَلُهُ عَنِ الْفِطْرَةِ كَمْ هِيَ بِرِطْلِ بَغْدَادَ عَنْ كُلِّ رَأْسٍ وَ هَلْ يَجُوزُ إِعْطَاؤُهَا غَيْرَ مُؤْمِنٍ فَكَتَبَ إِلَيْهِ...»[۱۳].
- «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُقْبَةَ قَالَ: كَتَبْتُ إِلَيْهِ أَسْأَلُهُ عَنْ رَجُلٍ حَجَّ عَنْ صَرُورَةٍ لَمْ يَحُجَّ قَطُّ أَ يُجْزِي كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا تِلْكَ الْحَجَّةُ عَنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ أَمْ لَا بَيِّنْ لِي ذَلِكَ يَا سَيِّدِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَكَتَبَ (ع) لَا يُجْزِي ذَلِكَ»[۱۴].
بر این اساس، در سند روایت یادشده که در تفسیر کنز الدقائق و دیگر کتب روایی، نام راوی ابراهیم بن عتبة و یا ابراهیم بن عنبسة ذکر شده، تصحیف رخ داده و نام ابراهیم بن عقبة درست است که ترجمه وی در عنوان خود خواهد آمد.[۱۵]
منابع
پانویس
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۲، ص۳۲۱ به گزارش از تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۰۵ - ۱۰۶، ح۳۱۱.
- ↑ حمدویه عن محمد بن عیسی قال: سمعته یقول کتب إلیه إبراهیم بن عنبسة یعنی إلی علی بن محمد (ع)...؛ (تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۰۵، ح۳۱۱).
- ↑ ر. ک: البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴۵۶، ح۱۱۱۹.
- ↑ ر. ک: وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۳۲۵، ح۲۲۶۷۵.
- ↑ ر. ک: تفسیر نورالثقلین، ج۱، ص۲۰۹، ح۷۸۹.
- ↑ ر. ک: مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۱۱۹، ح۱۴۹۴۵.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۴۰۳-۴۰۴.
- ↑ ر. ک: رجال الطوسی، ص۳۸۳، ش۵۶۳۶؛ رجال البرقی، ص۵۸.
- ↑ رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۴۶۱، ش۸۷۹.
- ↑ «أبوعلی»، کنی، محمد بن عیسی است.
- ↑ به قرینه روایت پیشین مراد از «العسکری (ع)» امام دهم است؛ نه امام یازدهم.
- ↑ رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۴۶۰، ح۸۷۵.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۴، ص۸۷ - ۸۸، ح۲۵۷.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۵، ص۴۱۱، ح۱۴۳۰.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۴۰۴-۴۰۵.