ابراهیم بن محمد بن سهل نیسابوری در تراجم و رجال
این مدخل زیرشاخهٔ بحث ابراهیم بن محمد بن سهل نیسابوری است. ابراهیم بن محمد بن سهل نیسابوری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابراهیم بن محمد بن سهل نیسابوری در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردمقدمه
ابراهیم بن محمد بن سهل نیسابوری[۱] در سند ۱ روایت تفسیر کنز الدقائق و به نقل از تأویل الآیات الظاهرة یاد شده: «وَ قَالَ أَيْضاً حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ النَّيْسَابُورِيُّ حَدِيثاً يَرْفَعُهُ بِإِسْنَادِهِ إِلَى رَبِيعِ بْنِ ِ قُرَيْعٍ[۲] قَالَ: كُنَّا عِنْدَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنْ بَنِي تَيْمٍ يُقَالُ لَهُ حَسَّانُ بْنُ رَابِصَةَ يَا بَا عَبْدَ الرَّحْمَنِ لَقَدْ رَأَيْتُ رَجُلَيْنِ ذَكَرَا عَلِيّاً وَ عُثْمَانَ فَنَالا مِنْهُمَا فَقَالَ ابْنُ عُمَرَ إِنْ كَانَا لَعَنَاهُمَا فَلَعَنَهُمَا اللَّهُ تَعَالَى. ثُمَّ قَالَ وَيْلَكُمْ يَا أَهْلَ الْعِرَاقِ كَيْفَ تَسُبُّونَ رَجُلًا هَذَا مَنْزِلُهُ مِنْ مَنْزِلِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ أَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى بَيْتِ عَلِيٍّ (ع) فِي الْمَسْجِدِ وَ قَالَ فَوَ رَبِّ هَذِهِ الْحُرْمَةِ إِنَّهُ مِنْ ﴿الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنَى﴾[۳] مَا لَهَا مَرْدُودٌ يَعْنِي بِذَلِكَ عَلِيّاً (ع)»[۴][۵]
شرح حال راوی
در کتب رجالی شیعه، از ابراهیم بن محمد بن سهل یاد نشده، از این رو بعضی از رجالیان نوشته‌اند: المعنون لم نجده فی معاجمنا الرجالیة، فهو مهمل[۶].
نام وی در کتب رجالی اهل سنت، یاد شده و روایاتی هم از ایشان نقل کرده‌اند:
خطیب بغدادی: إبراهیم بن محمد بن سهل. أبو إسحاق: نیسابوری الأصل. حدث عن یحیی بن أبی طالب، و الحارث بن أبی أسامة، و یوسف بن یعقوب القاضی. روی عنه یوسف بن عمر القواس[۷].
ابن عساکر: إبراهیم بن محمد بن إبراهیم بن سهل أبوإسحاق الجرجانی المؤدب المعروف بابن سرشان؛ رحال، سمع بدمشق عبدالله بن عتاب الزفتی؛ و بالعراق أبا القاسم البغوی و یحیی بن محمد بن صاعد؛ و بالبصرة أبایعلی محمد بن زهیر الأبلی و أباعلی عبدالکریم بن أحمد بن الرواس؛ و ببلاد فارس أبا إسحاق إبراهیم بن عبدالله الزبیبی و أحمد بن محمد بن أوس الهمذانی المقرئ روی عنه حمزة بن یوسف[۸].
ذهبی: إبراهیم بن محمد بن سهل الجرجانی المؤدب. یروی عن أبی القاسم البغوی، و غیره. و عنه حمزة السهمی. و له رحلة إلی دمشق لقی فیها ابن عتاب الزفتی[۹].
یادآوری
وی از مشایخ حمزة بن یوسف سهمی[۱۰] صاحب کتاب تاریخ جرجان است که با عنوان «ابراهیم بن محمد بن سهل ابو اسحاق مؤدب جرجانی» فراوان از وی روایت کرده است.[۱۱]
طبقه راوی
در کتب رجالی اهل سنت، گزارشی از تاریخ ولادت راوی نرسیده؛ لکن ابن عساکر سال وفات ایشان را ماه صفر سال ۳۶۸ (ق) ثبت کرده[۱۲] و از بعضی اسناد فهمیده می‌شود که وی در سال ۳۶۷ (ق) احادیثی را به شاگردش (حمزة بن یوسف سهمی، صاحب کتاب تاریخ جرجان) که در سال ۴۲۷ وفات کرده، املاء کرده است[۱۳][۱۴]
استادان و شاگردان راوی
برخی استادان وی یحیی بن ابی طالب، حارث بن ابی اسامة، یوسف بن یعقوب قاضی[۱۵] و ابوالقاسم بغوی[۱۶] و بعضی شاگردان او یوسف بن عمر قواس[۱۷] و حمزة بن یوسف سهمی[۱۸] گزارش شده‌اند.[۱۹]
جایگاه حدیثی راوی
رجالیان اهل سنت در باره جرح و تعدیل ابراهیم بن محمد بن سهل نظری نداده‌اند؛ ولی روایاتی از ایشان نقل کرده‌اند؛ مانند این روایت که صاحب تاریخ جرجان نقل کرده: «... قال: دخل علی علی نفر من قریش قال: فقال: ألا أحدثكم عن أبی القاسم (ص)؟ قال: قالوا بلی قال: لما كان قبل وفاة رسول الله (ص) بثلاث هبط إلیه جبریل وقال: یا أحمد! إن الله أرسلنی إلیك إكراماً لك و تفضیلاً لك و خاصة لا یسألك عما هو أعلم به منك فیقول كیف تجدك؟ قال: أجدنی یا جبریل! مغموماً قال: ثم جاء الیوم الثانی فقال: یا أحمد! إن الله أرسلنی إلیك إكراماً لك و تفضیلاً لك و خاصة لك یسألك عما هو أعلم به منك یقول لك كیف تجدك؟ قال: أجدنی یا جبریل! مكروباً. قال ثم جاء الیوم الثالث فقال: یا أحمد! إن الله - تعالی - أرسلنی إكراماً لك و تفضیلاً لك وخاصة لك یسألك عما هو أعلم به منك یقول كیف تجدك؟ قال: أجدنی مغموماً و أجدنی یا جبریل! مكروباً. قال: و هبط مع جبریل ملك فی الهواء یقال له إسماعیل علی تسعین ألف ملك قال: فقال جبریل یا أحمد! هذا ملك الموت یستأذن علیك ما استأذن علی آدمی قبلك و لا یستأذن علی آدمی بعدك فقال رسول الله (ص): ائذن له. قال: فدخل قال فقال ملك الموت یا أحمد! إن الله أرسلنی إلیك و أمرنی أن أطیعك إن أمرتنی بقبض نفسك قبضتها و إن كرهت تركتها قال فقال جبریل: إن الله قد اشتاق إلی لقائك فقال رسول الله (ص) بل یا ملك الموت امض لما أمرت به قال فقال جبریل (ع): یا أحمد! علیك السلام! هذا آخر وطئ الأرض إنما كنت أنت حاجتی من الدنیا فلما قبض رسول الله (ص) و جاءت التعزیة یسمعون حسه و لا یرون شخصه قال: السلام علیكم و رحمة الله! إن فی الله عزاء من كل مصیبة و خلفاً من كل هالك و دركاً من كل فائت و اتقوا الله وإیاه فارجوا فان المحروم من حرم الثواب والسلام علیكم و رحمة الله. قال: فقال علی: أتدرون من هذا؟ قالوا: لا قال هذا الخضر (ع). أخبرناه إبراهیم بن محمد بن سهل الجرجانی حدثنا محمد بن إبراهیم الرفاء حدثنا محمد بن إدریس الرازی حدثنا أحمد بن الولید بن برد الأنطاكی حدثنا محمد بن جعفر بن محمد عن أبیه جعفر بن محمد عن أبیه محمد بن علی عن أبیه علی بن الحسین عن أبیه الحسین بن علی عن أبیه علی بن أبی طالب قال: دخل علی علی نفر من قریش و ذكر الحدیث»[۲۰][۲۱]
منابع
پانویس
- ↑ ر. ک: أ. منابع شیعی: تنقیح المقال، ج۴، ص۳۱۵، ش۵۱۱. ب. منابع سنی: تاریخ بغداد، ج۶، ص۱۶۰، ش۳۲۰۸؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۷، ص۱۱۴؛ ش۴۸۵؛ تاریخ الإسلام، ج۲۶، ص۳۹۳.
- ↑ مصحف بَزِيعٍ است.
- ↑ کسانی که برای آنان از سوی ما از پیش نیکی مقرّر است، از آن (آتش)، برکنارند سوره انبیاء، آیه ۱۰۱.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۸، ص۴۷۵ به گزارش از تأویل الآیات الظاهرة، ص۳۲۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۴۸۵.
- ↑ تنقیح المقال، ج۴، ص۳۱۵، ش۵۱۱.
- ↑ تاریخ بغداد، ج۶، ص۱۶۰.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۷، ص۱۱۴، ش۴۸۵.
- ↑ تاریخ الإسلام، ج۲۶، ص۳۹۳.
- ↑ حمزة بن یوسف بن إبراهیم بن موسی، أبوالقاسم القرشی، السهمی الجرجانی، من ذریة هشام بن العاص الحافظ الأمم الثبت الرحال، صنف التصانیف، و جرح و عدل، و صحح و علل توفی سنة ۴۲۷؛ (الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱، ص۱۷، ش۱).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۴۸۶-۴۸۷.
- ↑ مات فی صفر سنة ثمان وستین و ثلاثمائة و صلی علیه أبونصر الإسماعیلی؛ (تاریخ مدینة دمشق، ج۷، ص۱۱۵، ش۴۸۵).
- ↑ ... أنا أبوالقاسم إسماعیل بن مسعدة أنا حمزة بن یوسف نا أبو إسحاق إبراهیم بن محمد بن سهل إملاء فی سنة سبع وستین و ثلاثمائة نا محمد بن الحسین الجرجانی سنة تسع و ثلاثمائة نا...؛ (تاریخ مدینة دمشق، ج۶، ص۳۰۰).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۴۸۷.
- ↑ تاریخ بغداد، ج۶، ص۱۶۰، ش۳۲۰۸.
- ↑ تاریخ الإسلام، ج۲۶، ص۳۹۳.
- ↑ تاریخ بغداد، ج۶، ص۱۶۰، ش۳۲۰۸.
- ↑ تاریخ الإسلام، ج۲۶، ص۳۹۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۴۸۷-۴۸۸.
- ↑ تاریخ جرجان، ص۳۶۲- ۳۶۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۴۸۸-۴۸۹.