ابووهب جشمی
ابووهب جشمی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابووهب جشمی در تراجم و رجال - ابووهب جشمی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
جشمی، به جشم بن خزرج از انصار و نیز تیره‌ای از بکر بن وائل منسوب است [۱]. دولابی[۲] نام او را دیلم بن هوشع یا هوسَع دانسته است، اما دیگران[۳] این نام را برای ابووهب جَیشانی دانسته‌اند. دولابی، سخن بخاری را که به جای جشمی، جیشانی گفته، آورده است و با این نقل، پنداشته که این دو یکی است. ابن عبدالبر[۴] جشمی و جیشانی را دو نفر دانسته که اولی از صحابه و حدیثش نزد اهل یمامه شناخته شده است، و دومی از تابعین و مصری است (هر چند جیشان در یمن است) که یزید بن ابی حبیب، استاد ابن اسحاق از او روایت می‌کند. از نظر انتساب هم عدم اتحاد این دو کنیه تأیید می‌شود؛ زیرا جیشانی‌ها حمیری و یمنی هستند[۵] و سمعانی[۶] ذیل این نسبت، از ابووهب جیشانی دیلم بن هوشع نام برده است.
طبرانی[۷]، ابونعیم[۸]، ابن منده[۹]، دولابی[۱۰] ابن عبدالبر [۱۱]، بغوی، ابن سکن، ابواحمد[۱۲]، مزی[۱۳] و ذهبی[۱۴]، ابووهب جشمی را صحابی دانسته‌اند. وی از رسول خدا (ص) دو یا سه حدیث (گاه حدیث اول تقطیع شده و در دو حدیث آمده است) درباره نامگذاری فرزندان به اسامی انبیا و محبوب‌ترین و زشت‌ترین اسامی نزد خدا و اینکه همیشه اسبان برای جنگ آماده باشند، نقل کرده است [۱۵]. ابونعیم[۱۶] تنها بخش آخر روایت را آورده و روایت دیگری از ابووهب جشمی از رسول خدا (ص) نقل کرده که آن حضرت به داشتن اسب سیاه یا سرخ مایل به سیاه (سرخ دم سیاه) و نجیب و پاسفید سفارش کرده‌اند. برخی نیز تمام این مطالب را در یک متن آورده‌اند[۱۷].
بر خلاف تمام کسانی که ابووهب جشمی را صحابی می‌دانند، ابن ابی‌حاتم[۱۸] به نقل از پدر خود بیان داشته که ابووهب جشمی، همان ابو وهب کلاعی عبیدالله بن عبید، تابعی مشهور است و راویانی که او را صحابی دانسته‌اند اشتباه کرده‌اند. ابن قطان فاسی (قاضی ابوالحسن علی بن محمد) این نظر ابن ابی‌حاتم را ناشی از خلط چشمی با کلاعی دانسته است. ابن عساکر[۱۹] می‌افزاید که جشمی، صحابی و کلاعی، از تابعین است. هیثمی[۲۰] نیز می‌گوید: ابووهب کلاعی توهم است و جشمی صحیح است؛ زیرا عقیل بن شبیب راوی ابووهب، تنها از جشمی نقل می‌کند. اما ابن حجر[۲۱] به کتاب العلل ابوحاتم مراجعه کرده و دیده است که ابوحاتم درباره این حدیث بسیار تفحص کرده و معلوم شده که این حدیث از ابووهب کلاعی و مرسل است و در این باره توضیحات کافی در آن کتاب آمده است.
چنانچه در میان تابعین، شخصی به نام ابووهب جشمی نداشته باشیم، بیان ابوحاتم نه تنها ارتباط این دو حدیث بالا را با ابو وهب جشمی رد می‌کند، بلکه از اساس وجود چنین شخصی را نیز انکار می‌نماید؛ زیرا تنها دلیل بر وجود وی، این دو روایت است[۲۲] و این مخالف تمام گفته‌ها و نقل‌های صحابه‌نگارانی است که در صدر این مدخل بیان شد؛ مگر اینکه همانند دولابی، ابووهب جشمی را همان ابووهب جیشانی بدانیم که از تابعین است و البته این نظری اشتباه به نظر میرسد.
روایت دیگری از او نقل شده که رسول خدا (ص) فرمود: "هر مسکری حرام است"[۲۳]. این روایت را به ابووهب جیشانی نسبت داده‌اند. اوزاعی و ابواحمد عسکری آورده‌اند که ابو وهب جیشانی دیلم بن همیسع بر پیامبر وارد شد و از نوشیدنی‌ها پرسید[۲۴]. ابن عبدالبر [۲۵] ضمن اظهار این مطلب که نمی‌دانم این جیشانی آیا همان جشمی است یا نه می‌گوید: آنچه در روایت نقل شده، ابووهب جیشانی است، اما به دلیل تابعی بودن وی، ابووهب جشمی را صحیح دانسته‌اند.
تحقیق مطلب این است که این روایت از دیلم حمیری است. به نظر میرسد همان‌طور که در سند حدیث آمده، ابووهب جیشانی صحیح باشد، ولی چون روایت مرسل بوده، تصور کرده‌اند ابووهب جیشانی صحابی است؛ به ویژه که برخی، نام او را دیلم بن هوشع دانسته‌اند و این نیز سبب دیگری برای چنین توهمی شده است. اما از آنجا که وی تابعی است و ابن یونس چنین نامی را برای ابووهب جیشانی اشتباه دانسته است، برخی را بر آن داشته تا این روایت را از ابووهب جشمی صحابی بدانند؛ در حالی که هر دو[۲۶] غلط است و روایت از دیلم حمیری است.[۲۷]
منابع
پانویس
- ↑ سمعانی، ج۲، ص۶۱.
- ↑ دولابی، ج۱، ص۱۰۴.
- ↑ بخاری، ج۳، ص۲۴۹؛ ابن حبان، ج۶، ص۲۹۱؛ ابونعیم، ج۶، ص۳۰۴۲؛ ابن ابی‌حاتم، ج۳، ص۴۳۴.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۴، ص۳۳۸.
- ↑ به نظر میرسد با توجه به نام دیلم، این افراد ایرانی الاصل بوده که به یمن منتقل شده‌اند.
- ↑ سمعانی، ج۲، ص۱۴۴.
- ↑ طبرانی، ج۲۲، ص۳۸۰.
- ↑ ابونعیم، ص۳۰۴۲.
- ↑ ابن اثیر، ج۶، ص۳۲۳.
- ↑ دولابی، ج۱، ص۱۰۴.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۴، ص۳۳۸.
- ↑ ابن حجر، ج۷، ص۳۷۴.
- ↑ مزی، ج۳۴، ص۳۹۴.
- ↑ کاشف، ج۲، ص۴۷۱.
- ↑ احمد بن حنبل، ج۴، ص۳۴۵. وی هر دو متن را با یک سند نقل کرده است و این موضوع، تک روایت بودن آنها را صحیح به نظر میرساند؛ چنانکه ابویعلی، ج۱۳، ص۱۱۱ و ۱۱۵ چنین کرده است. ابوداوود، ج۱، ص۵۷۳ و ۵۷۵ و ج۲، ص۴۶۶؛ طبرانی، ج۲۲، ص۳۸۱؛ ابن عبد البر، ج۴، ص۳۳۸؛ بیهقی، ج۶، ص۳۳۰ و ج۹، ص۳۰۶.
- ↑ ابونعیم، ج۶، ص۳۰۴۲.
- ↑ احمد بن حنبل، ج۴، ص۳۴۵؛ طبرانی، ج۲۲، ص۳۸۱.
- ↑ ابن ابی‌حاتم، ج۵، ص۳۲۶؛ ابن حجر، ج۷، ص۷۴
- ↑ ابن عساکر، ج۳۸، ص۴۳.
- ↑ هیثمی، ج۵، ص۲۶۲.
- ↑ ابن حجر، ج۷، ص۳۷۴.
- ↑ ر. ک: ذهبی، میزان، ج۳، ص۸۸.
- ↑ ابن اثیر، ج۶، ص۳۲۳.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۴، ص۳۳۸؛ ابن اثیر، ج۶، ص۳۲۳.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۴، ص۳۳۸.
- ↑ این مطلب که روایت از جشمی یا جیشانی باشد.
- ↑ هدایت‌پناه، محمد رضا، مقاله «ابووهب جشمی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۵۵۳-۵۵۴.