احمد بن اسماعیل در تراجم و رجال
این مدخل زیرشاخهٔ بحث احمد بن اسماعیل است. احمد بن اسماعیل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احمد بن اسماعیل در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
احمد بن اسماعیل[۱] تنها در سند یک روایت تفسیر کنز الدقائق و به نقل از کتاب تأویل الآیات الظاهرة قرار گرفته است:
«و فی شرح الآیات الباهرة قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُحَمَّدِيِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ سُلَيْمَانَ عَنِ الْكَلْبِيِّ عَنْ أَبِي صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ النَّبِيُّ (ص) الْمَدِينَةَ أَعْطَى عَلِيّاً (ع) وَ عُثْمَانَ أَرْضاً أَعْلَاهَا لِعُثْمَانَ وَ أَسْفَلُهَا لِعَلِيٍّ (ع) فَقَالَ عَلِيٌّ (ع) لِعُثْمَانَ إِنَّ أَرْضِي لَا تَصْلُحُ إِلَّا بِأَرْضِكَ فَاشْتَرِ مِنِّي أَوْ بِعْنِي فَقَالَ لَهُ أَنَا أَبِيعُكَ».
«فَاشْتَرَى مِنْهُ عَلِيٌّ (ع) فَقَالَ لَهُ أَصْحَابُهُ أَيَّ شَيْءٍ صَنَعْتَ بِعْتَ أَرْضَكَ مِنْ عَلِيٍّ وَ أَنْتَ لَوْ أَمْسَكْتَ عَنْهُ الْمَاءَ مَا أَنْبَتَتْ أَرْضُهُ شَيْئاً حَتَّى يَبِيعَكَ بِحُكْمِكَ».
«قَالَ فَجَاءَ عُثْمَانُ إِلَى عَلِيٍّ (ع) فَقَالَ لَهُ لَا أُجِيزُ الْبَيْعَ فَقَالَ لَهُ: بِعْتَ وَ رَضِيتَ وَ لَيْسَ ذَلِكَ لَكَ قَالَ فَاجْعَلْ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ رَجُلًا قَالَ عَلِيٌّ (ع) النَّبِيَّ (ص) فَقَالَ عُثْمَانُ هُوَ ابْنُ عَمِّكَ وَ لَكِنِ اجْعَلْ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ غَيْرَهُ فَقَالَ عَلِيٌّ (ع) لَا أُحَاكِمُكَ إِلَى غَيْرِ النَّبِيِّ (ص) وَ النَّبِيُّ شَاهِدٌ عَلَيْنَا فَأَبَى ذَلِكَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ ﴿وَيَقُولُونَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالرَّسُولِ وَأَطَعْنَا ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ وَمَا أُولَئِكَ بِالْمُؤْمِنِينَ * وَإِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ إِذَا فَرِيقٌ مِنْهُمْ مُعْرِضُونَ﴾[۲] إِلَى قَوْلِهِ ﴿هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾[۳]»[۴].[۵]
شرح حال راوی
احمد بن اسماعیل، مشترک بین چند راوی است که با ملاحظه راوی و مروی عنه و دیگر قرائن تعیین آن ممکن نشد، اما با در نظر گرفتن اسناد دیگر استظهار می‌شود که در نام راوی تصحیف رخ داده و «احمد»، مصحف «حسن» است و عنوان صحیح «الحسن بن اسماعیل» است؛ زیرا در منبع اصلی، یعنی کتاب تأویل الآیات الظاهرة دو روایت دیگر که ابتدای سند آنها، مشابه سند محل بحث است، ذکر شده و در هر دو سند آمده است: ...عن جعفر بن عبدالله المحمدی عن الحسن بن إسماعیل...[۶].
و مراد از حسن بن اسماعیل، أبوصالح الحسن بن جعفر بن اسماعیل الأفطس است که در بعضی اسناد روایات تفسیر فرات الکوفی[۷] نیز واقع گردیده است.[۸]
طبقه، استادان و شاگردان راوی
مراد از جعفر بن عبدالله محمدی که از راوی، روایت کرده «جعفر بن عبدالله بن جعفر بن عبدالله بن جعفر بن محمد بن علی بن أبی طالب (ع) رأس المذری» است که در رجال نجاشی و شیخ طوسی عنوان شده است[۹].
به تصریح نجاشی[۱۰]، جعفر بن عبدالله، از افرادی چون حسن بن محبوب، ابن أبی عمیر، حسن بن علی بن فضال و چند راوی دیگر که همه از طبقه ششم شمرده شده‌اند، روایت کرده است؛ بر این اساس، راوی محل بحث نیز در این طبقه قرار خواهد گرفت.
از جمله اساتید وی در اسناد روایات عبارتند از: عباس بن عبدالرحمن[۱۱] و الحسین بن سواد یا «سوار؛ سواء»[۱۲]؛ و از جمله شاگردان وی در اسناد روایات عبارتند از: «جعفر بن عبدالله المحمدی[۱۳] و جعفر بن احمد و محمد بن القاسم بن عبید»[۱۴].[۱۵]
جایگاه حدیثی راوی
با توجه به این نکته که جعفر بن عبدالله محمدی، از فقهیان و محدثان بزرگ امامیه بوده و در اعلا درجه وثاقت در نقل حدیث است، استظهار می‌شود که راوی محل بحث دارای حُسن حال بوده و از راویان ممدوح قلمداد می‌شود.
نجاشی درباره جعفر بن عبدالله نوشته است: "جعفر بن عبدالله رأس المذري (المدري) بن جعفر الثاني بن عبدالله بن جعفر بن محمد بن علي بن أبي طالب أبوعبدالله، أمه آمنة بنت عبدالله بن عبيد الله بن الحسن بن علي بن الحسين، كان وجهاً في أصحابنا، و فقيهاً و أوثق الناس في حديثه[۱۶].[۱۷]
منابع
پانویس
- ↑ مصحف «الحسن بن اسماعیل» است.
- ↑ «و می‌گویند به خداوند و به پیامبر ایمان آورده‌ایم و فرمان می‌بریم سپس گروهی از ایشان پس از آن، پشت می‌کنند و مؤمن نیستند * و چون به سوی خداوند و پیامبرش فرا خوانده می‌شوند تا (پیامبر) میان آنان داوری کند ناگاه گروهی از آنان رو می‌گردانند» سوره نور، آیه ۴۷.
- ↑ «آنانند که رستگارند» سوره نور، آیه ۵۱.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۳۳۲، به نقل از: تأویل الآیات الظاهرة، ص۳۶۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص۸۲-۸۳.
- ↑ «قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ رَحِمَهُ اللَّهُ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُحَمَّدِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الْأَفْطَسِ عَنْ أَبِي مُوسَى الْمَشْرِقَانِيِّ...»؛ تأویل الآیات الظاهرة، ص۵۱۰؛ «قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ رَحِمَهُ اللَّهُ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ بْنِ سَلَمَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُحَمَّدِيِّ عَنْ أَبِي صَالِحٍ الْحَسَنِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمَشْرِقَانِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع):...»؛ تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۸۱۸.
- ↑ ر. ک: تفسیر فرات الکوفی، ص۵۷، ح۱۶، ۶۱ - ۶۲، ح۲۵ و ۲۵۸، ح۳۵۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص۸۳.
- ↑ ر. ک: رجال النجاشی، ص۱۲۰، ش۳۰۶؛ رجال الطوسی، ص۱۷۵، ش۲۰۶۳.
- ↑ ر. ک: رجال النجاشی، ص۱۲۰، ش۳۰۶.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۳۳۲.
- ↑ تفسیر فرات الکوفی، ص۵۷، ح۱۶ و ۲۵۸، ح۵۳.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۳۳۲.
- ↑ تفسیر فرات الکوفی، ص۷۵، ح۴۹ و ۲۵۸، ح۳۵۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص۸۴.
- ↑ ر. ک: رجال النجاشی، ص۱۲۰، ش۳۰۶.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۸۴-۸۵.