امیة بن ابی‌صلت ثقفی در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امیة بن ابی‌صلت ثقفی است. امیة بن ابی‌صلت ثقفی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امیة بن ابی‌صلت ثقفی در قرآن - امیة بن ابی‌صلت ثقفی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

وی شاعر و از قبیله ثقیف بود. نام پدرش را به اختلاف، «عبدالله بن ربیعه» و «ابوالصلت بن وهب» گفته‌اند. کنیه‌اش «ابوعثمان» یا «ابوالقاسم» است.

ابن حجر، در بخش چهارم (توهمات) از وی یاد کرده، می‌گوید: ابن سَکَن وی را در شمار صحابه آورده، با این حال تصریح کرده که او اسلام را درک نکرد و رسول خدا (ص) او را در مورد برخی از اشعارش تصدیق کرد و فرمود: نزدیک بود که امیه مسلمان شود. آن حضرت بیتی از اشعار امیه را خواند و فرمود: أمیه درست گفت، ویژگی حاملان عرش خداوند چنین است.

ابن حجر، گوید: ابوالصلت پدر امیه و پسر وی قاسم بن امیه، که از صحابه بود، نیز شاعر بودند و به گفته ابوعبیده تمام عرب بر این موضوع اتفاق نظر دارند که امیه شاعرترین افراد قبیله ثقیف بود. وی درباره واقعه اصحاب فیل شعری سروده و از دین حنیف یاد کرده است.

او در زمان جاهلیت کتاب‌های آسمانی را دیده و خوانده بود. وی پلاس بر تن کرد و ابتدا به یاد کردن از ابراهیم و اسماعیل و حنیفیت تعبد داشت و شراب را حرام کرده و از بتها دوری گزید. او چون در کتاب‌های آسمانی خوانده بود که پیامبری از حجاز مبعوث خواهد شد، برای رسیدن به پیامبری طمع کرد و امید داشت که خود، همان پیامبر باشد. از این رو پس از بعثت رسول خدا (ص) به ایشان حسادت ورزید و اسلام نیاورد.

این خبر به نقل از طبرانی، با اندکی تغییر، حاکی از آن است که پس از بعثت رسول خدا (ص) امیه به ابوسفیان گفت: به رسول خدا (ص) ایمان بیاور؛ او پرسید: خودت چطور؟ امیه گفت: اگر از کودکان قبیله ثقیف شرم نداشتم ایمان می‌آوردم. من همواره به آنان می‌‌گفتم که آن پیامبر من هستم؛ سپس آنان مرا می‌بینند که از پسری از عبدمناف پیروی کرده‌ام. این حالت او در اشعارش آشکار است از این رو گفته‌اند شعر اُمیه ایمان آورد اما قلب او کافر بود.

وی که مادرش رقیه بنت عبد شمس بود درباره کشته شدگان بدر مرثیه خواند؛ زیرا پسردایی‌های او عتبه و شیبه که از بزرگان قریش بودند در بدر کشته شدند. همچنان که او بر کشته شدگان بدر از بنی اسد نیز گریست و شعر سرود، گفته‌اند به هنگام مرضی که به مرگ امیه انجامید می‌‌گفت: من می‌دانم که حنیفیت حق است اما درباره محمد (ص) شک دارم.

بنا بر نقلی آیة ﴿وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِي آتَيْنَاهُ آيَاتِنَا فَانْسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطَانُ فَكَانَ مِنَ الْغَاوِينَ﴾. درباره وی نازل شد. براساس خبری دیگر، امیه به رسول خدا (ص) ایمان آورد و به حجاز آمد تا اموالش را از طائف بردارد و هجرت کند اما چون به بدر رسید به او گفتند کجا میروی؟ او پاسخ داد می‌خواهم از محمد (ص) پیروی کنم؛ به او گفتند می‌دانی در این چاه [بدر] چه کسانی قرار دارند کشته شده‌اند؟ گفت: نه؛ گفتند شیبه و عتبه پسرخاله‌های تو و برخی دیگر؛ أمیه روی شترش را برگرداند و گریبان درید و گریست و به طائف رفت و همان جا درگذشت. بنا بر مشهور وی در سال نهم درگذشت و در اینکه او کافر از دنیا رفته، اختلافی نیست. درگذشت او را پس از نبرد حنین و هنگام محاصره طائف نیز آورده‌اند. در منابع موجود درباره زندگی امیه مطالب بسیاری، که گاه به افسانه می‌ماند، نگاشته شده است.

منابع

1. خانجانی، قاسم، مقاله «امیة بن ابی صلت ثقفی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲