بئر معطله در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث بئر معطله است. بئر معطله از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بئر معطله در قرآن - پرسش مرتبط ندارد

جغرافیای بئر، در سوره مبارکه حج

﴿وَبِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَشِيدٍ﴾. چه بسیار شهر‌ها و آبادی‌ها، که آنها را نابود و هلاک کردیم؛ در حالی که ستمگر بودند، به گونه‌ای که بر سقف‌های خود فرو ریختند و چه بسیار چاه پر آب که، بی‌صاحب ماندند و چه بسیار قصر‌های محکم و مرتفع! واژه بئر که نام یک مکان جغرافیایی است؛ فقط یک بار، در آیه ۴۵ سوره مبارکه حج، بیان شده است و ما قصد داریم، در این مقوله، به معرفی مکانی، که این چاه وجود داشته، بپردازیم. صاحب کتاب آثار البلاد و اخبار العباد، ضمن شرح مبسوطی، درباره معرفی حضرموت، اشاره‌ای به مردم ستمگر آن می‌نماید و به علل هلاکت و اضمحلال آنان می‌پردازد و در مورد، واژه بئر می‌نویسد: ﴿وَبِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ﴾، به عدن بوده و به آنجاست قبر هود(ع)».

تا آنجا که می‌افزاید: «به آنجاست، بئر برهوت و آن چاه است، که پیغامبر خدا(ص) فرمود، که: در آن چاه ارواح کفار و منافقین باشند و آن چاهی است قدیم، کنده عادیان، به غایت عمیق، در بیابان مظلم و تاریک. و از علی بن عم النبی (ع) منقول است، که مبغوض‌ترین بقاع، به سوی خدای تعالی، وادی برهوت است، به حضرموت، در آن چاهی است، که آب آن سیاه است و بد بوی».. برخی از علمای گذشته، زیر واژه بئر می‌نویسد: ... و معنی ﴿بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ﴾ علی ما قیل هی الرس و کانت لعدن لأمه بقایا ثمود... یعنی، ﴿بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ﴾ همان رس می‌باشد، که از سرزمین عدن بود و آن سرزمین باقیمانده قوم ثمود، است.

عدن کجا است؟

همان‌گونه، که ملاحظه شد ﴿بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ﴾، در سرزمین عدن بوده، که به عنوان مثال، از آن، در آیه مورد تحقیق، قرآن سود جسته و به هر حال، آن چاه دارای وجود خارجی بوده است، که تاریخ نویسان و اهل لغت نام آن مکان را ضبط نموده‌اند. مرحوم دهخدا، در مورد عدن می‌نویسد: شهری، از شهر‌های مشهور عربستان، که واقع در ساحل دریای هند، از جانب یمن است... شهری است، واقع در جنوب غربی جزیره العرب ۱۹۶۰ کیلومتر مربع مساحت تقریبی آن است و یکصد و سی هزار نفر جمعیت دارد و به سال ۱۹۳۷ م. جزء مستعمرات انگلستان قرار گرفت. مرحوم دهخدا زیر واژه حضرموت در لغت‌نامه می‌نویسد: آن ناحیتی فراخ است، در شرقی عدن، نزدیک دریا، به پیرامون آن ریگ فراوان، که احقاف نامند و قبر هود(ع) بدان جاست و چاه برهوت در نزدیکی آن است... دهخدا درباره رس می‌نویسد: رس نام چاه بقیه ثمود، که تکذیب پیغمبر خود کردند و در آن چاه، وی را بند ساختند، تا آنکه مرد و آن قوم را اهل رس گویند.

نتیجه بررسی

با توجه به آنچه گذشت: به این نتیجه می‌رسیم، که منظور از ﴿بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ﴾ در قرآن مجید، چاهی بوده است در سرزمین حضرموت که در شرق عدن واقع شده است.

حدود تقریبی محل بئر معطله در حضرموت.  

تحلیل دیدگاه‌های شش‌گانه

اظهارنظر بند ۲ بسیار بعید است؛ زیرا طبق نظر مؤلف محترم تفسیر نمونه، فاصله میان زندگی موسی(ع) با جبل‌الطارق، آن قدر زیاد است که از طریق عادی آن زمان، رفتن موسی، به آنجا شاید ماه‌ها طول می‌کشید. در بند ۵ هر چند فاصله کمتری را با محل زندگی موسی(ع) در بر می‌گیرد؛ ولی آن هم، در حد خود زیاد است؛ زیرا شام، تا جنوب یمن، فاصله نسبتاً زیادی دارد، اما احتمال بند ۶ بیشتر است؛ زیرا محل اتصال خلیج عقبه، با خلیج سوئز، نزدیک‌تر به محل زندگی حضرت موسی(ع) است.

بئر معطله

﴿فَكَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا وَهِيَ ظَالِمَةٌ فَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا وَبِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَشِيدٍ﴾. «گویند بئر چاه کهنه و قدیمی است که حفر کننده و مالک آن معلوم نیست».

بئر معطله در کجای دنیاست؟

برخی از جمله مرحوم عماد زاده اصحاب رس را بقیه قوم ثمود و بقیه قوم عاد و آنها را اصحاب البئر دانسته و گفته است: سرزمین حنظلة بن صفوان پیغمبر آنها در عربستان بود ما نیز اصحاب رس را در کناره‌های رود ارس دانسته‌ایم. نکته قابل اهمیت در گفتار مرحوم عماد زاده سکونت اصحاب البئر در حول و حوش عربستان است. به نظر علامه طباطبایی «بئر معطله یعنی چاهی که دیگر کسی از اهل آبادی کنار آن نمی‌آید تا آب بردارد چون کسی در آبادی نمانده» است. چاه بدیهی است که در یک مکان جغرافیایی قرار دارد و همین چاه می‌تواند محدوده‌ای را برای ما مشخص کند. کتاب آثار البلاد و اخبار العباد می‌گوید: «بئر معطله» به عدن بوده و به آنجاست قبر هود». لغت‌نامه دهخدا در مورد حضرموت[حاضر میت] می‌نویسد: «ابن حلبی گوید: آن ناحیتی فراخ است در شرق عدن نزدیک دریا و به پیرامون آن ریگی فراوان که احقاف نامند و قبر هود(ع) بر آنجاست و چاه برهوت در نزدیکی آن است». پس «بئر معطله» در حضرموت واقع بوده و حضرموت سرزمینی است در جنوب جزیره العرب شامل جنوب و جنوب شرقی یمن و بخشی از کشور عمان. اگر بیشتر پیش برویم بئر معطله در «عدن» هست و عدن شهری مهم و بندری مهم بر کرانه دریای سرخ در جنوب یمن در منتهی‌الیه شبه جزیره نزدیک مدخل بحر احمر است.

منابع

1. عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید
2. فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن