بحث:آیا سفیانی نماد است یا به یک شخصیت انسانی اشاره دارد؟ (پرسش)

عمق وجود جریان سفیانی در فرهنگ عمومی مسلمانان

• باور عمومی کهن دربارۀ خروج سفیانی سبب شد که در طول تاریخ، افرادی از بنی امیّه که خروج کرده و در صدد در دست گرفتن قدرت بوده‌اند، به عنوان سفیانی، شناخته شوند. و شهرت یافتن این افراد به سفیانی، نشان از عمق وجود جریان سفیانی در فرهنگ عمومی مسلمانان دارد.

نظریه اول سفیانی نماد یک جریان فکری و فرهنگی و دلائل آن

• اما اینکه سفیانی یک نماد است یا یک شخصیت انسانی، در این مورد اختلاف نظر وجود دارد:
• سفیانی نماد یک جریان فکری و فرهنگی است و فرد مشخصی نیست، بلکه فردی است با ویژگی‌‏های ابو سفیان که در آستانۀ ظهور حضرت مهدی(علیه السلام) به طرفداری از باطل خروج می‌‏کند و مسلمانان را به انحراف می‌‏کشاند.
• قائلین این نظریه می‌‏گویند: در حقیقت، ابوسفیان، به عنوان سرسلسله سفیانیان، نماد پلیدی است. او غارتگری بود که با رباخواری، زورگویی و چپاول اموال مردم، ثروت‏ های هنگفتی به چنگ آورده بود و از راه فریب و استثمار توده‏‌های ستم‏ کشیده و ترویج خرافات و دامن زدن به نظام طبقاتی جاهلی، قدرت فراوانی داشت. ابو سفیان، در جایگاه سردمدار شرک و بت‏‌پرستی و سرمایه‌‏ داری طاغوتی، هر نوع حرکت و جنبشی را که دم از عدالت، برادری و آزادی می‏زد، دشمن شماره یک خود می‏ دانست و با قدرت تمام برابر آن به مبارزه برمی‌‏خاست؛ بنابراین، در حقیقت سفیانی یک جریان است، نه یک شخص، جریان باطل در بستر تاریخ. بر فرض هم که سفیانی را از نسل ابوسفیان بدانیم، اشکالی پدید نمی ‌‏آید و آخرین مهرۀ این زنجیره، همان سفیانی است که در آستانه ظهور قائم(علیه السلام) خروج می‌‏کند.

نظریه دوم سفیانی غیر نمادین و یک شخصیت انسانی و دلائل آن

• سفیانی غیر نمادین، واقعی و یک شخصیت انسانی و از نسل ابوسفیان است.
• قائلین این نظریه می گویند: تصریح روایات به نام و نسب و وضعیت ظاهری سفیانی که جز با انسان دانستن وی فهمیده نمی‌شود، و ظهور سایر روایات در انسان بودن سفیانی و فقدان دلیل بر نپذیرفتن این ظهورات، دلایلی هستند که این نظریه را اثبات می‌کنند. همچنین نظریۀ اول (نمادین دانستن سفیانی) به دلایل مختلفی باطل است، از جمله:
• الف) نمادین دانستن سفیانی با روایات متعددی در تعارض است، از جمله:
• مجموعه روایاتی که نام، نسب و وضعیت ظاهری و ویژگی‌ های جسمانی سفیانی، را ذکر کرده‌اند. روایات در این مضمون مشترک‌ اند که سفیانی، یک انسان است؛ مانند:

1. امیرالمؤمنین(علیه السلام) در نامه‌ای به معاویه، این گونه به سفیانی اشاره نموده است: «ای معاویه! پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) به من خبر داده است ... فردی از نسل تو (که شوم، ملعون، نابخرد، خش، وارانه ‌دل، بدخو و سخت گیر است و خداوند، رحم و شفقت را از دل او برکنده و از سوی مادر به قبیله کلب می‌ رسد و گویی او را می ‌بینم و اگر می‌ خواستم، نامش، ویژگی‌ هایش و چند ساله بودنش را می‌گفتم)، لشکری را روانه مدینه می ‌کند و به آن وارد می‌ شود و در کشتار و زشت کاری، زیاده‌ روی می‌کنند و مردی پاک و پاکیزه از نسل من از او می‌گریزد؛ کسی که زمین را از عدل و داد پر می‌کند، همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است.»
2. و نیز فرمود: «فرزند خورنده جگرها از وادی یابس خارج می ‌شود اسمش عثمان و پدرش عنسبه و از اولاد ابوسفیان است.»
3. و نیز فرمود: «پسر هند جگرخوار (سفیانی) از بیابان بیرون می‌آید. او مردی متوسط‍‌ القامه، قیافه‌اش وحشتناک و سرش ضخیم و رویش آبله دارد. اگر او را ببینی خیال می‌کنی یک ‌چشمی است، او از اولاد ابو سفیان است. وی خروج می‌کند و به کوفه (یا نجف) می‌آید و بر منبر آن می‌نشیند. گروه کثیری را فریب می‌دهد و آنان را با خود هم دست می‌نماید و مناطق: شام، دمشق، حمص، فلسطین، اردن و قنسرین را تصرف می‌نماید.»
4. امام باقر(علیه السلام) می‌فرمایند: «سفیانی سرخ‌‌‌ رو، سفید پوست و زاغ چشم است هرگز خدا را پرستش نکرده است و به مکه و مدینه نرفته است.»
5. در حدیثی، امام صادق(علیه السلام) سفیانی را این گونه معرفی می‌فرماید: «فرزند زن جگرخوار، از بیابان خشک، خروج می‌کند؛ مردی میانه بالا، ترسناک، با سری ستبر، آبله‌رو که چون او را ببینی، می‌پنداری یک چشم است. نامش عثمان، پدرش عنبسه و از نسل ابوسفیان است، تا این که به سرزمینی که آرامش و آب روان دارد، وارد می‌شود و بر منبر آن می‌نشیند.»
6. هم چنین حضرت(علیه السلام) فرمودند: «اگر سفیانی را ببینی، او را خبیث‌ترینِ مردم می‌یابی؛ بور، سرخ‌رو و کبود چشم، که می‌گوید: خدایا! انتقامم را می‌گیرم، انتقامم را می‌گیرم، هر چند با رفتن در آتش باشد. او آن اندازه خبیث است که یکی از کنیزانش را که از او فرزند دارد، زنده به گور می‌کند، مبادا که جایش را نشان دهد.»
7. هم چنین حضرت(علیه السلام) فرمودند: «تو اگر سفیانی را ببینی، پلیدترین مردمان را دیده‌ای ... خباثت او به اندازه ‌ای است که مادر فرزندش را زنده زنده دفن می‌کند از ترس این که مبادا مکان او را گزارش دهد.» اگر سفیانی، یک نماد باشد باید این روایات، کنار گذاشته شوند.

• ب) با ظاهر روایات متعدد دیگری مخالفت دارد؛ توضیح اینکه: برای سمبلیک گرفتن سفیانی باید:

1. مجموعه روایاتی را که از دین سفیانی خبر داده‌اند، علی ‌رغم ظهور آن‌ ها در انسان بودن سفیانی، بر این معنا حمل کرد که: منظور شکل ‌گیری این جریان فرهنگی انحرافی، در دنیای اسلام است. امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند: «گویا سفیانی را می ‌بینم که در میدان کوفۀ شما، جایگاه خود را گسترانیده است و منادی او فریاد می ‌زند هر کس سر شیعه علی را بیاورد هزار درهم مزد می ‌گیرد همسایه بر همسایه رحم نمی‌ کند و گردنش را می ‌زند برای هزار درهم آگاه باشید که حکومت شما در آن زمان به دست زنا زادگان خواهد بود.»
2. در توجیه مجموعه روایاتی که از مکان و زمان قیام سفیانی مانند یک شخص معین سخن گفته‌اند، باید گفت: این روایات، به خاستگاه این جریان فرهنگی و محل پیدایش آن، اشاره دارند.
3. مجموعه روایاتی را که از حملۀ او به عراق، مدینه و مکه سخن گفته‌اند، باید کنایه از گسترش این فرهنگ در مناطق یاد شده، دانست.
4. مجموعه روایاتی را که از کشته شدن سفیانی سخن می‌گویند، باید به ریشه ‌کن شدن این جریان فرهنگی انحرافی، تفسیر کرد.

• در حالی که بنابر ظاهر روایات، سفیانی انسانی است با نامی مشخص، از خاندانی معین و با ویژگی ‌های جسمانی خاص که به دین خاصی اعتقاد دارد و در زمان و مکان معینی قیام می‌ کند و به کشورهای مختلفی یورش می ‌برد و ...، کنایی گرفتن تمامی روایات یاد شده، خلاف ظاهر روایات است.
• ج) نمادین دانستن سفیانی، زمانی امکان دارد که پذیرفتن ظاهر روایاتی که خصوصیات و ویژگی ‌های او را بیان کرده‌اند، ممکن نباشد. در حالی که این روایات، خالی از هر گونه مطلب خلاف عقل و خارق ‌العاده است. از این ‌رو، دلیلی بر نپذیرفتن ظاهر روایات که او را یک شخص معرفی کرده‌اند وجود ندارد.

نتیجه گیری

• نتیجه اینکه دربارۀ سفیانی دو احتمال است برخی او را نماد یک جریان می دانند و منظور روایات را آخرین مهرۀ سفیانیان فرض کرده اند و گروهی دیگر او را شخص دانسته و نظریۀ اول را مورد نقد قرار می دهند.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: