آیا سفیانی نماد است یا به یک شخصیت انسانی اشاره دارد؟ (پرسش)

آیا سفیانی نماد است یا به یک شخصیت انسانی اشاره دارد؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / مقدمات ظهور امام مهدی / نشانه‌های ظهور امام مهدی / خروج سفیانی
مدخل اصلی	سفیانی
تعداد پاسخ	۶ پاسخ

در مورد سفیانی که خروج و مقابله او با حضرت مهدی (ع) از علائم حتمی ظهور است دو نظر وجود دارد: ۱. عده‌ای او را نماد جریان باطل در بستر تاریخ می‌دانند که از زمان رسول الله (ص) با شخص ابوسفیان شروع شده و تا امروز و تا هنگام قیام حضرت مهدی (ع) وجود دارد؛ ۲. عده‌ای دیگر او را یک فرد و شخص معین می‌دانند از نسل ابوسفیان که در روایات به طور مشخص به اسم و ویژگی‌های او اشاره شده است.

در ذیل، پاسخ جامع اجمالی به این پرسش و دیدگاه‌های متفرقه برخی از نویسندگان و دانشمندان، در این باره، به طور مفصل‌تری قابل بررسی است.

پاسخ جامع اجمالی

عمق وجود جریان سفیانی در فرهنگ عمومی مسلمانان

• باور عمومی کهن دربارۀ خروج سفیانی سبب شد که در طول تاریخ، افرادی از بنی امیّه که خروج کرده و در صدد در دست گرفتن قدرت بوده‌اند، به عنوان سفیانی، شناخته شوند. و شهرت یافتن این افراد به سفیانی، نشان از عمق وجود جریان سفیانی در فرهنگ عمومی مسلمانان دارد.

نظریه اول سفیانی نماد یک جریان فکری و فرهنگی و دلائل آن

• اما اینکه سفیانی یک نماد است یا یک فرد مشخص، در این مورد اختلاف نظر وجود دارد:
• سفیانی نماد یک جریان فکری و فرهنگی است و فرد مشخصی نیست، بلکه فردی است با ویژگی‌‏های ابو سفیان که در آستانۀ ظهور حضرت مهدی (ع) به طرفداری از باطل خروج می‌‏کند و مسلمانان را به انحراف می‌‏کشاند.
• قائلین این نظریه می‌‏گویند: در حقیقت، ابوسفیان، به عنوان سرسلسله سفیانیان، نماد پلیدی است. او غارتگری بود که با رباخواری، زورگویی و چپاول اموال مردم، ثروت‏‌های هنگفتی به چنگ آورده بود و از راه فریب و استثمار توده‏‌های ستم‏ کشیده و ترویج خرافات و دامن زدن به نظام طبقاتی جاهلی، قدرت فراوانی داشت. ابو سفیان، در جایگاه سردمدار شرک و بت‏‌پرستی و سرمایه‌‏ داری طاغوتی، هر نوع حرکت و جنبشی را که دم از عدالت، برادری و آزادی می‏زد، دشمن شماره یک خود می‌دانست و با قدرت تمام برابر آن به مبارزه برمی‌‏خاست؛ بنابراین، در حقیقت سفیانی یک جریان است، نه یک شخص، جریان باطل در بستر تاریخ. بر فرض هم که سفیانی را از نسل ابوسفیان بدانیم، اشکالی پدید نمی‌آید و آخرین مهرۀ این زنجیره، همان سفیانی است که در آستانه ظهور قائم (ع) خروج می‌‏کند.

نظریه دوم سفیانی غیر نمادین و یک شخصیت انسانی و دلائل آن

• سفیانی غیر نمادین، واقعی و یک فرد مشخص از نسل ابوسفیان است.
• قائلین این نظریه می‌گویند: تصریح روایات به نام و نسب و وضعیت ظاهری سفیانی، جز با فرد دانستن وی فهمیده نمی‌شود، و ظهور سایر روایات در فرد بودن سفیانی و فقدان دلیل بر نپذیرفتن این ظهورات، دلایلی هستند که این نظریه را اثبات می‌کنند. همچنین نظریۀ اول (نمادین دانستن سفیانی) به دلایل مختلفی باطل است، از جمله:
• الف) نمادین دانستن سفیانی با روایات متعددی در تعارض است، از جمله: مجموعه روایاتی که نام، نسب و وضعیت ظاهری و ویژگی‌‌های جسمانی سفیانی را ذکر کرده‌اند. روایات در این مضمون مشترک‌اند که سفیانی، یک فرد است. امیرالمؤمنین (ع) در نامه‌ای به معاویه، اینگونه به سفیانی اشاره نموده است: «ای معاویه! پیامبر خدا (ص) به من خبر داده است ... فردی از نسل تو (که شوم، ملعون، نابخرد، خشن، با دلی واژگون، بدخو و سخت گیر است و خداوند، رحم و شفقت را از دل او برکنده و از سوی مادر به قبیله کلب می‌رسد و گویی او را می‌بینم و اگر می‌خواستم، نامش، ویژگی‌‌هایش و چند ساله بودنش را می‌گفتم)، لشکری را روانه مدینه می‌کند و به آن وارد می‌شود و در کشتار و زشت کاری، زیاده‌ روی می‌کنند و مردی پاک و پاکیزه از نسل من از او می‌گریزد؛ کسی که زمین را از عدل و داد پر می‌کند، همان‌گونه که از ظلم و ستم پر شده است.» و روایات دیگر. اگر سفیانی، یک نماد باشد باید این روایات، کنار گذاشته شوند.
• ب) با ظاهر روایات متعدد دیگری مخالفت دارد؛ توضیح اینکه: برای سمبلیک گرفتن سفیانی باید:

1. مجموعه روایاتی را که از دین سفیانی خبر داده‌اند، علی ‌رغم ظهور آنها در فرد بودن سفیانی، بر این معنا حمل کرد که: منظور شکل ‌گیری این جریان فرهنگی انحرافی، در دنیای اسلام است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «گویا سفیانی را می‌بینم که در میدان کوفۀ شما، جایگاه خود را گسترانیده است و منادی او فریاد می‌زند هر کس سر شیعه علی را بیاورد هزار درهم مزد می‌گیرد همسایه بر همسایه رحم نمی‌‌کند و گردنش را می‌زند برای هزار درهم آگاه باشید که حکومت شما در آن زمان به دست زنا زادگان خواهد بود.»
2. در توجیه مجموعه روایاتی که از مکان و زمان قیام سفیانی مانند یک شخص معین سخن گفته‌اند، باید گفت که این روایات به خاستگاه این جریان فرهنگی و محل پیدایش آن، اشاره دارند.
3. مجموعه روایاتی را که از حملۀ او به عراق، مدینه و مکه سخن گفته‌اند، باید کنایه از گسترش این فرهنگ در مناطق یاد شده، دانست.
4. مجموعه روایاتی را که از کشته شدن سفیانی سخن می‌گویند، باید به ریشه ‌کن شدن این جریان فرهنگی انحرافی، تفسیر کرد.

• در حالی که بنابر ظاهر روایات، سفیانی فردی است با نامی مشخص، از خاندانی معین و با ویژگی‌های جسمانی خاص که به دین خاصی اعتقاد دارد و در زمان و مکان معینی قیام می‌کند و به کشورهای مختلفی یورش می‌برد و ...، کنایی گرفتن تمامی روایات یاد شده، خلاف ظاهر روایات است.
• ج) نمادین دانستن سفیانی، زمانی امکان دارد که پذیرفتن ظاهر روایاتی که خصوصیات و ویژگی‌های او را بیان کرده‌اند ممکن نباشد. در حالی که این روایات، خالی از هر گونه مطلب خلاف عقل و خارق ‌العاده است. از این ‌رو، دلیلی بر نپذیرفتن ظاهر روایات که او را یک شخص معرفی کرده‌اند وجود ندارد.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آیت‌الله م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌؛

محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌ آیت‌الله محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، در کتاب «دانشنامهٔ امام مهدی» در این‌باره گفته است: «باور عمومی کهن دربارۀ خروج سفیانی سبب شد که در طول تاریخ، افرادی از بنی امیّه که خروج کرده و در صدد در دست گرفتم قدرت بوده‌اند، به عنوان سفیانی، شناخته شوند. زیاد بن عبدالله بن یزید بن معاویه در سال‌های آغازین سدۀ دوم هجری، علی بن عبدالله بن خالد بن یزید بن معاویه در سال۱۹۵ هجری در زمان امام رضا (ع)، و ابو حرب یمانی مبرقعدر دورۀ معتصم عباسی، از جمله سفیانی‌هایی هستند که با هدف به دست گرفتن قدرت، خروج کرده‌اند و علیه شاخۀ مروانی بنی امیّه و یا خلافت بنی عباس شوریده‌اند. اگر چه سفیانی، فردی خوش نام نیست، ولی قدرت‌یابی و تسلّط مقتدرانۀ او بر شام و حتی مناطق حجاز، مورد توجه مردم بوده است. شهرت یافتن این افراد به سفیانی، نشان از عمق وجود جریان سفیانی در فرهنگ عمومی مسلمانان دارد. برخی از مورخان، احادیث مرتبط با سفیانی را ساخته و پرداختۀ این گروه برشمرده‌اند. مصعب بن زبیر، آغازگر این سخن است و افراد دیگری نیز در موافقت یا مخالفت آن سخن گفته‌اند . ولی توجه به فراوانی روایات شیعه و سنی، کهن بودن آن متون، رواج این فرهنگ در میان مردمان و سوء استفادۀ حاکمان و قدرت طلبان از این فرهنگ عمومی، اثبات می‌کند که این فرهنگ، ریشه در متون کهن حدیثی دارد.

۲.حجت الاسلام و المسلمین آیتی؛

نصرت‌الله آیتی حجت الاسلام و المسلمین نصرت‌الله آیتی در کتاب «تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور» در اين باره گفته است: «یکی از موضوعات اساسی که پیش از بررسی تفصیلی روایات سفیانی قابل طرح و بررسی است، واقعی یا نمادین و رمزی بودن سفیانی است. تفاوت دو دیدگاه یاد شده این است که: دیدگاهی که نشانه‌های ظهور را به شکل عام و سفیانی را به شکل خاص واقعی و غیر نمادین می‌داند، براساس ظاهر روایاتِ این موضوع قضاوت می‌کند و علائم مذکور در روایات را اشاره به پدیده‌های دیگری نمی‌داند. در مقابل، دیدگاهی که به نمادین و رمزی بودن نشانه‌های ظهور معتقد است، هر کدام از علائم را به نوعی کنایه‌ای می‌داند از پدیده‌های متفاوت با آن‌چه از ظاهر روایات برمی‌آید. ما کسی را نیافتیم که این دیدگاه را به شکل عام بپذیرد، اما این دیدگاه دست‌کم نسبت به برخی از علائم ظهور مانند دجال مطرح شده است. براین اساس باید پیش از شروع بحث سفیانی دیدگاه درست در این باب تبیین شود. و درباره نمادین یا واقعی بودن سفیانی قضاوت شود. البته غالب معیارهایی که در این‌جا ذکر می‌شوند، عمومیت دارند و به سایر علائم ظهور نیز تسرّی‌ می‌پذیرند. در مورد سفیانی پرسشی اساسی مطرح است که: آیا لفظ "سفیانی" که در روایات متعددی از آن سخن به میان آمده، واژه‌ای رمزی و نمادین است، یا این‌که واقعی است و به یک شخصیت انسانی اشاره دارد؟ بدون تردید، پاسخ به این سؤال نقش بسزایی در فهم روایات این موضوع خواهد داشت و با انتخاب هر یک از گزینه‌های این پاسخ، برداشت ما از روایات، تفاوتی بسیار خواهد داشت. بنابراین، بجاست که در ابتدا اندکی این موضوع را بررسی نماییم. درباره موضوع یاد شده، دو فرضیه را می‌توان ارائه کرد: فرضیه اوّل: نمادین بودن واژه سفیانی: نماد دانستن سفیانی می‌تواند به این معنا باشد که سفیانی یک جریان فکری و فرهنگی است. این جریان انحرافی که در درون دنیای اسلام شکل گرفته، با اندیشه مهدویت و ارزش‌های مربوط به آن در تعارض است. براساس فرضیه یاد شده سفیانی شخصیتی انسانی نخواهد داشت. مانند این دیدگاه درباره دجال ارائه شده که براساس آن، دجال نه یک شخصیت انسانی، بلکه تمدن مادی حاکم بر دنیای آخرالزمان دانسته شده است. نقد و بررسی: دیدگاه یاد شده به دلایل مختلفی باطل است، از جمله: سمبلیک گرفتن سفیانی با روایات متعددی در تعارض است، از جمله: مجموعه روایاتی که نام سفیانی را ذکر کرده‌اند؛ مجموعه روایاتی که به نسب سفیانی پرداخته‌اند؛ مجموعه روایاتی که وضعیت ظاهری و ویژگی‌های جسمانی سفیانی را ترسیم کرده‌اند. روایات یاد شده که در میان آنها احادیث معتبر نیز یافت می‌شود، همگی در این مضمون مشترک‌اند که سفیانی، یک انسان است. امام صادق (ع) در روایت معتبری فرموده‌اند: «"إِنَّكَ لَوْ رَأَيْتَ السُّفْيَانِيَّ لَرَأَيْتَ أَخْبَثَ النَّاسِ أَشْقَرَ أَحْمَرَ أَزْرَقَ يَقُولُ يَا رَبِّ ثَأْرِي ثَأْرِي ثُمَّ النَّارَ وَ قَدْ بَلَغَ مِنْ خُبْثِهِ أَنَّهُ يَدْفِنُ أُمَّ وَلَدٍ لَهُ وَ هِيَ حَيَّةٌ مَخَافَةَ أَنْ تَدُلَّ عَلَيْه‏"». نتیجه نمادین دانستن سفیانی، کنار نهادن مجموعه‌های روایی یاد شده، خواهد شد. پس برای این‌که چنین نشود، باید سفیانی را یک انسان بدانیم، نه واژه‌ای سمبلیک. نمادین دانستن سفیانی با ظاهر روایات متعددی مخالفت دارد؛ توضیح این که: برای سمبلیک گرفتن سفیانی باید: مجموعه روایاتی را که از دین سفیانی خبر داده‌اند (او در بیشتر آنها مسلمان معرفی شده است)، علی‌رغم ظهور آنها در انسان بودن سفیانی، بر این معنا حمل کرد که: منظور شکل‌گیری این جریان فرهنگی انحرافی، در دنیای اسلام است. در توجیه مجموعه روایاتی که از مکان و زمان قیام سفیانی مانند یک شخص معین سخن گفته‌اند، باید گفت که: این روایات، به خاستگاه این جریان فرهنگی و محل پیدایش آن، اشاره دارند. مجموعه روایاتی را که از حمله او به عراق، مدینه و مکه سخن گفته‌اند، باید کنایه از گسترش این فرهنگ در مناطق یاد شده، دانست. مجموعه روایاتی را که از کشته شدن سفیانی سخن می‌گویند، باید به ریشه‌کن شدن این جریان فرهنگی انحرافی، تفسیر کرد و.... در حالی که بنابر ظاهر روایات، سفیانی انسانی است با نامی مشخص، از خاندانی معین و با ویژگی‌های جسمانی خاص که به دین خاصی اعتقاد دارد و در زمان و مکان معینی قیام می‌کند و به کشورهای مختلفی یورش می‌برد و... کنایی گرفتن تمامی روایات یاد شده، خلاف ظاهر روایات است. سمبلیک گرفتن سفیانی، زمانی امکان دارد که پذیرفتن ظاهر روایاتی که خصوصیات و ویژگی‌های او را بیان کرده‌اند، ممکن نباشد. در حالی که این روایات، خالی از هر گونه مطلب خلاف عقل و خارق‌العاده است. از این‌رو، دلیلی بـر نپذیرفتن ظاهـر روایات - که او را یک شخص معرفی کرده‌اند - وجود ندارد. فرضیه دوم: انسان بودن سفیانی: برای اثبات فرضیه دوم که سفیانی را یک انسان می‌داند، می‌توان به آن‌چه در نقد فرضیه اوّل گذشت، تمسک جست. تصریح روایات به نام و نسب و وضعیت ظاهری سفیانی که جز با انسان دانستن وی فهمیده نمی‌شود، ظهور سایر روایات این باب در انسان بودن سفیانی و فقدان دلیل بر نپذیرفتن این ظهورات، دلایلی هستند که فرضیه دوم را اثبات می‌کنند».

۳.حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛

خدامراد سلیمیان حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «فرهنگنامه مهدویت» در این‌باره گفته است: «این‏که سفیانی کیست و چه ویژگی‌‏هایی دارد و چگونه خروج می‌‏کند و پرسش‏‌هایی از این دست هرگز به گونه‌‏ای روشن و قابل قبول در روایات و سخنان بزرگان مورد اشاره قرار نگرفته و به طور صرف، به گمانه‌‏هایی بسنده شده است. از جمله این‏که گفته شده: نام وی عثمان بن عنبسه و از خاندان ابو سفیان است. از این ‏رو برخی بر این باورند سفیانی فرد مشخصی نیست؛ بلکه فردی است با ویژگی‌‏های ابو سفیان که در آستانه ظهور حضرت مهدی (ع)‏ به طرفداری از باطل، خروج می‌‏کند و مسلمانان را به انحراف می‌‏کشاند. این‏ها در بیان دیدگاه خود می‌‏گویند: در حقیقت، ابو سفیان، به عنوان سرسلسله سفیانیان، نماد پلیدی است. او غارتگری بود که با رباخواری، زورگویی و چپاول اموال مردم، ثروت‏های هنگفتی به چنگ آورده بود و از راه فریب و استثمار توده‏‌های ستم‏کشیده و ترویج خرافات و دامن زدن به نظام طبقاتی جاهلی، قدرت فراوانی داشت. ابو سفیان، در جایگاه سردمدار شرک و بت‏‌پرستی و سرمایه‌‏داری طاغوتی، هر نوع حرکت و جنبشی را که دم از عدالت، برادری و آزادی می‏زد، دشمن شماره یک خود می‏دانست و با قدرت تمام برابر آن به مبارزه برمی‌‏خاست. بنابراین، در حقیقت سفیانی یک جریان است، نه یک شخص. سفیانی جریان باطل در بستر تاریخ است. بر فرض هم که سفیانی را از نسل ابو سفیان بدانیم، اشکالی پدید نمی‌‏آید و واپسین مهره این زنجیره، همان سفیانی است که در آستانه ظهور قائم (ع) خروج می‌‏کند.

{{پاسخ پرسش | عنوان پاسخ‌دهنده = ۴. حجت الاسلام و المسلمین اسماعیلی؛ | تصویر = 13681131.jpg | پاسخ‌دهنده = اسماعیل اسماعیلی | پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین اسماعیل اسماعیلی، در مقاله «بررسی نشانه‌های ظهور» در این‌باره گفته است:

«احتمال می‌رود، منظور این باشد که سفیانی از نظر ویژگی‌ها و خصلت‌های استکبار و ضد انسانی، بسان ابو سفیان است، نه این‌که از نسل وی باشد. برفرض که وی از نسل ابو سفیان هم باشد، هیچ اشکالی ندارد که آخرین حلقه از جریان باطل، شرک و نفاق، افزون بر ویژگی‌های صنفی، از نظر شخصی نیز از تبار ابو سفیان باشد، تا ترسیم این‌دو جریان عینی‌تر و ملموس‌تر و نمودی از دشمنی خاندان ابو سفیان با خاندان پیامبر (ص) باشد. خاندان ابو سفیان، با خاندان پیامبر و امیر المؤمنین (ع) دو قطب متضاد حق و باطل بوده‌اند و دشمنی سفیانی با حضرت مهدی (ع) شاید استمرار همین جریان باشد. امام صادق در این‌باره می‌فرماید: "ما و خاندان ابو سفیان، دو خاندانی هستیم که بر سر دین خدا باهم دشمنی داریم. ما سخن خداوند را تصدیق کردیم و آنان تکذیب کردند.

ابو سفیان، با [[پیامبر]ه (ص) مبارزه کرد و معاویه با علی (ع) و یزید با حسین بن علی (ع) به مخالفت برخاستند و سفیانی نیز، با قائم (ع) خواهد جنگید. بنابراین، سفیانی جریان باطل در بستر تاریخ است و رودررویی بین حق و باطل، در این‌دو خانواده، نمونه بارزی از جریان این‌دو خط است. بنابراین، بر فرض که سفیانی را از نسل ابو سفیان هم بدانیم، اشکالی به وجود نمی‌آید و آخرین مهره این زنجیره، همان سفیانی است که در آستانه ظهور قائم (ع) خروج می‌کند. این‌که همزمان با خروج سفیانی از منطقه شام، یمانی و خراسانی، به طرفداری از حق در ناحیه خراسان و یمن، قیام می‌کنند نیز، مؤید این نظر می‌تواند باشد». }}

۵.حجت الاسلام و المسلمین طباطبائی‌فر؛

پرسش‌های وابسته

1. سفیانی که خروجش از نشانه‌های حتمی ظهور است کیست؟ (پرسش)
   1. نام سفیانی چیست؟ (پرسش)
   2. لقب سفیانی چیست؟ (پرسش)
   3. نسب سفیانی چیست؟ (پرسش)
   4. آیا سفیانی نماد است یا به یک شخصیت انسانی اشاره دارد؟ (پرسش)
2. ویژگی‌های جسمانی سفیانی چیست؟ (پرسش)
3. روش شناسایی سفیانی چیست؟ (پرسش)
4. دین سفیانی چیست؟ (پرسش)
5. آیا روایات سفیانی تنها در منابع شیعه آمده است؟ (پرسش)
6. سفیانی و دجال چه تفاوت‌هایی دارند؟ (پرسش)
7. خروج سفیانی در چه زمان و مکانی خواهد بود؟ (پرسش)
8. اهداف قیام سفیانی چیست؟ (پرسش)
9. ماجرای شورش سفیانی چیست؟ (پرسش)
10. جنایات سفیانی چیست؟ (پرسش)
11. سپاه سفیانی چه تعداد است؟ (پرسش)
12. اصهب و ابقع کیستند و چه ارتباطی با خروج سفیانی دارند؟ (پرسش)
13. آیا ظهور امام مهدی همزمان با قیام سفیانی است؟ (پرسش)
14. سفیانی در قیام خود چه اقدام‌های انجام می‌دهد؟ (پرسش)
15. چگونه ممکن است سفیانی چندین کشور را تصرف کند و جامعه بین الملل واکنشی نشان ندهند؟ (پرسش)
16. حکمرانی سفیانی چقدر به طول می‌انجامد؟ (پرسش)
17. آیا به قدرت رسیدن سفیانی بر اساس قوانین است یا کودتا؟ (پرسش)
18. آیا این ادعا که سفیانی در ارتش سوریه دیده شده صحیح است؟ (پرسش)
19. آیا سفیانی واقعا به جنگ با امام مهدی خواهد پرداخت؟ (پرسش)
20. از میان قیام‌‏های یمانی و خراسانی و سفیانی کدام قیام مقدم است؟ (پرسش)
21. وظیفه شیعیان در هنگام شورش سفیانی چیست؟ (پرسش)
22. رفتار سفیانی با شیعیان اهل بیت چگونه است؟ (پرسش)
23. پرچم زرد از آن کدام سپاه است و چه ارتباطی با سفیانی دارد؟ (پرسش)
24. آیا سفیانی در مصر پیروانی خواهد داشت؟ (پرسش)
25. آیا دشمن امام مهدی (سفیانی) در حال حاضر زنده است یا آن‏که متولد خواهد شد؟ وی از چه طایفه‏ای و اهل کجاست؟ (پرسش)
26. آیا امکان دارد در زمان‌های مختلف سفیانی‌های متعددی وجود داشته باشد؟ (پرسش)
27. قرقیسیا کجاست و چه حوادثی در آن اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)
28. محدوده جغرافیایی قرقیسیا چه مناطقی است؟ (پرسش)
29. نبرد قرقیسیا چه زمانی اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)
30. سفیانی در چه منطقه‌ای با صاحبان پرچم سیاه و پرچم زرد نبرد می‌کند؟ (پرسش)
31. سفیانی در کجا به هلاکت می‌رسد؟ (پرسش)
32. مردمان چه مناطقی سفیانی را یاری می‌کنند؟ (پرسش)
33. فرمانده سپاه سفیانی چه کسی است؟ (پرسش)
34. سپاه سفیانی در کجا با سپاه خراسانی نبرد می‌کند؟ (پرسش)
35. امام مهدی در کجا با سپاه سفیانی روبه‌رو می‌شود و به نبرد می‌پردازد؟ (پرسش)
36. کدام یک از فرماندهان سپاه امام مهدی سفیانی را دستگیر می‌کند؟ (پرسش)
37. فرجام سفیانی چیست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

• سفیانی
• ویژگی‌های سفیانی
• دین سفیانی
• منبع روایات سفیانی
• تفاوت دجال و سفیانی
• زمان و مکان خروج سفیانی
• اهداف خروج سفیانی
• شورش سفیانی
• جنایات سفیانی
• تعداد سپاه سفیانی
• مخالفان سفیانی
• فاصله زمانی ظهور امام مهدی و خروج سفیانی
• اقدامات سفیانی
• عدم واکنش جهان به شورش سفیانی
• مدت حکمرانی سفیانی
• شیوه به قدرت رسیدن سفیانی
• همزمانی خروج خراسانی، سفیانی و یمانی
• وظیفه شیعیان در برابر شورش سفیانی
• رفتار سفیانی با شیعیان
• جنگ سفیانی با صاحب پرچم زرد
• پیروان سفیانی
• تعدد سفیانی
• قرقیسیا
• محل هلاکت سفیانی
• فرمانده سپاه سفیانی
• جنگ امام مهدی با سپاه سفیانی
• دستگیری سفیانی
• فرجام سفیانی
• حکومت سفیانی
• اختفای امام مهدی بعد خروج سفیانی
• نکوهش سفیانی