بحث:دین در لغت
تعریف برگزیده
با توجه به تعاریف اصطلاحی عالمان مسلمان و همچنین دانشمندان مغرب زمین از دین، می‌‌توان دریافت که هیچ یک از آنها جامع و مانع نیست؛ اگر مقصود از دین را اسلام بدانیم؛ یعنی کامل‌ترین مجموعه احکام، دستورالعمل‌ها و معارفی که منشأ الهی دارند و می‌‌توان مراتبی گوناگون برای آن در نظر گرفت.
تعریفی که از بیانات استاد مطهری در آثارشان به دست می‌آید، جامع‌ترین تعریف به نظر می‌رسد؛ اگر چه ممکن است کاستی‌هایی هم در تعریف ایشان یافت شود.
نتیجه کلام ایشان به صورت زیر می‌باشد: «دین، مکتبی است که از مجموع عقاید، اخلاق و مقررات اجرایی تشکیل شده و هدف آن، راهنمایی انسان برای سعادتمندی است که خداوند برای هدایت بشر فرستاده»[۱]. سخن نهایی اینکه، تعریف دین در قسمت اهداف دین با تقریر استاد مطهری، پذیرفته نگارنده این سطور است و اگر معانی مربوط به آیات و روایات را بازبینی کنیم در مییابیم که آیات و روایات نیز با این تعریف سازگار است[۲].
معانی دین
دین در لغت، حداقل چهار معنا دارد:
- خضوع و انقیاد[۳]. در برخی از آیات قرآن، دین به این معنا به کار رفته است. مثلاً در آیه ﴿إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ﴾[۴] لفظ «دین» به معنای خضوع و انقیاد استعمال شده است[۵]. همچنین در آیه ﴿وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ﴾[۶] همین معنا اراده شده است[۷]. نکته قابل توجه آن است که بر اساس دو آیه یاد شده، انقیاد و تسلیم تنها باید برای خداوند صورت گیرد؛ زیرا طبق آیه اول، دین نزد خداوند فقط تسلیم شدن است و بر اساس آیه دوم، این دین که به معنای تسلیم شدن است، منحصر به خداوند است؛ یعنی تنها در مقابل خداوند و قوانین و دستورهای او باید تسلیم شد.
- اطاعت و فرمان‌برداری[۸]. این معنای دین لازمه معنای اول است؛ زیرا لازمه خضوع و انقیاد، اطاعت و فرمان‌بری است.
- جزا[۹] و حساب[۱۰]. در بسیاری از آیات قرآن کریم، واژه «دین» به همین معنا استعمال شده است؛ مانند این آیات: ﴿مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ﴾[۱۱][۱۲]، ﴿يَوْمَئِذٍ يُوَفِّيهِمُ اللَّهُ دِينَهُمُ الْحَقَّ وَيَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِينُ﴾[۱۳][۱۴] و امثال آنها[۱۵].
- پاداش و کیفر[۱۶]. این معنا لازمه معنای سوم است؛ یعنی لازمه جزا و حساب این است که به نیکوکاران و فرمان‌بران پاداش داده شود و به بدکاران و متخلفان کیفر.
پس واژه «دین» در لغت به دو معنا به کار رفته است: ۱. انقیاد و خضوع، ۲. جزا و حساب. معانی دیگری که برای این واژه ذکر شده، لازمه این دو معناست و معنای مستقلی به شمار نمی‌آید[۱۷].
پانویس
- ↑ ر.ک: مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج۱۵؛ (مربوط به فلسفه تاریخ)، ص۹۷۶ و ۹۵۸-۹۸۱.
- ↑ صمیمی، سید رشید، اهداف و کارکردهای دین، ص ۲۱.
- ↑ إن الأصل الواحد في هذه المادة هو الخضوع والانقياد (حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۳، ص۲۶۹).
- ↑ «بی‌گمان دین (راستین) نزد خداوند، اسلام است» سوره آل عمران، آیه ۱۹.
- ↑ محمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۳، ص۱۱۲.
- ↑ «و دین، یکجا از آن خداوند باشد» سوره انفال، آیه ۳۹.
- ↑ حسن مصطفوی، تفسیر روشن، ج۹، ص۳۴۴.
- ↑ فالدين الطاعة. يقال: و أن يدين دينا إذا أصحب وانقاد وطاع (احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۳۱۹، ذیل «دین».
- ↑ والدين: الجزاء. دنته بفعله دينا جزيته (علی بن اسماعیل (ابن سیده)، المحکم والمحیط الاعظم، ج۹، ص۳۹۹، ذیل «دین»).
- ↑ والدين: الحساب (علی بن اسماعیل (ابن سیده)، المحکم والمحیط الاعظم، ج۹، ص۳۹۹، ذیل «دین»).
- ↑ «مالک روز پاداش و کیفر» سوره فاتحه، آیه ۴.
- ↑ والدين: الحساب. و منه قوله تعالى: ﴿مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ﴾ (محمد بن احمد ازهری، تهذیب اللغة، ج۱۴، ص۱۲۸، ذیل «دین»).
- ↑ «در آن روز، خداوند جزای راستین آنان را بی‌کم و کاست می‌دهد و خواهند دانست که خداوند همان حقّ آشکار است» سوره نور، آیه ۲۵.
- ↑ المراد بالدين [في هذه الآية] الجزاء (محمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱۵، ص۹۵).
- ↑ ر.ک: ﴿هَـٰذَا نُزُلُهُمْ يَوْمَ ٱلدِّينِ﴾ «این، پذیرایی (از) آنان در روز پاداش و کیفر است» سوره واقعه، آیه ۵۶؛ ﴿وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ ٱلدِّينِ﴾ «و روز جزا را دروغ می‌شمردیم» سوره مدثر، آیه ۴۶؛ ﴿كَلَّا بَلْ تُكَذِّبُونَ بِٱلدِّينِ﴾ «نه چنین است بلکه شما روز پاداش و کیفر را دروغ می‌شمارید» سوره انفطار، آیه ۹؛ ﴿يَصْلَوْنَهَا يَوْمَ ٱلدِّينِ﴾ «که روز پاداش و کیفر به آن درمی‌آیند» سوره انفطار، آیه ۱۵؛ ﴿وَمَآ أَدْرَىٰكَ مَا يَوْمُ ٱلدِّينِ﴾ «و تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟» سوره انفطار، آیه ۱۷؛ ﴿ثُمَّ مَآ أَدْرَىٰكَ مَا يَوْمُ ٱلدِّينِ﴾ «آری، تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟» سوره انفطار، آیه ۱۸؛ ﴿وَإِنَّ ٱلدِّينَ لَوَٰقِعٌۭ﴾ «و (روز) پاداش و کیفر، رخ‌دادنی است» سوره ذاریات، آیه ۶؛ ﴿يَسْـَٔلُونَ أَيَّانَ يَوْمُ ٱلدِّينِ﴾ «می‌پرسند: روز پاداش و کیفر چه هنگام است؟» سوره ذاریات، آیه ۱۲؛ بر اساس تفسیر المیزان، واژه «دین» در آیات یاد شده به معنای جزاست (ر.ک: محمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱۸، ص۱۷۸، ۳۶۸؛ ج۱۹، ص۱۲۶؛ ج۲۰، ص۹۷، ۲۲۵، ۲۲۷، ۳۳۷).
- ↑ طریحی برای تأیید این معنا حدیثی را از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کند به این عبارت: «كَمَا تَدِينُ تُدَانُ»؛ هر چه جزا دهی، به همان نحو جزا یابی (فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۶، ص۲۵۲).
- ↑ عارفی، محمد اسحاق، خاتمیت و پرسش‌های نو ج۲، ص ۲۵۵.