بحث:لوح محفوظ در قرآن

لوح محفوظ در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۲

منظور از لوح محفوظ چیست و پیامبر چه نسبتی با آن دارد؟ لوح در اصل به معنای آشکار شدن است: لاح الشّیء لوحا: بدأ آنگاه لوح به هر تخته و صفحه گویند که در آن می‌نویسند، خواه از چوب باشد یا غیر آن. صفحه را از آن جهت لوح گویند که معانی در آن به وسیله کتابت آشکار می‌شود. چنان‌که از مجمع البیان (ج ۵ ص۴۶۹) به دست می‌آید، در مفردات راغب (ص ۷۵۰) در باره لوح آمده: اللَّوْحُ: واحد أَلْوَاحِ السفینة قال تعالی: ﴿وَحَمَلْنَاهُ عَلَى ذَاتِ أَلْوَاحٍ وَدُسُرٍ﴾ و به همین دلیل الواح به آن‌چه در چوب نوشته می‌شده، لوح می‌گفته‌اند. تعبیر به لوح محفوظ در آیه: ﴿فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ﴾ ناظر به تعبیر مجازی یا استعاری و یا روح معنا از این کلمه به صورت مبهم است. و همین تعبیر گاه با عنوان کتاب آمده: ﴿إِنَّ ذَلِكَ فِي كِتَابٍ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ﴾ در اقرب الموارد این علّت را به صورت “قیل” آورده است. به قولی علت آن آشکار شدن خطوط در آن است: ﴿وَحَمَلْنَاهُ عَلَى ذَاتِ أَلْوَاحٍ وَدُسُرٍ﴾ نوح را به چیزی‌که تخته‌ها و میخ (مسمارها) داشت حمل کردیم. منظور کشتی نوح (ع) و الواح جمع لوح است. در قرآن این کلمه بارها تکرار شده و عموماً به معنای مادی آنان یعنی محسوس و ملموس آن است: ﴿وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الْأَلْوَاحِ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ مَوْعِظَةً﴾ ﴿وَأَلْقَى الْأَلْوَاحَ وَأَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ﴾ ﴿وَلَمَّا سَكَتَ عَنْ مُوسَى الْغَضَبُ أَخَذَ الْأَلْوَاحَ...﴾ مراد از الواح صفحه‌های تورات است معلوم نیست از چوب بوده یا چرم یا فلز و غیره. اما صورت‌های دیگری هم ناظر به عالم دیگر دارد: ﴿وَمَا أَدْرَاكَ مَا سَقَرُ * لَا تُبْقِي وَلَا تَذَرُ * لَوَّاحَةٌ لِلْبَشَرِ﴾ تلویح به معنی تغییر است لوّحه الحرّ: غیّره بشر جمع بشره بمعنی پوست بدن است، یعنی چه می‌دانی سقر چیست‌؟ نه می‌گذارد و نه دست می‌کشد تغییر دهنده پوست‌های بدن است. نمونه دیگر آن با ترکیب محفوط و مسطور است: ﴿فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ﴾. این معنا کنایه از نگهداری آن در خزانه الهی و محفوظ ماندن آن از تغییر و تبدیل و نقصان و زیادت یا محفوظ از دستبرد دیگران و عدم اطلاع حتی ملائکه است. در لسان العرب، (ج ۲، ص۵۸۴)، آمده که لوح محفوظ؛ یعنی مُسْتَوْدَع مَشِیئاتِ الله تعالی، و إِنما هو علی المَثَلِ. و قیل: اللوحُ الکَتفُ إِذا کتب علیها.

1. ﴿بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ * فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ﴾
2. ﴿إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ * فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ * لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ * تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾
3. ﴿النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ إِلَّا أَنْ تَفْعَلُوا إِلَى أَوْلِيَائِكُمْ مَعْرُوفًا كَانَ ذَلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا﴾.

نتیجه: در آیات فوق دو موضوع متفاوت مطرح گردیده است:

1. درباره لوح محفوظ و مقام وحی نبوی و تعبیر جامع این مفهوم از لوح محفوظ: محفوظیّت این کتاب پیش خدا برای طیب خاطر پیامبر است و تعبیر دقّیق‌تر محفوظیّت در علم اللَّه الأزلیّ الأبدیّ الثابت است که چیزی از او مخفی نیست و محیط به هر چیزی است. ﴿وَاللَّهُ مِنْ وَرَائِهِمْ مُحِيطٌ﴾ بنابراین، ارتباط لوح محفوظ با پیامبر رفع نگرانی و ایمان به این نکته است که کتاب او در جایی دیگر قرار دارد و سرنوشت او در پیوند با مبدئی دیگر است؛
2. کتاب مکنون مرتبه‌ای است از عالم عرش الهی که در جایی دیگر با تعبیر مسطور و پوشیده شده آمده است. البته فرق بین لوح و کتاب بنا به گفته مصطفوی در التحقیق فی کلمات القرآن: نظر در لوح نظر به کلی متن صفحه‌ای است که ضبط و کتابت شده است در حالی که نظر به کتاب نگاه به مکتوبات و نوشته‌ها است.﴿إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ * فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ﴾؛
3. ولایت تامّ پیامبر بر مؤمنان و اولویت وی بر خود آنان در امورشان، نوشته شده در لوح محفوظ: ﴿النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ... كَانَ ذَلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا﴾؛
4. حکم حرمت ازدواج با همسران پیامبر، نوشته شده در لوح محفوط: ﴿النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ... كَانَ ذَلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا﴾.