تفسیر ابن وهب (كتاب)
| تفسیر ابن وهب | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسنده | عبدالله بن محمد بن وهب دینوری |
| ناشر | [[:رده:انتشارات انتشارات دار الکتب العلمية|انتشارات انتشارات دار الکتب العلمية]][[رده:انتشارات انتشارات دار الکتب العلمية]] |
| محل نشر | بیروت، لبنان |
| سال نشر | ۱۴۲۴ ق، ۱۳۸۲ ش |
| تعداد جلد | ۲ |
| فهرست جلدها | جلد اول، جلد دوم |
تفسیر ابن وهب کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویل و تفسیر قرآن کریم میباشد. این کتاب اثر عبدالله بن محمد بن وهب دینوری است و انتشارات دار الکتب العلمية انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
دربارهٔ کتاب
این تفسیر به‌عنوان تألیف ابو محمد عبدالله بن محمد بن وهب دینوری متوفای ۳۰۸ ه. ق[۲] با تحقیق احمد فرید در سال ۱۴۲۴ ه. ق در بیروت در دار الکتب العلمیه، چاپ و منتشر شده است. این تفسیر دو جلد (جلد اول ۴۹۵ صفحه و جلد دوم ۵۳۳ صفحه) است و برای تمام سوره‌ها و آیات قرآن تفسیری مختصر در حد ترجمه به صورت مزجی، غیر روایی، اجتهادی ساده و بیان معنا بدون مستند دربر دارد. برحسب گزارش محقق آن، مخلوط این تفسیر از محفوظات کتابخانۀ اصفیه در حیدرآباد هند است و خط آن به قرن پنجم هجری باز می‌گردد [۳].
مؤلف این تفسیر از اهل تسنن بوده و معنای آیات را طبق دیدگاه مفسران اهل تسنن بیان کرده است؛ برای مثال، ﴿الَّذِينَ آمَنُوا﴾ در آیه ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾[۴] را برخلاف روایات اسباب نزول و بدون هیچ شاهد و دلیلی به ابو بکر و اصحابش تفسیر کرده است[۵]، و در آیۀ ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ﴾[۶]، ﴿مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ﴾ را بدون توجه به زمان و مکان نزول آیه به سبّ بتان و عیب دین مشرکان و قتال با آنان و دعوت به اسلام معنا کرده است[۷].
تفسیر سوره حمد با سندی متصل و منتهی به ابن عباس آغاز شده و در ابتدای سوره بقره نیز همان سند با اندکی تفاوت آمده و تفسیر سوره‌های دیگر نیز با تعبیر مرسل «عن ابن عباس» شروع شده است و این، اشعار بلکه ظهور دارد که تفسیر تمام سوره‌ها از ابن عباس نقل شده و مؤلف فقط نقل کنندۀ مطالب تفسیری او است؛ البته صدور این تفسیر از ابن عباس و استناد واقعی این مطالب به وی ثابت نیست؛ زیرا:
- این تفسیر با سند معتبر و واسطه‌های موثق از مؤلف به ما نرسیده است[۸] و ثانیاً: ابن وهب نزد رجال‌شناسان شیعه توثیقی ندارد و رجال‌شناسان اهل تسنن نیز او را به دروغ و ساختن حدیث متهم کرده و «متروک الحدیث» توصیف کرده‌اند[۹]
- نه‌تنها وثاقت همه راویان سندی که در آغاز سوره‌های حمد و بقره ذکر شده، ثابت نیست، بلکه نسبت به برخی از آنها گواهی بر کذب وجود دارد. سیوطی و حاج خلیفه گفته‌اند: سست‌ترین طریق‌ها به تفسیر ابن عباس، طریق کلبی از ابی‌صالح از ابن عباس است و اگر محمد بن مروان سدی صغیر به این طریق ضمیمه شود، آن طریق زنجیرۀ دروغ است[۱۰] و سندی که در این تفسیر در آغاز سوره حمد و سوره بقره آمده است، به محمد بن مروان از کلبی از ابی‌صالح منتهی می‌شود.
این تفسیر شباهت بسیار زیادی به تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس[۱۱] دارد، به‌گونه‌ای که از مقایسه محتوای این دو تفسیر به خوبی استفاده می‌شود که یا یکی از این دو تفسیر از دیگری گرفته است و یا مؤلفان این دو تفسیر، هردو این تفسیر را از یک شخص یا یک منبع فراگرفته‌اند و در هرصورت، نکاتی که درباره آن تفسیر در مکاتب تفسیری و در مبحث تفسیرهای موجود در عصر حضور بیان کرده‌ام[۱۲]، درباره این تفسیر نیز جاری است.[۱۳]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
پانویس
- ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران
- ↑ تفسیر ابن وهب المسمی الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۷ و ۸ (مقدمه محقق).
- ↑ ر. ک: تفسیر ابن وهب المسمی الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۹.
- ↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.
- ↑ ر. ک: تفسیر ابن وهب المسمی الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۲۰۱.
- ↑ «ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان» سوره مائده، آیه ۶۷.
- ↑ تفسیر ابن وهب المسمی الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۲۰۴.
- ↑ محقق تفسیر گفته است: شکی در نسبت این تفسیر به ابن وهب نیست (تفسیر ابن وهب المسمی الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۹)، ولی این ادعایی بیش نیست؛ این مدعا یا باید از طریق تواتر یا دست‌کم اشتهار اطمینان‌آور و یا از طریق سند معتبر و واسطه‌های موثق اثبات شود، و هیچ‌کدام در مورد این تفسیر تحقق ندارد.
- ↑ ر. ک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۴، ص۴۰۰ و ۴۰۱، رقم ۲۱۸.
- ↑ عبارت سیوطی: «و اوهی طرقه (تفسیر ابن عباس) طریق الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس فان انضم الی ذلک روایة محمد بن مروان السدّی الصغیر فهی سلسلة الکذب؛ (الاتقان فی علوم القرآن، ج۲، ص۱۲۳۲، نوع هشتادم، داوودی، طبقات المفسرین) حاج خلیفه نیز با عبارتی نزدیک به عبارت سیوطی این مطلب را بیان کرده است (ر. ک: کشف الظنون، ج۱، ص۴۲۹).
- ↑ برای آگاهی از خصوصیات این تفسیر ر. ک: بابایی، مکاتب تفسیری، ج۱، ص۱۴۷-۱۵۰؛ همین کتاب، ص۲۸۴-۲۸۷.
- ↑ ر. ک: بابایی، مکاتب تفسیری، ج۱، ص۱۴۷-۱۵۰؛ همین کتاب، ص۲۸۴-۲۸۷.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۵۰۰-۵۰۲.