تفسیر مأثور از امام کاظم
مقدمه
صدوق با سند صحیح از محمد بن ابی عمیر روایت کرده است که شنیدم موسی بن جعفر (ع) می‌فرمود: «لَا يُخَلِّدُ اللَّهُ فِي النَّارِ إِلَّا أَهْلَ الْكُفْرِ وَ الْجُحُودِ وَ أَهْلَ الضَّلَالِ وَ الشِّرْكِ وَ مَنِ اجْتَنَبَ الْكَبَائِرَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ لَمْ يُسْأَلْ عَنِ الصَّغَائِرِ قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى- 
إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلًا كَرِيمًا
[۱]»[۲]؛ «خدا جز اهل کفر و انکار، و اهل ضلالت و شرک را همیشه در آتش قرار نمی‌دهد، و هرکس از مؤمنان که از گناهان بزرگ اجتناب کند، از گناهان کوچک از او سؤال نمی‌شود؛ زیرا خدای تبارک و تعالی فرموده است: اگر از بزرگ‌های آنچه از آن نهی شده‌اید، دوری کنید، بدی‌های شما را از شما می‌زداییم و شما را در جایگاهی گرامی وارد می‌کنیم».
در این حدیث، امام (ع) به صراحت به تفسیر آیه نپرداخته است، ولی از مطلبی که با استناد به آیه بیان فرموده، تفسیر «سیئات» به دست می‌آید؛ زیرا معلوم می‌شود که منظور از سیئات، گناهان کوچک است.
در حدیث دیگری که عیّاشی دربارۀ این آیه از آن حضرت نقل کرده است، گناهان بزرگ به گناهانی که خدا وعده آتش بر آن داده، تفسیر و اطلاق تکفیر سیئات، به ایمان مقیّد شده است؛ زیرا فرموده است: «مَنِ اجْتَنَبَ مَا وَعَدَ اللَّهُ عَلَيْهِ النَّارَ إِذَا كَانَ مُؤْمِناً كَفَّرَ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ»[۳]؛
در حدیثی دیگر، کلمه «ماء» در آیۀ قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِمَاءٍ مَعِينٍ[۴]به وجود امام تفسیر و تأویل شده است؛ زیرا روایت شده که امام در پاسخ سؤال از تأویل این آیه، فرموده: «إِذَا فَقَدْتُمْ إِمَامَكُمْ فَلَمْ تَرَوْهُ، فَمَا ذَا تَصْنَعُونَ»[۵]؛
در حدیثی دیگر آمده است: هارون عباسی به آن حضرت گفت: چرا شیعیانتان را از اینکه به شما می‌گویند: «یا ابن رسول الله» باز نمی‌دارید و حال آنکه شما فرزندان علی (ع) هستید و فاطمه (س) فقط ظرف است و فرزند به پدر منسوب می‌باشد نه مادر. حضرت در پاسخ آیه وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلًّا هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ[۶] را تلاوت کرد و فرمود: همان‌طور که حضرت عیسی از طریق حضرت مریم به ذریّۀ انبیا ملحق شده، ما نیز از طریق مادرمان فاطمه (س) به ذریّه پیامبر (ص) ملحق می‌شویم.
افزون بر آن، به آیه مباهله فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ...[۷] نیز استدلال کرده و فرمودند: در وقت مباهله به اجماع امت کسی جز علی و فاطمه و حسن و حسین همراه پیامبر نبوده‌اند؛ پس تأویل أَبْنَاءَنَا حسن و حسین است».[۸].
این‌گونه استفاده‌های وی از آیات را نیز می‌توان بخشی دیگر از تفسیرهای وی به شمار آورد؛ زیرا دلالت آیات بر نکات مورد استفادۀ وی بر افراد عادی پنهان بوده و پس از بیان حضرت، آشکار شده است.
برخی دیگر از تفسیر و تأویل‌های مأثور از آن حضرت را دربارۀ آیات يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ...[۹] و وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً[۱۰] در مصادر ذکرشده در پاورقی[۱۱] بنگرید[۱۲].
منابع
پانویس
- ↑ «اگر از گناهان بزرگی که از آن بازداشته شده‌اید دوری گزینید از گناهان (کوچک) تان چشم می‌پوشیم و شما را به جایگاهی کرامند در می‌آوریم» سوره نساء، آیه ۳۱.
- ↑ تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۳۸ (نساء، ۱۱۲).
- ↑ صدوق، التوحید، ص۴۰۷ (باب الامر و النهی و الوعد و الوعید، ح۶).
- ↑ «بگو: به من بگویید اگر آب (سرزمین) شما فرو رود چه کسی برای شما آبی روان می‌آورد؟» سوره ملک، آیه ۳۰.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۲۴، ص۱۰۰، ح۲ و ج۵۱، ص۱۵۱، ح۵.
- ↑ «و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم و همه را راهنمایی کردیم- نوح را پیش‌تر راهنمایی کرده بودیم- و داوود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون را که از فرزندزادگان وی بودند (نیز راهنمایی کردیم)؛ و این چنین نیکوکاران را پاداش می‌دهیم» سوره انعام، آیه ۸۴.
- ↑ «بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.
- ↑ ر.ک: مجلسی، بحار الانوار، ج۴۸، ص۱۲۲، ۱۲۳ و ۱۲۸ و ج۹۶، ص۲۴۱.
- ↑ «بر آنند که نور خداوند را با دهانهاشان خاموش کنند و خداوند کامل‌کننده نور خویش است هر چند کافران نپسندند» سوره صف، آیه ۸.
- ↑ «آیا ندیده‌اید که خداوند آنچه را در آسمان‌ها و در زمین است برای شما رام کرد و نعمت‌های آشکار و پنهان خود را بر شما تمام کرد؟ و برخی از مردم بی‌هیچ دانش و رهنمود و کتاب روشنی درباره خدا چالش می‌ورزند» سوره لقمان، آیه ۲۰.
- ↑ ر. ک: مجلسی، بحار الانوار، ج۲۴، ص۳۳۶، ح۵۹، ج۵۱، ص۱۵۰، ح۲.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۷۱-۷۳.