ثعلبة بن غنمه انصاری

ثعلبة بن غنمه انصاری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ثعلبة بن غنمه انصاری در قرآن - ثعلبة بن غنمه انصاری در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

ثعلبه بن غَنَمَة بن عدی بن نابی خزرجی انصاری از تیره بنی سلمه خزرج بود. مادرش جهیرة بنت القین نیز از همان تیره بود. نام پدرش به صورت عَنَمَه یا غَنْم یا غَنیمه نیز ضبط شده که از اختلاف نساخ منابع ناشی است.

ثعلبه در سال سیزدهم بعثت در پیمان دوم عقبه در منا با رسول گرامی (ص) بیعت و آن حضرت را به یثرب دعوت کرد. بعضی او را از حاضران هر دو پیمان عقبه دانسته‌اند. ثعلبه پس از اسلام آوردن، بت‌های بنی سلمه را شکست، از این رو از نخستین بت شکنان است. روزی پیامبر (ص) به سبب استفاده ثعلبه از انگشتر طلا بدو توجه نکرد، از این رو وی آن را کنار نهاد. در تاریخ وفات وی اختلاف است؛ به نقلی در جنگ خندق در سال پنجم هجری و به قولی در نبرد خیبر به سال هفتم هجری شهید شد. خبری دیگر وی و برادرش عمرو را در هنگام حرکت سپاه اسلام به سوی تبوک (سال ۹ هجری) از کسانی دانسته که به جهت نداشتن تجهیزات و تدارکات از همراهی با سپاه بازمانده و بدین سبب می‌‌گریستند.

نام ثعلبه در شأن نزول برخی از آیات قرآن کریم آمده است:

1. مفسران ذیل آیه إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ أُولَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ از ثعلبه یاد کرده و گفته‌اند: ثعلبه از یکی از یهودیان درباره بشارت به پیامبر در تورات پرسید و چون آن یهودی انکار کرد این آیه نازل شد که خداوند کتمان کنندگان حقیقت را لعن می‌‌کند.
2. مفسران ذیل آیه يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ آورده‌اند که این آیه در پاسخ سؤال ثعلبه و معاذ بن جبل از پیامبر درباره علت یا فایده هلال ماه در شروع ماه‌ها نازل شد.
3. در خبر است که میان ثعلبه و گروهی از انصار کلامی درگرفت. در این هنگام فردی یهودی از قبیله قینقاع تلاش کرد تا اختلاف بین دو طرف را شدت بخشد تا اینکه بر اثر شایعه پراکنی وی عدّه‌ای آماده حمله به گروهی دیگر شده، دو قبیله اوس و خزرج بر آن شدند که سلاح برگیرند و بجنگند که این آیه شریفه نازل شد: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تُطِيعُوا فَرِيقًا مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ يَرُدُّوكُمْ بَعْدَ إِيمَانِكُمْ كَافِرِينَ.
4. زمانی که لشکر اسلام آماده حرکت به سوی تبوک می‌‌شد ۷ نفر که یکی از آنان ثعلبه بود خدمت رسول گرامی (ص) آمدند و عرض کردند: ما را با خود ببر. حضرت فرمود: چیزی که شما را بر آن سوار کنم نمی‌یابم. آنان در حالی که می‌‌گریستند بازگشتند (و به همین سبب به بکّائین معروف شدند). آیه شریفه وَلَا عَلَى الَّذِينَ إِذَا مَا أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لَا أَجِدُ مَا أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ تَوَلَّوْا وَأَعْيُنُهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَنًا أَلَّا يَجِدُوا مَا يُنْفِقُونَ درباره اینان نازل شد..

منابع

• درایتی، محمد حسن، مقاله «ثعلبة بن غنمه انصاری»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹