جمیلة بنت عبدالله بن ابی بن سلول در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث جمیلة بنت عبدالله بن ابی بن سلول است. جمیلة بنت عبدالله بن ابی بن سلول از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جمیلة بنت عبدالله بن ابی بن سلول در قرآن - جمیلة بنت عبدالله بن ابی بن سلول در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
جمیله دختر عبدالله بن اُبَیّ بن سَلول[۱] یا احتمالاً دختر اُبَیّ بن سلول[۲] از طایفه بنی عوف بن خزرج بود.[۳] با توجه به اینکه برخی منابع جمیله را خواهر عبدالله بن اُبَیّ دانسته‌اند،[۴] به نظر می‌رسد کسانی که او را خواهر عبدالله بن اُبَیّ می‌دانند، عبدالله بن اُبَیّ را با فرزندش عبدالله ، اشتباه گرفته باشند. نکته‌ای که این احتمال را تقویت می‌کند این است که برخی از منابع این احتمال را نیکو دانسته‌اند که جمیله را به جدّش نسبت داده باشند.[۵] برخی از منابع نیز تصریح کرده‌اند که جمیله خواهر عبدالله بن عبدالله بن اُبَیّ بوده است.[۶] مادر جمیله، خوله دختر منذر بن حرام از تیره بنی‌مغاله قبیله خزرج بوده است.[۷] در برخی منابع به اسلام جمیله بنت عبدالله بن اُبَیّ و همچنین بیعت او با رسول خدا (ص) اشاره شده است.[۸]
جمیله یک روز پیش از جنگ احد در سال سوم هجری با حنظلة بن ابی عامر راهب أوسی ازدواج کرد. حنظله که از رسول خدا (ص) اجازه گرفته بود نزد همسرش بماند،[۹] در شبی که فردای آن جنگ احد بود، با جمیله همبستر شد.[۱۰] وقتی حنظله خواست به سوی احد حرکت کند، جمیله در حضور وی ۴ تن از اهالی مدینه را شاهد گرفت که حنظله با او همبستر شده است و در پاسخ پرسش از راز این کار گفت: دیدم گویا آسمان شکافته شد و حنظله به آن وارد شد؛ آنگاه آن شکاف بسته شد. با خود گفتم این امر نشانه شهادت اوست.[۱۱] حنظله غسیل الملائکه در جنگ احد به شهادت رسید.[۱۲] ثمره این ازدواج، عبدالله بن حنظله بود که در سال ۶۳ قمری در واقعه حرّه به شهادت رسید.[۱۳] بعد از حنظله، جمیله با ثابت بن قیس ازدواج کرد[۱۴] و محمد بن قیس ثمره ازدواجشان بود. او نیز در رخداد حرّه به شهادت رسید [۱۵]. جمیله با ثابت بن قیس سرناسازگاری داشت. از خود جمیله نقل شده است که بر ثابت ناشزه شده است.[۱۶] برخی از منابع زشتی چهره ثابت بن قیس را علت این ناسازگاری دانسته‌اند.[۱۷] طبق برخی از تفاسیر آیه ﴿الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا﴾[۱۸] در این زمینه نازل شده است[۱۹]. خداوند در این آیه مردان را درباره رفتار با زنان ناشزه و سرکش به اعمالی چون گفت و گو و پند دادن به زنان، جدا کردن محل خواب آنان و در نهایت تنبیه بدنی (با ملایمت)[۲۰] فرمان داده، در عین حال مردان را از هرگونه ستم و سوء استفاده از موقعیت سرپرستی خود بازداشته است.
جمیله چون شوهرش را نمی‌خواست، برای شکایت از او نزد رسول خدا (ص) آمد.[۲۱] پیامبر (ص) از وی خواست باغی را که ثابت بن قیس به عنوان مهریه[۲۲] به او داده بود باز گرداند. ثابت باغش را گرفت و جمیله از او جدا شد.[۲۳] در حقیقت پیامبر اکرم (ص) او را با طلاق خُلع جدا کرد [۲۴] و این نخستین طلاق خلع در تاریخ اسلام بود.[۲۵] طبق برخی روایات آیه ﴿الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ وَلَا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا إِلَّا أَنْ يَخَافَا أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ﴾[۲۶] در این‌باره نازل شده است[۲۷]. خداوند در این آیه ضمن تأکید بر خوشرفتاری با زنان، طلاقی را که در آن زن برای جدا شدن از همسرش، عوض و فدیه‌ای به او می‌پردازد (طلاق خلع) صحیح و مشروع دانسته، همگان را از تجاوز از احکام خداوند بازمی‌دارد.
طلاق بین جمیله و ثابت پیش از تولد فرزندشان محمد صورت گرفت.[۲۸] وقتی جمیله محمد را به دنیا آورد، سوگند یاد کرد که او را شیر ندهد. رسول خدا (ص) وقتی از این امر آگاهی یافت، دستور داد طفل را نزد آن حضرت ببرند. سپس حضرت با بزاق دهانشان کام طفل را متبرک ساختند و دانه خرمایی در دهان او گذاشته، نام محمد را برای او برگزیدند.[۲۹] بعد از ثابت بن قیس، مالک بن دُخْشُم از بنی عوف بن عمرو اوسی با جمیله ازدواج کرد.[۳۰] مالک در ماجرای مسجد ضرار (سال دهم هجری) از سوی پیامبر (ص) مأمور تخریب و به آتش کشیدن آن مسجد شد؛[۳۱] امّا معلوم نیست چگونه جمیله پس از این حادثه از وی جدا شده و اینکه مالک از دنیا رفته یا وی را طلاق داده است. او از جمیله فرزندی به نام فُریعه آورد.[۳۲] سپس خُبَیْب بن اِساف انصاری، از صحابه و راویان پیامبر (ص)[۳۳] با او ازدواج کرد.[۳۴] طبق برخی از منابع، [[خبیب بن اساف بعد از ثابت بن قیس با جمیله ازدواج کرده است.[۳۵] ثابت بن قیس در نبرد یمامه در سال ۱۱ هجری کشته شد،[۳۶] بر این اساس جمیله از سال سوم هجری تا سال یازدهم هجری ۴ بار ازدواج کرد و منابع از همسران دیگری سخنی به میان نیاورده‌اند.[۳۷]
منابع
پانویس
- ↑ الطبقات، ج ۳، ص ۴۰۴؛ المحبر، ص ۴۰۳؛ تاریخ دمشق، ج ۲۷، ص ۴۲۲.
- ↑ الطبقات، ج ۳، ص ۴۱۵؛ الاستیعاب، ج ۴، ص ۳۶۴؛ اسدالغابه، ج ۵، ص ۴۱۶.
- ↑ الطبقات، ج ۳، ص ۴۰۴، ۴۱۴.
- ↑ المحبر، ص ۴۰۳؛ اسدالغابه، ج ۵، ص ۴۱۶.
- ↑ الاصابه، ج ۸، ص ۷۱.
- ↑ الاصابه، ج ۸، ص ۷۰.
- ↑ الطبقات، ج ۸، ص ۲۸۴.
- ↑ الاصابه، ج ۸، ص ۷۰.
- ↑ تاریخ دمشق، ج ۲۷، ص ۴۲۱.
- ↑ الطبقات، ج ۵، ص ۴۸.
- ↑ تاریخ دمشق، ج ۲۷، ص ۴۲۱.
- ↑ الطبقات، ج ۸، ص ۲۸۴؛ الاصابه، ج ۸، ص ۷۱.
- ↑ الطبقات، ج ۸، ص ۲۸۴؛ تاریخ دمشق، ج ۲۷، ص ۴۲۱؛ الاصابه، ج ۸، ص ۷۰.
- ↑ الطبقات، ج ۸، ص ۲۸۴؛ تاریخ دمشق، ج ۲۷، ص ۴۲۱؛ الاصابه، ج ۸، ص ۷۰.
- ↑ المحبر، ص ۴۲۲؛ الاصابه، ج ۸، ص ۷۰.
- ↑ الاستیعاب، ج ۴، ص ۳۶۵.
- ↑ اسدالغابه، ج ۵، ص ۴۱۷.
- ↑ «مردان سرپرست زنانند بدان روی که خداوند برخی از آنان را بر برخی دیگر برتری داده است و برای آنکه مردان از دارایی‌های خویش می‌بخشند؛ پس زنان نکوکردار، فرمانبردارند؛ در برابر آنچه خداوند (از حقوق آنان) پاس داشته است در نبود شوهر پاس (وی) می‌دارند و آن زنان را که از نافرمانیشان بیم دارید (نخست) پندشان دهید و (اگر تأثیر نکرد) در خوابگاه‌ها از آنان دوری گزینید و (باز اگر تأثیر نکرد) بزنیدشان آنگاه اگر فرمانبردار شما شدند دیگر به زیان آنان راهی مجویید که خداوند فرازمندی بزرگ است» سوره نساء، آیه ۳۴.
- ↑ روض الجنان، ج ۵، ص ۳۴۸؛ مجمع البیان، ج ۳ - ۴، ص ۶۸؛ تفسیر قرطبی، ج ۵، ص ۱۱۱.
- ↑ نمونه، ج ۳، ص ۳۷۳.
- ↑ سیر اعلام النبلاء، ج ۱، ص ۳۱۲؛ کنزالعمال، ج ۶، ص ۱۸۵.
- ↑ الاستیعاب، ج ۴، ص ۳۶۵؛ الدرالمنثور، ج ۱، ص ۶۷۰ - ۶۷۲.
- ↑ الاستیعاب، ج ۴، ص ۳۶۵؛ سنن النسائی، ج ۶، ص ۱۷۰.
- ↑ الاستیعاب، ج ۴، ص ۳۶۴؛ سیر اعلام النبلاء، ج ۱، ص ۳۱۲.
- ↑ روض‌الجنان، ج ۳، ص ۲۷۵؛ زادالمسیر، ج ۱، ص ۲۶۵؛ مبهمات القرآن، ج ۱، ص ۲۴۵.
- ↑ «طلاق (رجعی) دوبار است پس از آن یا باید به شایستگی (با زن) زندگی یا (او را) به نیکی رها کرد و شما را روا نیست که از آنچه به آنان داده‌اید چیزی بازگیرید- مگر آنکه هر دو بیم کنند که احکام خداوند را بجا نیاورند- و اگر بیم داشتید که آن دو حدود خداوند را بجا نیاورند، در آنچه زن برای آزادی خود می‌دهد (و شوهر می‌ستاند) گناهی بر آن دو نیست؛ اینها احکام خداوند است از آنها تجاوز نکنید و آنان که از حدود خداوند تجاوز کنند ستمگرند» سوره بقره، آیه ۲۲۹.
- ↑ روض‌الجنان، ج ۳، ص ۲۷۴؛ تفسیر قرطبی، ج ۳، ص ۹۲؛ مبهمات‌القرآن، ج ۱، ص ۲۴۵.
- ↑ تاریخ دمشق، ج ۵۲، ص ۱۷۱؛ کنزالعمال، ج ۱۳، ص ۵۸۹.
- ↑ المستدرک، ج ۲، ص ۲۲۹؛ کنزالعمال، ج ۱۳، ص ۵۸۹ - ۵۹۰.
- ↑ الطبقات، ج ۸، ص ۲۸۴؛ الاستیعاب، ج ۴، ص ۳۶۵؛ الاصابه، ج ۸، ص ۷۰.
- ↑ الطبقات، ج ۳، ص ۴۱۵؛ اسدالغابه، ج ۴، ص ۲۷۸ - ۲۷۹.
- ↑ الطبقات، ج ۳، ص ۴۱۴.
- ↑ اسدالغابه، ج ۲، ص ۱۰۱ - ۱۰۲؛ الاکمال، ج ۲، ص ۳۰۱.
- ↑ الطبقات، ج ۳، ص ۴۰۴؛ الاستیعاب، ج ۴، ص ۳۶۵؛ اسدالغابه، ج ۵، ص ۴۱۷.
- ↑ الاستیعاب، ج ۴، ص ۳۶۵؛ الاصابه، ج ۸، ص ۷۰.
- ↑ المحبّر، ص ۴۰۳.
- ↑ حاجی‌زاده، یدالله، مقاله «جمیلة بنت عبدالله بن ابی بن سلول»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۰.