جمیل بن عبدالله نخعی
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
مقدمه
جمیل بن عبدالله النخعی[۱] در سند یک روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از کتاب تفسیر فرات الکوفی آمده است: «قَالَ حَدَّثَنَا فُرَاتُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ صَبِيحٍ وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عُبَيْدَةَ بْنِ عُتْبَةَ بْنِ نِزَارِ بْنِ سَالِمٍ السَّلُولِيُّ قَالا حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ مُطَهَّرٍ قَالَ حَدَّثَنَا صَالِحٌ يَعْنِي ابْنَ [أَبِي] الْأَسْوَدِ عَنْ جَمِيلِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ النَّخَعِيِّ عَنْ زَكَرِيَّا بْنِ مَيْسَرَةَ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(ع)نَزَلَ الْقُرْآنُ أَرْبَاعاً رُبُعٌ فِينَا وَ رُبُعٌ فِي عَدُوِّنَا وَ رُبُعٌ سُنَنٌ وَ أَمْثَالٌ وَ رُبُعٌ فَرَائِضُ وَ أَحْكَامٌ وَ لَنَا كَرَائِمُ الْقُرْآنِ»[۲].[۳]
شرح حال راوی
از رجالیان قدماء، تنها شیخ طوسی از عنوان مذکور، در کتاب رجال خود در اصحاب امام صادق(ع) یاد کرده و نوشته است: جمیل بن عبدالله النخعی الکوفی[۴] و در اسناد روایات نیز فقط در سند روایت یادشده، نام راوی آمده و در هیچ سند دیگری از وی روایت نشده، از این رو از راویان مجهول یا مهمل شمرده می‌شود.
علامه مامقانی به اعتبار ذکر نام راوی در رجال طوسی[۵] او را از راویان امامی شمرده و نوشته است: و ظاهره کونه إمامیا، إلا أن حاله مجهول[۶] ولی چنانکه بارها ذکر شد، موضوع رجال شیخ طوسی اعم از امامان امامی و غیر امامی است.
ابن حجر عسقلانی نام راوی را همراه پنج راوی دیگر و به نقل از رجال شیخ طوسی ذکر کرده و نوشته است:جميل بن شعيب الهمداني: عن جابر الجعفي و عنه جعفر بن محمد الموسوي (۵۸۶)؛ و (جميل) بن صالح الربعي: عن جعفر بن محمد و يزيد بن معاوية و العجلي (۵۸۷)؛ و عنه الحسن بن محبوب و علي بن جنيد؛ و (جميل) بن عبدالله النخعي (۵۸۸)، و (جميل) بن عبدالله الخثعمي؛ و (ز- جميل) بن عبدالرحمن الجعفي (۵۹۰) و (ز – جميل) بن عياش: ذكرهم الطوسي في رجال الشيعة و هم ستة أنفس (۵۹۱)[۷].
اما روایت مذکور، در موضع دیگر تفسیر فرات بن ابراهیم از رسول خدا(ص) نقل شده است:
«فُرَاتٌ قَالَ حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ مُوسَى [قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ ثَابِتٍ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ شُعْبَةَ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنِ الْحَكَمِ] عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: أَخَذَ النَّبِيُّ(ص) يَدِي وَ يَدَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(ع) فَعَلا بِنَا إِلَى ثَبِيرٍ ثُمَّ صَلَّى رَكَعَاتٍ ثُمَّ رَفَعَ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنَّ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ سَأَلَكَ وَ أَنَا مُحَمَّدٌ نَبِيُّكَ أَسْأَلُكَ أَنْ تَشْرَحَ لِي صَدْرِي وَ تُيَسِّرَ لِي أَمْرِي وَ تُحَلِّلَ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي لِيَفْقَهُوا قَوْلِي 
وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي
[۸] عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ أَخِي. اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي * وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي[۹] قَالَ فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ [رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ] سَمِعْتُ مُنَادِياً يُنَادِي يَا أَحْمَدُ قَدْ أُوتِيتَ مَا سَأَلْتَ قَالَ فَقَالَ النَّبِيُّ(ص) لِعَلِيٍّ يَا أَبَا الْحَسَنِ ارْفَعْ يَدَكَ إِلَى السَّمَاءِ فَادْعُ رَبَّكَ وَ اسْأَلْهُ [وَ سَلْ] يُعْطِكَ فَرَفَعَ [عَلِيٌ] يَدَهُ إِلَى السَّمَاءِ وَ هُوَ يَقُولُ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِي عِنْدَكَ عَهْداً وَ اجْعَلْ لِي عِنْدَكَ وُدًّا فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَى نَبِيِّهِ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا[۱۰] إِلَى آخِرِ الْآيَةِ فَتَلَاهَا النَّبِيُّ عَلَى أَصْحَابِهِ فَتَعَجَّبُوا مِنْ ذَلِكَ عَجَباً شَدِيداً فَقَالَ النَّبِيُّ صبِمَا تَعْجَبُونَ إِنَّ الْقُرْآنَ أَرْبَعَةُ أَرْبَاعٍ فَرُبُعٌ فِينَا أَهْلَ الْبَيْتِ خَاصَّةً وَ رُبُعٌ فِي أَعْدَائِنَا وَ رُبُعٌ حَلَالٌ وَ حَرَامٌ وَ رُبُعٌ فَرَائِضُ وَ أَحْكَامٌ وَ إِنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ فِي عَلِيٍّ كَرَائِمَ الْقُرْآنِ»[۱۱].
ابن مغازلی نیز این روایت را نقل کرده است: «اِبْنُ اَلْمَغَازِلِيِّ فِي : (اَلْمَنَاقِبِ) يَرْفَعُهُ إِلَى، اِبْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: أَخَذَ رَسُولُ اَللَّهِ (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) بِيَدِي، وَ أَخَذَ بِيَدِ عَلِيٍّ ، فَصَلَّى أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ، ثُمَّ رَفَعَ يَدَهُ إِلَى اَلسَّمَاءِ، فَقَالَ: «اَللَّهُمَّ سَأَلَكَ مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ ، وَ أَنَا مُحَمَّدٌ أَسْأَلُكَ أَنْ تَشْرَحَ لِي صَدْرِي، وَ تُيَسِّرَ لِي أَمْرِي، وَ تَحْلُلَ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي، وَ اِجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي عَلِيّاً ، اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي * وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي[۱۲]». قَالَ اِبْنُ عَبَّاسٍ: فَسَمِعْتُ مُنَادِياً يُنَادِي: يَا أَحْمَدُ ، قَدْ أُعْطِيتَ مَا سَأَلْتَ، فَقَالَ اَلنَّبِيُّ (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) : «يَا أَبَا اَلْحَسَنِ ، اِرْفَعْ يَدَيْكَ إِلَى اَلسَّمَاءِ وَ اُدْعُ رَبَّكَ، وَ اِسْأَلْهُ يُعْطِكَ» فَرَفَعَ عَلِيٌّ (عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ) يَدَهُ إِلَى اَلسَّمَاءِ، وَ هُوَ يَقُولُ: «اَللَّهُمَّ اِجْعَلْ لِي عِنْدَكَ عَهْداً، وَ اِجْعَلْ لِي عِنْدَكَ وُدّاً» فَأَنْزَلَ اَللَّهُ تَعَالَى عَلَى نَبِيِّهِ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا[۱۳]، فَتَلاَهَا اَلنَّبِيُّ (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) عَلَى أَصْحَابِهِ، فَعَجِبُوا مِنْ ذَلِكَ عَجَباً شَدِيداً، فَقَالَ اَلنَّبِيُّ (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مِمَّ تَعْجَبُونَ؟! إِنَّ اَلْقُرْآنَ أَرْبَعَةُ أَرْبَاعٍ: فَرُبُعٌ فِينَا أَهْلَ اَلْبَيْتِ خَاصَّةً، وَ رُبُعٌ حَلاَلٌ، وَ رُبُعٌ حَرَامٌ، وَ رُبُعٌ فَضَائِلُ وَ أَحْكَامٌ، وَ اَللَّهُ أَنْزَلَ فِينَا كَرَائِمَ اَلْقُرْآنِ »[۱۴].
علامه مجلسی نیز این روایت را به نقل از حافظ ابو نعیم نقل کرده است[۱۵].[۱۶]
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: أ. منابع شیعی: رجال الطوسی، ص۱۷۷، ش۲۱۰۳؛ منهج المقال، ج۳، ص۲۶۳، ش۱۱۳۷؛ نقد الرجال، ج۱، ص۳۷۱، ش۱۰۵۰؛ مجمع الرجال، ج۲، ص۵۳؛ جامع الرواه، ج۱، ص۱۶۸، ش۱۳۲۸؛ تنقیح المقال، ج۱۶، ص۲۰۸، ش۴۱۹۶؛ معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۱۳۵، ش۲۳۷۷. ب. منابع سنّی: لسان المیزان، ج۲، ص۱۳۷، ش۵۸۸.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۳ به گزارش از کتاب تفسیر فرات الکوفی، ص۴۶ - ۴۷، ح۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 626.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۷۷، ش۲۱۰۳.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۷۷.
- ↑ تنقیح المقال، ج۱۶، ص۲۰۹، ش۴۱۹۶.
- ↑ لسان المیزان، ج۲، ص۱۳۷. یادآوری می‌شود در رجال شیخ طوسی که موجود و در دسترس است، غیر از جمیل بن شعیب الهمدانی بقیه ذکر شده است: [۲۰۹۷] ۳۵ - جمیل بن عیّاش، أبو علی البزّاز الکوفی، أسند عنه. [۲۰۹۸] ۳۶ - جمیل بن عبدالرحمان الجعفی، أبو الأسود، مولاهم کوفی. [۲۱۰۲] ۴۰ -جمیل بن صالح الکوفی. [۲۱۰۳] ۴۱ - جمیل بن عبدالله النخعی الکوفی. [۲۱۰۴] ۴۲ - جمیل بن عبدالله بن نافع الخثعمی الحناط الکوفی. (رجال الطوسی، ص۱۷۶ - ۱۷۷)
- ↑ و از خانواده‌ام دستیاری برایم بگمار سوره طه، آیه ۲۹.
- ↑ پشتم را به او استوار دار * و او را در کارم شریک ساز سوره طه، آیه ۳۱-۳۲.
- ↑ به زودی (خداوند) بخشنده برای آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، (در دل‌ها) مهری خواهد نهاد سوره مریم، آیه ۹۶.
- ↑ تفسیر فرات الکوفی، ص۲۴۸ - ۲۴۹، ش۳۳۶؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۵۶ - ۵۷، ح۵۷ به گزارش از تفسیر فرات الکوفی.
- ↑ پشتم را به او استوار دار * و او را در کارم شریک ساز سوره طه، آیه ۳۱-۳۲.
- ↑ به زودی (خداوند) بخشنده برای آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، (در دل‌ها) مهری خواهد نهاد سوره مریم، آیه ۹۶.
- ↑ مناقب علی بن أبی طالب (ابن المغازلی)، ص۲۵۷ - ۲۵۸، ح۳۲۶.
- ↑ بحار الأنوار، ج۳۵، ص۳۵۹، ح۱۱: و روی الحافظ أبو نعیم فی کتاب ما نزل من القرآن فی علی(ع).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 626-629.