حسن بن سعید خزاز قرشی
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
آشنایی اجمالی
الحسن بن سعید[۱]، در یکی از اسناد روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از تأویل الآیات الظاهرة واقع شده است:
«قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ رَحِمَهُ اللَّهُ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حُصَيْنِ بْنِ مُخَارِقٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ(ع) فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى﴾[۲] قَالَ مَوَدَّتُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ(ع)»[۳].[۴]
شرح حال راوی
در کتب رجالی کهن، مانند رجال النجاشی، الفهرست و رجال الطوسی و رجال الکشی نام راوی عنوان نشده است؛ ولی شیخ طوسی و نجاشی از فرزندش با عنوان أبو عبدالله أحمد بن الحسن بن سعید بن عثمان القرشی یاد کردند، چون صاحب کتاب بوده است[۵] و در بیشتر موارد از پدرش روایت کرده است.
بر این اساس، نام کامل راوی الحسن بن سعید بن عثمان القرشی المدینی الخزاز است. وی از قبیله قریش و از اهل مدینه و شغلش پارچه فروشی بوده است[۶].
حسن بن سعید قرشی در طریق نجاشی و شیخ طوسی به حصین (حسین) بن المخارق قرار گرفته و در هر دو طریق، فرزندش احمد بن حسن بن سعید قرشی از ایشان روایت کرده است[۷].
از بعضی قرائن فهمیده می‌شود که راوی دارای کتاب بوده است؛ مانند: و أما حديث عدي بن ثابت (فحدثناه) علي بن الحسن الصرصافي، حدثنا العباس بن أحمد بن الحسن بن سعيد بن عثمان الخزاز، حدثني أبي قال: وجدت في كتاب جدي، ثنا حصين بن مخارق، ثنا أبو مريم عبدالغفار بن القاسم، عن عدي بن ثابت، عن البراء أن رسول الله(ص) قال: زينوا القرآن بأصواتكم[۸].
از ظاهر سند یاد شده چنین فهمیده می‌شود که صاحب کتاب، سعید بن عثمان خراز است؛ ولی با توجه به بعضی قرائن، صاحب کتاب، حسن بن سعید بن عثمان است:
- سند دو روایت ذیل:
- حدثنا عبدالله بن يوسف، أنبأ أبو الحسين علي بن الحسن بن جعفر الرصافي ببغداد، أنبأ العباس بن عبدالله بن الحسن بن سعيد القرشي، عن جده الحسن بن سعيد، عن حصين بن مخارق، عن داوود بن أبي هند، عن أنس بن مالك أن النبي(ص)...[۹].
- «حَدَّثَنَا الْحَاكِمُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحَافِظُ إِمْلَاءً وَ قِرَاءَةً حَدَّثَنَا أَبُو الْحُسَيْنِ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ الرُّصَافِيُّ بِبَغْدَادَ، قَالَ: أَخْبَرَنِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِيدِ بْنِ عُثْمَانَ الْخَرَّازُ، عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِيدٍ حَدَّثَنَا حُصَيْنُ بْنُ مُخَارِقٍ، عَنْ صَبَّاحٍ الْمُزَنِيِّ، عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِيرَةَ، عَنْ أَبِي صَادِقٍ عَنْ رَبِيعَةَ بْنِ نَاجِذٍ، عَنْ عَلِيٍّ(ع) قَالَ: سُورَةُ مُحَمَّدٍ آيَةٌ فِينَا، وَ آيَةٌ فِي بَنِي أُمَيَّةَ»[۱۰].
- روایت مکرر حسن بن سعید از حصین (حسین) بن مخارق در منابع حدیثی.
- عدم روایت سعید بن عثمان از حصین (حسین) بن مخارق در اسناد روایات.
براین اساس، عدم ذکر نام وی در رجال النجاشی و الفهرست شیخ طوسی جای تعجب دارد؛ مگر گفته شود که نجاشی و شیخ طوسی از کتاب ایشان اطلاعی نداشتند.[۱۱]
نام راوی در اسناد روایات
حسن بن سعید بن عثمان الخزاز در اسناد روایات شیعه و سنی قرار گرفته و روایات متعددی از ایشان در کتب روایی گزارش شده است؛ نمونه‌ها:
- «حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْخَزَّازُ قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي قَالَ: حَدَّثَنَا حُسَيْنُ بْنُ مُخَارِقٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ قَطَّافٍ، عَنِ الْمِنْهَالِ بْنِ عَمْرٍو، عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ: عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: مَا نَزَلَ فِي أَحَدٍ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ مَا نَزَلَ فِي عَلِيٍّ»[۱۲].
- «... حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ سَعِيدٍ الْخَزَّازُ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي حَدَّثَنَا حُصَيْنُ بْنُ مُخَارِقٍ، عَنْ حِبَّانَ بْنِ عَلِيٍّ وَ بَحْرٍ الْمُسْلِيِّ عَنْ أَبِي دَاوُدَ، عَنْ أَبِي بَرْزَةَ قَالَ: تَلَا رَسُولُ اللَّهِ(ص): ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ﴾[۱۳] [وَ] قَالَ: هُمْ أَنْتَ وَ شِيعَتُكَ يَا عَلِيُّ،- وَ مِيعَادُ مَا بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ الْحَوْضُ»[۱۴].
- «... حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْخَزَّازُ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي قَالَ: حَدَّثَنَا حُصَيْنٌ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ، عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: وَجَّهَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) بِالْآيَاتِ- مِنْ أَوَّلِ سُورَةِ بَرَاءَةَ مَعَ أَبِي بَكْرٍ، وَ أَمَرَهُ أَنْ يَقْرَأَهَا عَلَى النَّاسِ، فَنَزَلَ عَلَيْهِ جَبْرَئِيلُ فَقَالَ: إِنَّهُ لَا يُؤَدِّي عَنْكَ إِلَّا أَنْتَ أَوْ عَلِيٌّ فَبَعَثَ عَلِيّاً فِي أَثَرِهِ، فَسَمِعَ أَبُو بَكْرٍ رُغَاءَ النَّاقَةِ- فَقَالَ: مَا وَرَاءَكَ يَا عَلِيُ أَ نَزَلَ فِيَ شَيْءٌ قَالَ: لَا- وَ لَكِنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: لَا يُؤَدِّي عَنِّي إِلَّا أَنَا أَوْ عَلِيٌّ. فَدَفَعَ [أَبُو بَكْرٍ] إِلَيْهِ الْآيَاتِ، وَ قَرَأَهَا عَلِيٌّ عَلَى النَّاسِ»[۱۵].[۱۶]
طبقه راوی
تاریخ ولادت و وفات راوی مشخص نیست؛ ولی با توجه به تاریخ وفات معروف‌ترین استادش (حصین بن مخارق سلولی) که حدود سال ۲۰۰ هجری قمری رخ داده[۱۷]، حسن بن سعید قرشی میان سال‌های ۱۷۰-۲۵۰ هجری قمری می‌زیسته و این تاریخ، متناسب با طبقه هفتم و ششم است.[۱۸]
استادان و شاگردان راوی
روایات حسن بن سعید بن عثمان عمدتاً از حصین بن مخارق سلولی است و در برخی اسناد از جعد بن الزبیر المخزومی، الحسین بن مصعب، حفص بن سلیمان و محمد بن مروان[۱۹] نیز روایت کرده است و راوی از ایشان فرزندش احمد است.[۲۰]
مذهب راوی
از مضامین روایاتش برداشت می‌شود که وی از راویان امامی بوده باشد؛ نمونه‌ها:
- « ابْنُ عُقْدَةَ، قَالَ: أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِيدٍ أَبُو عَبْدِاللَّهِ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي، قَالَ: حَدَّثَنَا حُصَيْنِ بْنِ الْمُخَارِقِ، عَنْ أَبِي النَّجْمِ، عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حشم عن عَبَايَةَ، عَنْ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلَامُ قَالَ: مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي مِثْلَ النُّجُومِ كُلَّمَا مَرَّ نَجْمُ طَلَعَ نَجْمُ »[۲۱].
- «أَخْبَرَنِي أَحْمَدُ بْنُ اَلْحَسَنِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي قَالَ حَدَّثَنَا حُصَيْنُ بْنُ مُخَارِقٍ عَنْ سَعِيدِ بْنِ طَرِيفٍ عَنِ اَلْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ عَنْ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ : فِي قَوْلِهِ تَعَالَى ﴿ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً﴾[۲۲] فَقَالَ وَلاَيَتِنَا أَهْلَ اَلْبَيْتِ»[۲۳].
- « ابْنُ عُقْدَةَ، قَالَ: أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ أَبُو عَبْدِاللَّهِ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي، قَالَ: حَدَّثَنَا حُصَيْنِ بْنِ مُخَارِقٍ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زَيْدِ بْنِ الْحَسَنِ، عن أَبِيهِ، عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلَامُ: أَنَّهُ تَصَدَّقَ بِخَاتَمِهِ وَ هُوَ رَاكِعُ، فَنَزَلَتْ فِيهِ هَذِهِ الْآيَةِ: ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾[۲۴]»[۲۵].
- «ابْنُ عُقْدَةَ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ، عن أَبِيهِ، عَنْ حُصَيْنِ بْنِ مُخَارِقٍ، عَنِ الْإِمَامِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ، عَنْ آبَائِهِ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ قَالَ: قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ﴾[۲۶] قَالَ: نَحْنُ هُمْ»[۲۷].
- «أَخْبَرَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِي الْحَسَنِ الْحَافِظُ قَالَ: أَخْبَرَنَا عُمَرُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْخَزَّازُ قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي قَالَ: حَدَّثَنَا حُسَيْنُ بْنُ مُخَارِقٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ قَطَّافٍ، عَنِ الْمِنْهَالِ بْنِ عَمْرٍو، عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ: عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: مَا نَزَلَ فِي أَحَدٍ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ مَا نَزَلَ فِي عَلِيٍّ»[۲۸].
- أخبرنا أبو عبدالله الخلال، نا سعید بن أحمد الصوفی، أنا أبوبکر محمد بن عبدالله بن زکریا الشیبانی، نا عمر بن الحسن بن علی بن مالک، نا أحمد بن الحسن الحرار، نا أبی، نا حصین بن مخارق، عن ابن أبی لیلی، عن أبی الزبیر، عن جابر قال: كُنَّا نَعْرِفُ اَلْمُنَافِقِينَ بِبُغْضِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ [۲۹].[۳۰]
جایگاه حدیثی راوی
با توجه به عدم ذکر نام راوی در کتب رجالی، او از راویان مهمل یا مجهول شمرده می‌شود.[۳۱]
جستارهای وابسته
- سعید بن عثمان قرشی (پدر)
- احمد بن حسن بن سعید قرشی (فرزند)
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۲۹۱، ش۳۴۲۵؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۳، ص۱۳۴، ش۴۳۷۰-۴۳۷۱.
- ↑ در (کار) دین هیچ اکراهی نیست که رهیافت از گمراهی آشکار است پس، آنکه به طاغوت کفر ورزد و به خداوند ایمان آورد، بی‌گمان به دستاویز استوارتر چنگ زده است که هرگز گسستن ندارد و خداوند شنوای داناست سوره بقره، آیه ۲۵۶.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۰، ص۲۶۵ به گزارش از تأویل الآیات الظاهرة، ص۴۳۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 503.
- ↑ رجال النجاشی، ص۹۱، ش۲۲۷: أحمد بن الحسن بن سعید بن عثمان القرشی أبو عبدالله له کتاب نوادر؛ الفهرست (طوسی)، ص۶۴، ش۸۰: أحمد بن الحسین بن سعید بن عثمان القرشی، أبو عبدالله و له کتاب النوادر، و من جملة أصحابنا من عده من جملة الأصول.
- ↑ خز لباس معروفی است که از پوست روباه تهیه می‌شود و کسی که به فروش آن اشتغال داشته باشد، به او خزاز گویند.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۴۵، ش۳۷۶: حصین بن المخارق... صاحب النبی(ص)، روی عنه ثلاثة أحادیث: أحدها: علی منی و أنا منه....حدثنا أحمد بن الحسن بن سعید بن عثمان القرشی قال: حدثنا أبی، عن حصین؛ الفهرست (طوسی)، ص۱۴۸، ش۲۲۸: الحسین بن مخارق الحسین بن مخارق. له کتاب التفسیر...، عن أحمد بن الحسین بن (سعید أبی عبدالله) عن أبیه، عن الحسین بن المخارق السلولی.
- ↑ المستدرک (حاکم نیشابوری)، ج۱، ص۵۷۵.
- ↑ الطبقات الکبری، ج۹، ص۷۰.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۴۰، ح۸۷۶.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 503-506.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۱، ص۵۲، ش۴۹.
- ↑ بی‌گمان آنانکه ایمان آورده‌اند و کردارهایی شایسته کرده‌اند، بهترین آفریدگانند سوره بینه، آیه ۷.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۶۳، ح۱۱۳۰.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۱، ص۳۱۷، ح۳۲۷.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 506-507.
- ↑ هدیة العارفین، ج۱، ص۳۳۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 507.
- ↑ کفایة الأثر، ص۲۳۰؛ ذکر أخبار إصبهان، ج۲، ص۲۷۷؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۴، ص۳۶۵؛ الکشف و البیان، ج۱۰، ص۲۸۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 507.
- ↑ فضائل أمیرالمؤمنین(ع)، ص۱۵۷، ح۱۵۶.
- ↑ ای مؤمنان! همگی به فرمانبرداری (خداوند) درآیید و از گام‌های شیطان پیروی نکنید که او برای شما دشمنی آشکار است سوره بقره، آیه ۲۰۸.
- ↑ فضائل أمیرالمؤمنین(ع)، ص۱۸۲، ح۱۷۶.
- ↑ سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند سوره مائده، آیه ۵۵.
- ↑ فضائل أمیرالمؤمنین(ع)، ص۱۸۹، ح۱۸۶.
- ↑ (همان) کسانی که اگر آنان را در زمین توانمندی دهیم نماز بر پا می‌دارند و زکات می‌پردازند و به کار شایسته فرمان می‌دهند و از کار ناپسند باز می‌دارند و پایان کارها با خداوند است سوره حج، آیه ۴۱.
- ↑ فضائل أمیرالمؤمنین(ع)، ص۱۹۸، ح۲۰۱.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۱، ص۵۲، ح۴۹.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۲۸۷، ش۴۹۳۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 509.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 509.