حقوق مجروحان جنگی

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

منظور از حقوق مجروحان جنگی، امتیازات و حقوقی است که در دین مبین اسلام برای متخاصمانی که در پیکار با مسلمانان مجروح شده‌اند، در نظر گرفته شده است. گرچه حربی (دشمن متخاصم) از نظر اسلام احترامی ندارد و در واقع این خود حربی است که با عملیات خصمانه خود، احترام خویش را از میان برداشته است و به طور ضمنی هرگونه رفتار متقابل را از پیش برگزیده است. مشروعیت جهاد در برابر حربی و مشروعیت غنیمت‌گیری اموال حربی دلالت روشنی بر سلب احترام حربی از دیدگاه اسلام دارد، چنان که اصولاً این خود مقتضای طبیعت جنگ است. به همین لحاظ است که مسلمانان شهدای خود را با ادای احترام خاص دفن می‌کنند، ولی در مورد کشته‌شدگان دشمن وظیفه مشخصی ندارند، مگر آنکه بر اساس قرارداد دو یا چند جانبه و یا مقررات بین‌المللی خود را به انجام عملی، موظف کرده باشند. نکات ریزی در رابطه با مسائل انسانی در فقه نسبت به مجروحان دشمن متخاصم دیده می‌شود، که برخی از آنان از این قبیلند:

  1. انتقال اعضای جدا شده از بدن دشمن مانند سر و دست از جبهه جنگ به جای دیگر، به منظور تحقیر دشمن ممنوع است و این عمل در واقع نوعی مثله کردن یا عملی مشابه آن محسوب شده و از سوی دیگر موجب تحریک دشمن به عمل مشابه نیز می‌شود[۱]؛
  2. دفن کردن اجساد دشمن ممنوع نیست و به مقتضی اصل اولی اباحه، جایز بودن این عمل انسانی از نظر فقه قابل قبول است و نظر به این که عمل دفن از عبادات محسوب نمی‌شود، با وجود فقدان دستور شرعی در این مورد، می‌توان گفت که جواز دفن در واقع «تشریع» محسوب نمی‌شود[۲]. نهی در یکی از احادیث[۳] مربوط به دفن کشته‌شدگان بر اساس توهم وجوب دفن است که بر اساس یک قاعده اصولی در چنین مواردی نهی، دلالتی بر تحریم ندارد؛
  3. روایت نبوی در مورد احسان نسبت به اجساد دشمن: «ان الله كتب الإحسان على كل شيء فإذا فقلتم فاحسنوا القتله»[۴]، خداوند احسان را در هر چیزی واجب شمرده، هرگاه دست به قتل (دشمن) زدید با کشته‌شدگان رفتار نیکو داشته باشید؛
  4. با وجود سنت جاهلی که در جنگ‌ها سرهای کشته‌شده‌های دشمن را بر سر نیزه می‌کردند و با خود به نشانه پیروزی حمل می‌کردند، اما در تمام پیروزی‌های سپاه اسلام در زمان رسول خدا(ص) یکبار هم این عمل دیده نشد[۵]؛
  5. هنگامی که اجساد قابل شناسایی نباشند، همه آنها دفن می‌شوند، بسیاری از فقها بر این احتیاط تأکید می‌ورزند[۶]؛
  6. پیامبر اکرم(ص) در سفرها هرگاه به جسد انسان برمی‌خورد آن را دفن می‌کرد و هرگز نمی‌پرسید که جساد مسلمان است یا کافر[۷]؟؛
  7. در غزوه طائف، پیامبر اکرم(ص) جسد زنی را مشاهده کرد که بر روی زمین افتاده است، فرمود: مگر از کشتن زنان نهی نکردم؟! این کار کیست؟! مردی از آن میان برخواست و گفت: من او را بر مرکبم سوار کردم، اما او قصد جان مرا کرد و می‌خواست مرا بکشد. رسول خدا(ص) امر فرمود تا آن جسد را به خاک بسپارند[۸]؛
  8. مسلمانان در غزوه بدر همه اجساد را از میدان نبرد جمع‌آوری و به خاک سپردند و هیچ جسدی را روی زمین رها نکردند[۹].
  9. اجساد یهودیان بنی قریظه در یک حفره بزرگ دفن شد[۱۰].

از بررسی موارد فوق می‌توان نتیجه گرفت که اسلام بی‌احترامی به اجساد دشمن (مثله کردن) را مردود دانسته و خصومت با اجساد را هرگز منطقی نشمرده است و از نظر اسلام پذیرفتن تعهدات بین‌المللی در مبادله اجساد و یا هر نوع اقدامات انسان‌دوستانه مربوط به آمار کشته‌شدگان و مجروحان جنگی امکان‌پذیر بوده و برای دولت اسلامی نه تنها قابل قبول، بلکه قابل استقبال نیز خواهد بود[۱۱].[۱۲]

منابع

پانویس

  1. جواهر الکلام، ۲۱، ص۱۳۲؛ شرح السیر الکبیر، ج۱، ص۷۸؛ فتح القدیر، ج۴، ص۲۸۹.
  2. جواهر الکلام، ۲۱، ص۱۳۳.
  3. وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۱۱۲.
  4. سنن بیهقی، ج۹، ص۶۸؛ نیل الاوطار، ج۸، ص۱۴۱.
  5. المغنی، ج۸، ص۴۹۴.
  6. جواهر الکلام، ج۲۱، ص۱۳۳.
  7. سنن الدارمی ص۴۷۳.
  8. سنن بیهقی، ج۹، ص۸۲.
  9. سنن بیهقی، ج۹، ص۸۲؛ فتح الباری، ج۹، ص۲۱۷.
  10. زاد المعاد، ج۲، ص۷۲.
  11. فقه سیاسی، ج۶، ص۲۲۷-۲۲۹.
  12. عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی، ص ۷۳۰.