درایه در فقه سیاسی

مقدمه

علم^[۱]، معرفة (با نوعی خفا، پنهان‌کاری و فریب)^[۲].

﴿مَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا﴾^[۳]

در اصطلاح درایة به معرفت اطلاق می‌شود که از طریق معمول و تعلیمات رایج و تهیه مقدمات لازم به دست نمی‌آید؛ بلکه از طرق غیر عادی حاصل می‌شود^[۴]. با این قید، فرق آن با معرفت و علم کاملاً روشن می‌شود.

خداوند متعال در قرآن کریم با ذکر موارد بسیاری از محدودیت‌های معرفتی انسان و عدم دسترسی او به راه‌ها و طرق معرفت یقینی، با جملات ﴿مَا أَدْرَاكَ﴾^[۵] و ﴿مَا يُدْرِيكَ﴾^[۶] عجز او را در رسیدن به معرفت یقینی در موارد و موضوعاتی مانند، قیامت، جهنم، پلیدی، پاکی درونی انسان‌ها، زمان مرگ و... به او گوشزد می‌کند و نیاز انسان به وحی و ارتباط با کلام الهی و انبیا را به اثبات می‌رساند.

برخی مفسران به این نکته اشاره کرده‌اند که خداوند از موضوعاتی که با ﴿مَا أَدْرَاكَ﴾^[۷] آمده، خبر داده است؛ اما در مورد ﴿مَا يُدْرِيكَ﴾^[۸] علم آن نزد خداوند است^[۹].

مسئله عجز انسان از رسیدن به برخی موضوعات که از حیطه تفکر او خارج‌اند و ابزار و وسایل و مقدمات لازم برای او مهیا نیست، با تشویق انسان به نظاره و تفکر در قرآن و آفاق و انفس که برای انسان قابل دستیابی است، منافاتی ندارد: ﴿أَفَلا يَنظُرُونَ إِلَى الإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ وَإِلَى السَّمَاء كَيْفَ رُفِعَتْ وَإِلَى الْجِبَالِ كَيْفَ نُصِبَتْ ﴾^[۱۰].

واژه آلمانی "Verstehen" به معنای درک، فهم یا قوه فهم که از اواخر قرن نوزدهم میلادی در آلمان برای اشاره به درک درونی (در مقابل درک بیرونی) و قرار دادن خود در وضعیت دیگران برای درک اعمال و نیّات آنها به کار رفته است^[۱۱]، از نظر مفهومی به واژه قرآنی درایة نزدیک است.^[۱۲]

منابع

نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم

پانویس

↑ ابن‌منظور، لسان‌ العرب، ج۱۴، ص۲۵۴.
↑ حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۳۱۲.
↑ «هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد» سوره لقمان، آیه ۳۴.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۳، ص۲۰۸.
↑ «و چه دانی» سوره حاقه، آیه ۳.
↑ «چه می‌دانی» سوره احزاب، آیه ۶۳.
↑ «و چه دانی» سوره حاقه، آیه ۳.
↑ «چه می‌دانی» سوره احزاب، آیه ۶۳.
↑ وهبة بن مصطفی زحیلی، التفسیر المنیر، ج۲۹، ص۸۶.
↑ «آیا به شتر نمی‌نگرند که چگونه آن را آفریده‌اند؟ و به آسمان که چگونه آن را برافراشته‌اند؟ و به کوه‌ها که چگونه آنها را برگمارده‌اند؟» سوره غاشیه، آیه ۱۷-۱۹.
↑ علی‌اکبر آقابخشی و مینو افشاری‌راد، فرهنگ علوم سیاسی، ص۴۵۰.
↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۲۷۶.

[1] ابن‌منظور، لسان‌ العرب، ج۱۴، ص۲۵۴.

[2] حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۳۱۲.

[3] «هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد» سوره لقمان، آیه ۳۴.

[4] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۳، ص۲۰۸.

[5] «و چه دانی» سوره حاقه، آیه ۳.

[6] «چه می‌دانی» سوره احزاب، آیه ۶۳.

[7] «و چه دانی» سوره حاقه، آیه ۳.

[8] «چه می‌دانی» سوره احزاب، آیه ۶۳.

[9] وهبة بن مصطفی زحیلی، التفسیر المنیر، ج۲۹، ص۸۶.

[10] «آیا به شتر نمی‌نگرند که چگونه آن را آفریده‌اند؟ و به آسمان که چگونه آن را برافراشته‌اند؟ و به کوه‌ها که چگونه آنها را برگمارده‌اند؟» سوره غاشیه، آیه ۱۷-۱۹.

[11] علی‌اکبر آقابخشی و مینو افشاری‌راد، فرهنگ علوم سیاسی، ص۴۵۰.

[12] نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۲۷۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]