سعید بن مسیب مخزومی در علوم قرآنی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سعید بن مسیب مخزومی است. سعید بن مسیب مخزومی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سعید بن مسیب مخزومی در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
سعید بن مسیب مخزومی اهل مدینه بوده است[۱]. به گفته واقدی، در سال ۹۴ ه. ق در ۷۵ سالگی وفات کرده است[۲].
تربیت یافته امیر المؤمنین (ع)[۳] و از اصحاب[۴] و حواریّون امام زین العابدین (ع) می‌باشد[۵] و از آن حضرت استفاده علمی برده و از او روایت کرده است[۶]. به مذهب وی تصریح نشده و اقوال دراین‌باره مختلف است، ولی روایت حمیری از امام رضا (ع) و روایت کشّی از امام کاظم (ع) بر شیعه بودن وی دلالت دارد و در مقابل آنها معارض قابل اعتنایی وجود ندارد[۷].
در صحاح سته اهل تسنن از وی روایت نقل شده و برخی دانشمندان اهل تسنّن مانند احمد بن حنبل و ابو زرعه او را توثیق کرده‌اند[۸]، ولی در منابع شیعه روایات مختلفی در مدح و قدح وی وارد شده است. آیت‌الله خویی سند هیچ‌یک از آن روایات را تمام ندانسته و دربارۀ وثاقت وی توقف کرده است[۹]؛ اما مامقانی- رجال‌شناس معروف شیعه - او را توثیق[۱۰] و محقق شوشتری از او به بزرگی یاد کرده است[۱۱]. برخی نقل‌ها از رتبه علمی والای او و حتی اعلم بودن وی در زمان خود حکایت دارد[۱۲].
در کتاب‌های رجالی و غیر آن با عنوان فقیه از او یاد شده است[۱۳]، ولی روایات و آرای تفسیری فراوانی که در کتاب‌های تفسیری شیعه و سنّی از وی نقل شده[۱۴]، دلیل مفسر بودن او است.
روایات و آرای نقل شده از وی، بیشتر در مورد آیات احکام است[۱۵]، ولی در تفسیر غیر آیات احکام نیز سخنانی از وی نقل کرده‌اند[۱۶].[۱۷]
منابع
پانویس
- ↑ ابو زرعه در معرفی وی گفته است: «مدنی قرشی ثقة امام» (ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۴، ص۷۶).
- ↑ ابن حجر پس از نقل قول واقدی گفته است: بنابر آن‌چه از وی با سند صحیح نقل کرده‌اند که تولد وی در سال دوم خلافت عمر بوده، عمر او ۷۹ سال بوده نه آن‌گونه که واقدی گفته است (ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۴، ص۷۶).
- ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۳۳۲، رقم ۱۸۴.
- ↑ رجال الطوسی، ص۹۰.
- ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۳ (شرح‌حال سلمان فارسی، ح۲۰).
- ↑ رجال الطوسی، ص۹۰.
- ↑ برای توضیح بیشتر ر. ک: بابایی، مکاتب تفسیری، ج۱، ص۲۱۸ و ۲۱۹.
- ↑ ر. ک: مزی، تهذیب الکمال، ج۷، ص۲۹۷، ۳۰۱ و ۳۰۳؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۴، ص۷۴ و ۷۶.
- ↑ ر. ک: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۱۳۵-۱۳۹.
- ↑ ر. ک: مامقانی، تنقیح المقال، ج۱، ص۶۴ (نتائج التنقیح).
- ↑ ر. ک: تستری، قاموس الرجال، ج۴، ص۳۸۲.
- ↑ ر. ک: مزی، تهذیب الکمال، ج۷، ص۳۰۰، ۳۰۲ و ۳۰۳؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۳۵، ح۱۸۹.
- ↑ ر. ک: مزی، تهذیب الکمال، ج۷، ص۳۰۰؛ قمی، سفینة البحار، ج۴، ص۱۵۹.
- ↑ براساس برنامه رایانه‌ای معجم فقهی، نام وی در تفاسیر شیعه و سنّی گرد آمده در آن برنامه، ۱۲۷۰ بار ذکر شده است؛ در التبیان فی تفسیر القرآن شیخ طوسی، ۳۰ بار، در نور الثقلین حویزی ۲۰ بار و در جامع البیان طبری ۲۳۲ بار.
- ↑ برای دیدن برخی آرا و روایات تفسیری منسوب به وی ر. ک: طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۶۲، ج۲، ص۲۳۱، ۲۳۶، ۲۶۹، ۲۷۲، ۲۷۳، ۲۸۰ و ۴۵۲، و ج۳، ص۱۲۲، ۱۲۹، ۲۹۳، ۲۹۴، ۳۴۶ و ۴۰۸، و ج۴، ص۴۴، و ج۵، ص۷۴، و ج۶، ص۲۹۱، ۴۴۸ و ۴۶۸، و ج۷، ص۳۷۳، ۴۰۷ و ۴۰۹، و ج۸، ص۵۸، ۳۵۱ و ۴۰۹، و ج۹، ص۵۴۴؛ حویزی، نور الثقلین، ج۱، ص۱۹۶، ۲۹۶، ۵۱۷ و ۶۴۱، و ج۲، ص۴۰۵، ۴۸۲ و ۵۴۷، و ج۳، ص۲۰۲، ۴۴۵، ۴۶۵ و ۵۴۰، و ج۴، ص۲۱، ۳۱۵، ۵۹۹ و ۶۰۰، و ج۵، ص۱۳۶، ۴۶۸ و ۵۸۷.
- ↑ برای دیدن برخی سخنان وی در تفسیر غیر آیات احکام ر. ک: طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۴۵۲ (معنای «حصورا» در آیه ۳۹ آل عمران)، و ج۶، ص۲۹۱ (معنای «حین» در آیه ۲۵ سوره ابراهیم)، ص۴۴۸ (تفسیر ﴿بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ﴾ «بندگانی سخت جنگاور را که داریم بر شما برمی‌انگیزیم» سوره اسراء، آیه ۵)، ص۴۶۸ (معنای ﴿لِلْأَوَّابِينَ﴾ در آیه ۲۵ اسراء)، و ج۷، ص۳۷۳ (تفسیر ﴿رَبْوَةٍ﴾ در آیه ۵۰ سوره مؤمنون) و ج۸، ص۵۸ (تفسیر ﴿وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ﴾ «و در زمین تبهکارانه آشوب نورزید» سوره شعراء، آیه ۱۸۳، ص۴۰۹ (تفسیر ﴿وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلَا فَوْتَ﴾ «و کاش آنگاه را می‌دیدی که هراسان شده باشند، دیگر (راه) گریزی نیست» سوره سبأ، آیه ۵۱) و برای آگاه شدن از برخی خصوصیات آرای تفسیری منسوب به وی ر. ک: بابایی، مکاتب تفسیری، ج۱، ص۲۲۴ و ۲۲۵.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۱۶۴-۱۶۵.