سعیر (جهنم)
این مدخل زیرشاخهٔ بحث جهنم است. سعیر (جهنم) از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سعیر جهنم در قرآن - پرسش مرتبط نداردواژهشناسی لغوی
واژه "سَعیر" فعیل به معنای مفعول،[۱] به معنای آتش شعله‌ور شده [۲] و برگرفته از "سَعْر" به معنای شعله‌ور ساختن آتش [۳] است و با توجه به صفت مشبهه بودن آن،[۴] به معنای آتشی است که به شدت شعله‌ور باشد. به گفته‌ای اصل واژه به معنای گسترش شدید یک چیز است [۵] و از این رو ویژگی شدت برای دیگر مشتقات واژه، غیر از صفت مشبهه نیز ذکر شده است، چنان که افروختن شدید آتش را "اِسعار" گویند.[۶] برخی "سَعْر" را به "زبانه آتش" و "سعیر" را به آتش دارای زبانه معنا کرده‌اند.[۷] مفسران، همسو با اهل لغت "سعیر" را با عبارات گوناگونی مانند آتش [۸] وقتی به شدت شعله‌ور [۹] یا به نهایت درجه حرارت رسیده باشد،[۱۰] آتش سوزنده،[۱۱] شعله‌ور [۱۲] یا افروخته [۱۳] که زبانه می‌کشد،[۱۴] عذاب سوزان،[۱۵]جهنم مُوقَده،[۱۶] نار وَقود [۱۷] و وَقود [۱۸] معنا کرده‌اند. بنابر اینکه "وَقود" (به فتح واو) اسم و به معنای شعله آتش باشد،[۱۹]مقصود از آن را آتشی دانسته‌اند که کافران را شعله‌ور ساخته و می‌سوزاند [۲۰]. در ادعیه مأثوره نجات از سعیر،[۲۱] عذاب سعیر [۲۲] یا آتشی که دارای سعیر است [۲۳] مکرر از خدای متعال درخواست شده است.
مشتقات مصدر "سَعْر" ۱۹ بار در ۱۵ سوره از قرآن کریم آمده‌اند که ۱۶ مورد آن به شکل "سعیر"، دو مورد آن به شکل "سُعُر" (جمع سعیر) و یک مورد به شکل "سُعِّرتْ" (فعل ماضی) است و همه موارد درباره عذاب آخرت‌اند، جز آیات ﴿وَلِسُلَيْمَانَ الرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَرَوَاحُهَا شَهْرٌ وَأَسَلْنَا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ وَمِنَ الْجِنِّ مَنْ يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَمَنْ يَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنَا نُذِقْهُ مِنْ عَذَابِ السَّعِيرِ﴾[۲۴]، ﴿وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ﴾[۲۵]، ﴿فَقَالُوا أَبَشَرًا مِنَّا وَاحِدًا نَتَّبِعُهُ إِنَّا إِذًا لَفِي ضَلَالٍ وَسُعُرٍ﴾[۲۶]، زیرا برخی مفسران مراد از ﴿عَذَابَ السَّعِيرِ﴾}} را در آیه ﴿وَلِسُلَيْمَانَ الرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَرَوَاحُهَا شَهْرٌ وَأَسَلْنَا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ وَمِنَ الْجِنِّ مَنْ يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَمَنْ يَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنَا نُذِقْهُ مِنْ عَذَابِ السَّعِيرِ﴾[۲۷] که مربوط به جنیان متمرد از دستور سلیمان (ع) است، عذاب سوزان در دنیا [۲۸] و در آیه ﴿ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ﴾[۲۹] تیرهای شهاب و رجوم [۳۰] و در آیه ﴿فَقَالُوا أَبَشَرًا مِنَّا وَاحِدًا نَتَّبِعُهُ إِنَّا إِذًا لَفِي ضَلَالٍ وَسُعُرٍ﴾[۳۱] لفظ ﴿سُعُرٍ﴾}} را جمع سعیر ندانسته، بلکه متناسب با سیاق آیه،[۳۲] آن را مفرد [۳۳] و به معنای جنون [۳۴] یا رنج [۳۵] دانسته‌اند، گرچه برخی دیگر آن را جمع سعیر دانسته و با توجه به اینکه مشرکان آتش آخرت را قبول نداشتند، برآن‌اند که مشرکان با این جمله از سر لجبازی، سخن صالح (ع) را به خودش بازگردانده، [۳۶] یا آنکه از لفظ سعیر به گونه مَجاز، معنای ذلت و بندگی اراده کرده‌اند.[۳۷] در آیه ﴿إِنَّ الْمُجْرِمِينَ فِي ضَلَالٍ وَسُعُرٍ﴾[۳۸] نیز احتمال هر دو معنا (جنون [۳۹] و رنج)[۴۰] داده شده است. در آیات﴿إِنَّ الْمُجْرِمِينَ فِي ضَلَالٍ وَسُعُرٍ﴾[۴۱]، ﴿فَقَالُوا أَبَشَرًا مِنَّا وَاحِدًا نَتَّبِعُهُ إِنَّا إِذًا لَفِي ضَلَالٍ وَسُعُرٍ﴾[۴۲] لفظ ﴿سُعُرٍ﴾ در صورتی که جمع و به معنای آتش‌های آخرت [۴۳] باشد، این احتمال مطرح است [۴۴] که در جهنم درکات متعددی به نام سعیر یا در درکات متعددی از جهنم آتش سعیر وجود داشته باشد.
واژه سعیر مذکر است و بازگشت ضمیر مؤنث به آن در آیه ﴿إِذَا رَأَتْهُمْ مِنْ مَكَانٍ بَعِيدٍ سَمِعُوا لَهَا تَغَيُّظًا وَزَفِيرًا﴾[۴۵] به اعتبار معنای آتش است[۴۶].[۴۷]
منابع
پانویس
- ↑ منهج الصادقین، ج۲، ص۴۳۵؛ کنز الدقائق، ج۳، ص۳۴۱؛ مواهب الرحمن، ج۷، ص۳۱۰.
- ↑ روح البیان، ج۱۰، ص۸۲؛ آلاء الرحمن، ج۲، ص۲۳؛ نمونه، ج۳، ص۲۸۱.
- ↑ مفردات، ص۴۱۱، "سعر".
- ↑ روح المعانی، ج۱۱، ص۲۶۷.
- ↑ التبیان، ج۹، ص۴۵۲.
- ↑ مجمع البیان، ج۷، ص۲۵۶؛ الاصفی، ج۲، ص۱۴۱۱؛ کنزالدقائق، ج۱۴، ص۱۵۱.
- ↑ روان جاوید، ج۲، ص۲۱.
- ↑ تفسیر سمرقندی، ج۲، ص۴۴۹؛ تفسیر جلالین، ص۴۸۶؛ البحر المدید، ج۳، ص۵۱۲.
- ↑ مجمع البیان، ج۳، ص۹۶؛ کنزالدقائق، ج۱۰، ص۴۴۵؛ آلاء الرحمن، ج۲، ص۱۴۲.
- ↑ ارشاد الاذهان، ص۸۳.
- ↑ خلاصة المنهج، ج۳، ص۲۹۳.
- ↑ التبیان، ج۳، ص۱۲۷؛ آلاء الرحمن، ج۲، ص۲۳؛ تبیین القرآن، ص۸۹.
- ↑ تفسیر هدایت، ج۲، ص۲۹؛ انوار درخشان، ج۴، ص۷۱.
- ↑ التبیان، ج۷، ص۲۹۰؛ منهج الصادقین، ج۲، ص۴۳۵؛ المیزان، ج۱۶، ص۳۴۶.
- ↑ التفسیرالکاشف، ج۵، ص۳۱۰؛ اطیب‌البیان، ج۱۱، ص۷.
- ↑ جامع البیان، ج۱۷، ص۸۹.
- ↑ الدرالمنثور، ج۲، ص۱۲۴؛ مراح لبید، ج۲، ص۶۶.
- ↑ تفسیر مقاتل، ج۳، ص۱۱۵؛ جامع‌البیان، ج۵، ص۹۰؛ التفسیر الکبیر، ج۱۰، ص۱۰۵.
- ↑ لسان العرب، ج۳، ص۴۶۵، "وقد".
- ↑ مجمع‌البیان، ج۹، ص۱۷۴؛ روح‌المعانی، ج۱۵، ص۲۶۰.
- ↑ اقبال الاعمال، ج۱، ص۴۱۷.
- ↑ الصحیفة السجادیه، ص۱۳۰، ۲۶۵، ۵۹۳؛ مصباح‌المتهجد، ص۲۶۸.
- ↑ الکافی، ج۲، ص۵۴۶؛ مصباح‌المتهجد، ص۵۴.
- ↑ «و برای سلیمان، باد را (رام کردیم) که (وزش) پگاهانش یک ماه و وزش شامگاهانش یک ماه (راه) بود و چشمه مس گداخته را برای وی روان کردیم و برخی از پریان به اذن پروردگارش پیش او کار می‌کردند و هر یک از آنان از فرمان ما سر می‌پیچید بدو از عذاب آتش می‌چشاندیم» سوره سبأ، آیه ۱۲.
- ↑ «آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی آراستیم و آنها را ابزار رماندن شیطان‌ها کردیم و عذاب آتش سوزان را برای آنان آماده ساختیم» سوره ملک، آیه ۵.
- ↑ «(می) گفتند: آیا از بشری چون خود پیروی کنیم؟ در آن صورت در گمراهی و سرگشتگی به سر خواهیم برد» سوره قمر، آیه ۲۴.
- ↑ «و برای سلیمان، باد را (رام کردیم) که (وزش) پگاهانش یک ماه و وزش شامگاهانش یک ماه (راه) بود و چشمه مس گداخته را برای وی روان کردیم و برخی از پریان به اذن پروردگارش پیش او کار می‌کردند و هر یک از آنان از فرمان ما سر می‌پیچید بدو از عذاب آتش می‌چشاندیم» سوره سبأ، آیه ۱۲.
- ↑ تفسیر مقاتل، ج۳، ص۵۲۷؛ تفسیر لاهیجی، ج۳، ص۶۷۴؛ اطیب البیان، ج۱۰، ص۵۴۹.
- ↑ «آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی آراستیم و آنها را ابزار رماندن شیطان‌ها کردیم و عذاب آتش سوزان را برای آنان آماده ساختیم» سوره ملک، آیه ۵.
- ↑ تقریب القرآن، ج۵، ص۴۶۸؛ قاموس قرآن، ج۳، ص۲۶۷.
- ↑ «(می) گفتند: آیا از بشری چون خود پیروی کنیم؟ در آن صورت در گمراهی و سرگشتگی به سر خواهیم برد» سوره قمر، آیه ۲۴.
- ↑ المیزان، ج۱۹، ص۷۹.
- ↑ لسان العرب، ج۴، ص۳۶۵، "سعر".
- ↑ مجمع‌البیان، ج۹، ص۲۸۹؛ تبیین القرآن، ص۵۴۳.
- ↑ تفسیر مقاتل، ج۴، ص۱۸۱؛ معانی القرآن، ج۳، ص۱۰۸؛ فتح القدیر، ج۵، ص۱۵۱.
- ↑ الاصفی، ج۲، ص۱۲۳۶؛ روح‌البیان، ج۹، ص۲۷۷؛ روح المعانی، ج۱۴، ص۸۸.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج۲۹، ص۳۰۷.
- ↑ «بی‌گمان گناهکاران در گمراهی و سرگشتگی‌اند؛» سوره قمر، آیه ۴۷.
- ↑ التبیان، ج۹، ص۴۵۲؛ تبیین القرآن، ص۵۴۳؛ تفسیر ثعالبی، ج۵، ص۳۴۰.
- ↑ تفسیر مقاتل، ج۴، ص۱۸۰؛ جامع البیان، ج۲۷، ص۵۹؛ تفسیر بغوی، ج۴، ص۳۳۴.
- ↑ «بی‌گمان گناهکاران در گمراهی و سرگشتگی‌اند؛» سوره قمر، آیه ۴۷.
- ↑ «(می) گفتند: آیا از بشری چون خود پیروی کنیم؟ در آن صورت در گمراهی و سرگشتگی به سر خواهیم برد» سوره قمر، آیه ۲۴.
- ↑ التبیان، ج۹، ص۴۵۲، ۴۶۰؛ الکشاف، ج۴، ص۴۳۷، ۴۴۰؛ الصافی، ج۵، ص۱۰۴.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج۲۹، ص۳۰۷.
- ↑ «هنگامی که آنان را از دور ببیند، خشم آهنگ و خروشی از آن می‌شنوند» سوره فرقان، آیه ۱۲.
- ↑ مجاز القرآن، ج۲، ص۷۰؛ زاد المسیر، ج۳، ص۳۱۳؛ متشابه القرآن، ج۲، ص۲۷۸.
- ↑ اسحاق‌نیا تربتی، صالحی‌منش، مقاله «سعیر»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۵.