عقل مطبوع

مقدمه

نیرویی که خداوند در انسان آفریده تا به وسيله آن حقایق را درک کند. این نیرو عقل فطری یا طبیعی نامیده می‌شود و در روایات با عنوان عقل مطبوع از آن یاد شده است.
امیرالمؤمنین (ع) در کلامی موزون، عقل طبیعی را به چشم و عقل تجربی را به نور خورشید تشبیه کرده است. می‌فرماید: "من عقل را بر دو گونه یافتم عقل طبیعی و عقل شنیدنی عقل شنیدنی نفعی ندارد اگر عقل طبیعی نباشد چنان که نور خورشید نفعی ندارد اگر نور دیده بسته باشد"^[۱]
طبق این کلام شریف، درک حقایق همانند دیدن اشیای خارجی است، همان طور که دیدن اشیا از طرفی منوط به بینایی و از طرفی منوط به نور خورشید است، درک حقایق نیز از طرفی محتاج تجربه و از طرفی منوط به قوه مدركه انسان است و همان طور که نور خورشید نمی‌تواند نابینایی انسان را جبران کند و به تنهایی دیدن اشیا را باعث شود، آموزش و کسب تجربه هرچند پیوسته و قوی نمی‌تواند کمبود درک و فهم انسان را جبران کند.
در روایتی از رسول خدا (ع) آمده است: "خداوند چیزی برتر از عقل بین بندگان خویش قسمت نکرده است"^[۲].
و می‌فرماید: "خداوند چیزی گرامی‌تر از عقل نیافریده است"^[۳].
منظور از عقل در این دو حدیث شریف، عقل طبیعی است^[۴].

منابع

تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی ج۱

پانویس

↑ حسن بن على سقاف، مصحیح شرح العقیدة الطحاویة ص۱۹۵.
↑ «مَا قَسَمَ اَللَّهُ لِلْعِبَادِ شَيْئاً أَفْضَلَ مِنَ اَلْعَقْلِ»؛ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۱، ص۱۲.
↑ «ما خلق الله خلقا اكوم عليه من العقل»؛ محمودی، نهج السعادة، ۸، ص۱۷۴.
↑ تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی، ج۱، ص۱۶۹-۱۷۰.

[1] حسن بن على سقاف، مصحیح شرح العقیدة الطحاویة ص۱۹۵.

[2] «مَا قَسَمَ اَللَّهُ لِلْعِبَادِ شَيْئاً أَفْضَلَ مِنَ اَلْعَقْلِ»؛ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۱، ص۱۲.

[3] «ما خلق الله خلقا اكوم عليه من العقل»؛ محمودی، نهج السعادة، ۸، ص۱۷۴.

[4] تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی، ج۱، ص۱۶۹-۱۷۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]