علم غیب پیامبران

مقدمه

شواهد متعددی در قرآن وجود دارد که انبیا گاه از غیب گزارش می‌دادند که به برخی از آنها به طور اختصار اشاره می‌شود:

۱. حضرت نوح(ع) در مواردی از غیب خبر داده بود: ﴿وَقَالَ نُوحٌ رَبِّ لَا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْكَافِرِينَ دَيَّارًا * إِنَّكَ إِنْ تَذَرْهُمْ يُضِلُّوا عِبَادَكَ وَلَا يَلِدُوا إِلَّا فَاجِرًا كَفَّارًا﴾^[۱]. این پیامبر عالی‌قدر در این آیه از دو مطلب کاملاً مخفی و پنهان خبر داده است:

از این به بعد هیچ کس از کافران به وی ایمان نمی‌آورند؛
از نسل این گروه، جز بدکار و ناسپاس کسی متولد نخواهد شد.

٢. در سوره یوسف اخبار غیبی زیادی از حضرت یعقوب و فرزندش حضرت یوسف(ع) منعکس و بیان شده است که به دو مورد از آنها اشاره می‌شود:

حضرت یوسف در آخرین ملاقات خویش با برادران، خود را به آنان معرفی کرد و پیراهن خود را به مژده‌رسانی داد تا آن را به یعقوب برساند. وقتی برادران یوسف و مژده‌رسان، مصر را ترک گفتند، یعقوب فوراً گفت: «من بوی یوسف را استشمام می‌کنم اگر مرا تخطئه نکنید». یعقوب از فرسنگ‌ها فاصله، بوی یوسف را استشمام می‌کند و از وصال نزدیک خبر می‌دهد. ﴿وَلَمَّا فَصَلَتِ الْعِيرُ قَالَ أَبُوهُمْ إِنِّي لَأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ لَوْلَا أَنْ تُفَنِّدُونِ﴾^[۲].
حضرت یوسف(ع) در زندان عزیز، با دو هم‌بند روبه‌رو شد که هر دو مشرک بودند و خواب خود را برای وی نقل کردند. یوسف پس از دعوت آنان به توحید، خواب آنان را به درستی تعبیر کرد و پرده از روی غیب برداشت و فرمود: ﴿أَمَّا أَحَدُكُمَا فَيَسْقِي رَبَّهُ خَمْرًا وَأَمَّا الْآخَرُ فَيُصْلَبُ فَتَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْ رَأْسِهِ قُضِيَ الْأَمْرُ الَّذِي فِيهِ تَسْتَفْتِيَانِ﴾^[۳].

٣. حضرت مسیح(ع) از آگاهان به غیب به شمار می‌رود. او خویش را با جمله زیر توصیف کرده و می‌فرماید: ﴿وَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ﴾^[۴].

۴. میان پیامبران، پیامبر اسلام(ص)، به سبب گستره مکانی و زمانی رسالت پیامبری‌اش، بیشتر از دیگر پیامبران به علم غیب دستیابی داشت. او به اذن الهی به آنچه برای ادای وظیفه رسالت به آن نیاز داشت، آگاه بود. قرآن کریم از اخباری یاد می‌کند که پیامبر اکرم(ص) از آنها آگاه بود و اشاره دارد که او قبل از رسالت، به این اخبار آگاه نبود: ﴿تِلْكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهَا إِلَيْكَ مَا كُنْتَ تَعْلَمُهَا أَنْتَ وَلَا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هَذَا﴾^[۵]. ابن حجر هیتمی شافعی می‌گوید: اینکه خداوند، انبیا و اولیا را به پاره‌ای از علم غیب آگاه و مطلع می‌کند، امری است ممکن و هرگز مستلزم محال نمی‌شود و انکار آن، عناد و مکابره است^[۶].^[۷]

امکان علم غیب برای غیر انبیا

در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که می‌رساند آگاهی و شناخت نسبت به غیب، منحصر به انبیا(ع) نیست؛ بلکه این نوع آگاهی را گاه خداوند متعال به بندگان صالح خود نیز عطا فرموده است که به چند نمونه از آن اشاره می‌شود: ۱. طبق نظر ابن عباس، آصف بن برخیا، وزیر حضرت سلیمان، که بهره کمی از «علم الکتاب» داشت، توانست در یک چشم بر هم زدن تخت بلقیس را، با تمام تشکیلات و تجهیزات، از راه دور نزد حضرت سلیمان(ع) حاضر کند^[۸]: ﴿قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ﴾^[۹]. روشن است که انتقال بلقیس با تخت‌شان، بدون علم و آگاهی از جایگاه آنها، ممکن نیست. ٢. در روایات اهل سنت آمده است که رسول الله(ص)، علم گذشته و آینده را تا قیامت به حذیفة بن یمان آموخت: ... أعلمه رسول الله بما كان و ما يكون إلى يوم القيامة من الفتن و الحوادث^[۱۰].^[۱۱]

منابع

مقاله «علم غیب ائمه»، موسوعه رد شبهات ج۱۷

پانویس

↑ «و نوح گفت: پروردگارا! از کافران هیچ کس را روی زمین بر جای مگذار * که اگر آنان را وا نهی بندگانت را گمراه می‌کنند و جز گنهکار بسیار ناسپاس پدید نمی‌آورند» سوره نوح، آیه ۲۶-۲۷.
↑ «و چون کاروان (از شهر مصر) بیرون رفت پدرشان (در کنعان) گفت: من بوی یوسف را احساس می‌کنم، اگر مرا به نادانی و کم عقلی نسبت ندهید!» سوره یوسف، آیه ۹۴.
↑ «اما (تعبیر خواب) یکی از شما (این است که) به سرور خود باده می‌نوشاند؛ و اما دیگری به دار آویخته می‌شود و پرندگان از سرش خواهند خورد؛ کاری که از من درباره آن نظر می‌خواستید قطعی شده است» سوره یوسف، آیه ۴۱.
↑ «و شما را از آنچه می‌خورید یا در خانه می‌انبارید آگاه خواهم ساخت» سوره آل عمران، آیه ۴۹.
↑ «این از خبرهای غیب است که ما به تو وحی می‌کنیم؛ تو و قومت پیش از این آنها را نمی‌دانستید» سوره هود، آیه ۴۹.
↑ إعلام الله تعالى للأنبياء و الأولياء ببعض الغيوب ممكن لا يستلزم محالا بوجه و انكار وقوعه عناد؛ (ابن حجر هیتمی، الفتاوی الحدیثیة، ص۲۲۳).
↑ مقاله «علم غیب ائمه»، موسوعه رد شبهات ج۱۷ ص ۴۷.
↑ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۶، ص۱۹۲.
↑ «آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم» سوره نمل، آیه ۴۰.
↑ الساعدی الیمنی، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ص۷۴.
↑ مقاله «علم غیب ائمه»، موسوعه رد شبهات ج۱۷ ص ۵۰.

[1] «و نوح گفت: پروردگارا! از کافران هیچ کس را روی زمین بر جای مگذار * که اگر آنان را وا نهی بندگانت را گمراه می‌کنند و جز گنهکار بسیار ناسپاس پدید نمی‌آورند» سوره نوح، آیه ۲۶-۲۷.

[2] «و چون کاروان (از شهر مصر) بیرون رفت پدرشان (در کنعان) گفت: من بوی یوسف را احساس می‌کنم، اگر مرا به نادانی و کم عقلی نسبت ندهید!» سوره یوسف، آیه ۹۴.

[3] «اما (تعبیر خواب) یکی از شما (این است که) به سرور خود باده می‌نوشاند؛ و اما دیگری به دار آویخته می‌شود و پرندگان از سرش خواهند خورد؛ کاری که از من درباره آن نظر می‌خواستید قطعی شده است» سوره یوسف، آیه ۴۱.

[4] «و شما را از آنچه می‌خورید یا در خانه می‌انبارید آگاه خواهم ساخت» سوره آل عمران، آیه ۴۹.

[5] «این از خبرهای غیب است که ما به تو وحی می‌کنیم؛ تو و قومت پیش از این آنها را نمی‌دانستید» سوره هود، آیه ۴۹.

[6] إعلام الله تعالى للأنبياء و الأولياء ببعض الغيوب ممكن لا يستلزم محالا بوجه و انكار وقوعه عناد؛ (ابن حجر هیتمی، الفتاوی الحدیثیة، ص۲۲۳).

[7] مقاله «علم غیب ائمه»، موسوعه رد شبهات ج۱۷ ص ۴۷.

[8] ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۶، ص۱۹۲.

[9] «آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم» سوره نمل، آیه ۴۰.

[10] الساعدی الیمنی، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ص۷۴.

[11] مقاله «علم غیب ائمه»، موسوعه رد شبهات ج۱۷ ص ۵۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]