عمل صالح در معارف دعا و زیارات

مقدمه

عمل صالح به معنای هر کار ارزشمندی است که مؤمن با اختیار خودش انجام می‌دهد. مشتقات "عمل صالح" حدود ۸۷ بار همراه با "آمنوا"، "هو مؤمن" و... در قرآن کریم آمده است^[۱]. به گزارش قرآن، مؤمنان نیکوکار بهترین انسان‌ها هستند^[۲] و فقط عمل پارسایان، صلاحیت تقدیم به پیشگاه خداوند را دارد^[۳] و... در منطق امام زین‌العابدین (ع)، عمل صالح موجب اشتیاق انسان به عالم آخرت و بهره‌گیری از ثمرات آن می‌شود: «اللَّهُمَّ... وَ اجْعَلْ لَنَا مِنْ صَالِحِ الْأَعْمَالِ عَمَلًا نَسْتَبْطِئُ مَعَهُ‏ الْمَصِيرَ إِلَيْكَ‏، وَ نَحْرِصُ لَهُ عَلَى وَشْكِ اللَّحَاقِ بِكَ»^[۴]؛ «بارالها! در این جهان، ما را در انجام عمل صالح موفق بدار تا وعده دیدار تو را با همه نزدیکی‌اش، دور شماریم و آتش اشتیاقِ پیوستن به تو در دلمان زبان کشد». یکی از جلوه‌های عمل صالح انجام طاعت خداوند به بهترین شکل ممکن است؛ چنان که امام سجاد (ع) درباره عبادت ماه رمضان می‌فرماید: «بارالها! ما را به منزلتی رسان که سزاوار طاعت توست و به چنان اعمال شایسته‌ای بر گمار که حق تو را در این رمضان و رمضان دیگر، ادا کنیم»^[۵].

رویکرد به "عمل صالح" نیازمند عنایت خداست، زیرا انتخاب بهترین عمل فقط با یاری او میسر می‌شود: «بارالها! مرا به توفیق و راهنمایی خود، یاری نمای و در آهنگ کار شایسته، بیان سخن پسندیده و انجام عمل نیکو یاری‌ام ده»^[۶]. در مکتب امام سجاد (ع)، نهایت سعی انسان نیز نمی‌تواند موجب عملی فراخور عظمت خداوند شود. شفاعت پیامبر و ائمه (ع) از الطاف خداوند نسبت به انسان و از عوامل فزونی برکت و ارزش عمل است. از این رو در صحیفه سجادیه می‌خوانیم: «اللَّهُمَّ... فَإِنِّي لَمْ آتِكَ ثِقَةً مِنِّي بِعَمَلٍ صَالِحٍ قَدَّمْتُهُ، وَ لَا شَفَاعَةِ مَخْلُوقٍ‏ رَجَوْتُهُ إِلَّا شَفَاعَةَ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ سَلَامُكَ»^[۷]؛ «ای خداوند! من به اتکای عمل صالح خود به نزد تو نیامده‌ام و به شفاعت هیچ مخلوقی، جز شفاعت محمد (ص) و اهل‌بیت او (ع) امید نبسته‌ام». «ای خداوند! هرچند نتوانسته‌ام اعمال نیک شایسته‌ای به پیشگاه تو تقدیم کنم،... ولی از درهایی که خودت فرمان داده‌ای، به سوی تو آمده‌ام»^[۸].^[۹].^[۱۰]

منابع

شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «عمل صالح»، دانشنامه صحیفه سجادیه

پانویس

↑ منشور جاوید، ج۳، ص۳۱۵.
↑ ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ﴾ «بی‌گمان آنانکه ایمان آورده‌اند و کردارهایی شایسته کرده‌اند، بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.
↑ ﴿وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ﴾ «و برای آنان داستان دو پسر آدم (هابیل و قابیل) را به درستی بخوان! که قربانی‌یی پیش آوردند اما از یکی از آن دو پذیرفته شد و از دیگری پذیرفته نشد، (قابیل) گفت: بی‌گمان تو را خواهم کشت! (هابیل) گفت: خداوند تنها از پرهیزگاران می‌پذیرد» سوره مائده، آیه ۲۷.
↑ نیایش چهلم.
↑ نیایش چهل‌و‌پنجم.
↑ نیایش چهل‌و‌هفتم.
↑ نیایش چهل و هشتم.
↑ نیایش چهل‌و‌هفتم.
↑ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، نشر الهادی، قم، ۱۴۱۸؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ منشور جاوید، جعفر سبحانی، نشر توحید، قم، ۱۳۸۷.
↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «عمل صالح»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۳۶.

[1] منشور جاوید، ج۳، ص۳۱۵.

[2] ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ﴾ «بی‌گمان آنانکه ایمان آورده‌اند و کردارهایی شایسته کرده‌اند، بهترین آفریدگانند» سوره بینه، آیه ۷.

[3] ﴿وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ﴾ «و برای آنان داستان دو پسر آدم (هابیل و قابیل) را به درستی بخوان! که قربانی‌یی پیش آوردند اما از یکی از آن دو پذیرفته شد و از دیگری پذیرفته نشد، (قابیل) گفت: بی‌گمان تو را خواهم کشت! (هابیل) گفت: خداوند تنها از پرهیزگاران می‌پذیرد» سوره مائده، آیه ۲۷.

[4] نیایش چهلم.

[5] نیایش چهل‌و‌پنجم.

[6] نیایش چهل‌و‌هفتم.

[7] نیایش چهل و هشتم.

[8] نیایش چهل‌و‌هفتم.

[9] الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، نشر الهادی، قم، ۱۴۱۸؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ منشور جاوید، جعفر سبحانی، نشر توحید، قم، ۱۳۸۷.

[10] شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «عمل صالح»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۳۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]