فهم دین

این مدخل زیرشاخهٔ بحث دین است. فهم دین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: فهم دین در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

کمال انسان تقرب به خدای تعالی است و این تقرب با آگاهی از معارف دین و عمل به دستورات آن امکان پذیر است. فهم دین یعنی تدبر عمیق و روشمندانه درباره دین و منطق فهم دین مجموعه ضوابط و فرایندی است که پیروی از آن، موجب درک مراد دین می‌گردد و سعادت انسان در گرو فهم پیام الهی و عمل مختارانه به آن است.

مقدمه

کمال انسان در تقرّب به خدای تعالی است و تقرّب به خدا بدون آگاهی از معارف دین و عمل به دستورات آن، ناممکن است. فهم معارف و دستورات دین، وظیفه اندیشمندان دینی و مبتنی بر دستور پیشوایان معصوم (ع) است. پیامبر (ص) و ائمه (ع) اصول کلی معارف و احکام دین را بیان فرموده‌اند؛ اما بهره‌برداری از اصول و تفریع فروع، بر عهده محققان و مجتهدان است. امام صادق (ع) فرمود: «انّما علینا ان نلقی الیکم الاصول و علیکم ان تفرعوا». این فرمان، زیربنای اجتهاد و شامل همه حوزه‌های معرفتی و عملی برای تحصیل معارف و احکام فرعی و جزئی دین است.

«منطق فهم دین» مجموعه ضوابط و فرایندی است که پیروی از آن، موجب درک مراد دین می‌گردد. این ضوابط و فرایند، علوم، فنون و رشته‌هایی را دربردارد که برخی از آنها نقش ابزار و برخی جایگاه هدف را دارند. دانش‌های ادبیات، منطق، اصول فقه، فلسفه، معرفت‌شناسی و... از علوم ابزاری و دانش‌های فقه، کلام، تفسیر و... از علوم هدف به شمار می‌روند؛ اما علوم هدف نیز خود در مقدمه اهدافی برترند و غایت همه آنها، فهم و تبیین معارف و دستورات دین است.

ضرورت شناخت منطق فهم اسلام

سعادت انسان در گرو فهم پیام الهی و عمل مختارانه به آن است. اما فهم و آگاهی از پیام دین، بدون ضابطه و قاعده نیست. منطق فهم دین اسلام، در مقام یک دانش، دو رسالت مهم بر دوش دارد که رعایت آنها در عمل، نیل به حقایق مدنظر دین را برای دین‌شناسان و دین‌پژوهان در پی خواهد داشت. نخست: مضبوط ساختن برآیند روش‌شناختی مبادی پایه در فهم دین به صورت قواعد و ضوابط مشخص و دوم: جلوگیری از دخالت عواملی که احتمال دخالت و تأثیر ناروای آنها در فهم دین وجود دارد. برونداد وظیفه نخست، اجتهاد جامع و برونداد وظیفه دوم، جلوگیری از خطا در فهم و تفسیر دین است. منطق فهم دین اسلام موظف است صدق گزاره‌های دینی را که قبلاً شکل گرفته و از راه‌های مختلف به مخاطبان دین ابلاغ شده‌اند، بررسی و ارزیابی کند.

جستارهای وابسته

• دین
• دین‌شناسی

منابع

1. پناهی آزاد، حسن، مقاله «منطق فهم اسلام»، منظومه فکری امام خمینی