محمد بن اسعد

ابو عبدالله محمد بن سعد بن منیع زهری بصری، کاتبِ واقدی. وی صاحب کتاب الطبقات الکبری، بزرگ‌ترین منبع موجود عصر خویش درباره طبقات صحابه رسول خدا(ص) است[۱]. محمد بن سعد در سال ۱۶۸ه متولد شد و از کودکی به تحصیل پرداخت[۲]. گویا اصل او از بصره است، ولی بعدها به بغداد رفت و در آنجا ساکن شد[۳]. ابن سعد از محدثانی چون هشیم، سفیان بن عینیه و ولید بن مسلم روایت کرد و راویانی[۴] مانند احمد بن عبید، احمد بن یحیی بلاذری و حارث بن اسامه از او روایت نمودند. شهرت او به کاتب واقدی بدین جهت است که مدت زیادی نزد واقدی درس آموخت و به همین جهت مطالب زیادی از کتاب مغازی و طبقات واقدی را در طبقات خود نقل کرد[۵]. ابن سعد از کسانی بود که وقتی مأمون عباسی (خلافت ۱۹۸ ـ ۲۱۸ه) عقیده به مخلوق بودن قرآن را رسمیت داد، وی به این عقیده اعتراف کرد[۶]. گروهی از عالمان و رجال شناسان اهل سنت وی را راستگو دانسته و برخی مانند یحیی بن معین وی را دروغگو خوانده است[۷]. تعصب ابن سعد نسبت به آرای اهل سنت از کتابش به خوبی پیداست. کتاب طبقات الکبری که دو جلد اول آن مربوط به زندگی و جنگ‌های پیامبر با مشرکان و بقیه به شرح حال صحابه آن حضرت اختصاص دارد، به صورت‌های گوناگون منتشر و به فارسی نیز ترجمه شده است، اما گویا هنوز بخش‌هایی از این کتاب به دست نیامده و آنچه چاپ شده همه کتاب نیست. اسماعیل پاشا کتاب طبقات صحابه و تابعین و خلفای او را پانزده جلد دانسته و کتاب الزخرف القصری فی ترجمة ابی سعید البصری را نیز به او نسبت می‌‌دهد[۸]. آثار دیگر او عبارت‌اند از: الخیل الطبقات الصغیر[۹] (مختصر الطبقات) و طبقات الرواة[۱۰].

ابن سعد سرانجام در سال ۲۳۰ه در بغداد درگذشت و در قبرستان باب الشام دفن شد[۱۱].[۱۲]

منابع

  1.   جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱

پانویس

  1. تاریخ بغداد ۵/۳۲۱
  2. سیر اعلام النبلاء ۱۰/۶۶۴
  3. الوافی بالوفیات ۳/۸۸
  4. تاریخ الاسلام ۱۶/۳۵۵.
  5. الفهرست (الندیم) ۱۱۱
  6. تاریخ الطبری ۸/۴۳۴
  7. الأنساب ۵/۸
  8. هدیة العارفین ۲/۱۱
  9. الفهرست (الندیم) ۱۱۱
  10. کشف الظنون ۲/۱۱۰۳
  11. تاریخ بغداد ۵/۳۲۲
  12. جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱، ص ۶۵۰.