مدینة النبی در تاریخ اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث مدینة النبی است. مدینة النبی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مدینة النبی در قرآن - مدینة النبی در معارف مهدویت - مدینة النبی در فقه سیاسی - مدینة النبی در معارف و سیره نبوی - مدینة النبی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
شهری است مشهور در حجاز موسوم به مدینة النبی(ص). این شهر را که اقلیم شناسان کهن آن را در اقلیم دوم ذکر کرده‌اند،[۱] شهری است نصف وسعت مکه، در حره‌ای با زمین شوره زار، دارای آب و نخل بسیار. [۲] نزدیکترین کوه آن، کوه قبا است که در دو فرسخی شمال این شهر قرار دارد.[۳] کوه دیگر آن احد است در حدود یک میلی شمال آن.[۴] شهر مدینه در میان دو حره[۵] «واقم» و «وبره» که به ترتیب شرق و غرب آن را احاطه کرده‌اند، قرار دارد.[۶] این شهر دارای ۲۹ اسم است که از جمله آن می‌توان به نام‌های مدینه، طیبه، طابه، محبوبه، عذراء، جابره، قاصمه و... اشاره کرد.[۷] مدینه دومین شهر مهم مذهبی مسلمانان بوده و آثار ارزشمندی چون مسجد و مرقد پیامبر اکرم(ص)، قبرستان بقیع و مدفن دخت نبی فاطمه زهرا(س) و چهار امام شیعه و بسیاری از بزرگان اسلام و نیز اماکن مقدس دیگر را در خود جای داده است. این شهر که تا پیش از هجرت پیامبر اسلام(ص) به این شهر، یثرب نام داشت، پس از هجرت ایشان، به «مدینة النبی» تغییر نام یافت و به عنوان پایتخت حکومت اسلامی تا سال ۳۶ هجری به فعالیت خود ادامه داد. نبرد مسلمانان با مشرکان و نیز پیکار با یهودیان مدینه، قیام مسلمانان علیه خلیفه سوم و کشته شدن او،[۸] واقعه تلخ حره[۹] و قیام‌هایی نظیر قیام نفس زکیه[۱۰] و قیام شهید فخ[۱۱] از حوادث بسیار مهم در تاریخ این شهر به شمار می‌روند[۱۲].
یثرِب
نام پیشین مدینة الرسول(ص) است که به نام نخستین ساکن آن ـ یثرب بن قانیة از فرزندان سام بن نوح(ع) ـ [۱۳] بدین نام خوانده شد. نام این شهر، بر گرفته از مصدر «تثریب» به معنای «سرزنش و توبیخ» است.[۱۴] گفته شده که رسول خدا(ص) از این نام اکراه داشت از این رو پس از سکونت در این شهر، ضمن نامیدن آن به «طیبه» و «طابة»،[۱۵] مسلمانان را از نام بردن آن به یثرب نهی فرمود. این شهر را همچنین، مسلمانان، به یمن ورود پیامبر(ص) به آن، مدینة الرسول(ص) می‌‌خوانند. در تعیین موقعیت و محدوده یثرب اختلاف است. بعضی یثرب را نام یک ناحیه و مدینه جزو آن گفته‌اند و برخی بر این اعتقادند که یثرب نام ناحیه‌ای از مدینه است. بعضی هم یثرب را خود مدینه دانسته‌اند.[۱۶] «مقدسی» در مقام تعریف و ترسیم این شهر، آن را از جهت وسعت، نیمی از مکه دانسته و آورده بیشتر مساحت آن را باغها، نخلستانها و دیه‌ها فرا گرفته است. وی در ادامه، کشتزارهای یثرب را اندک و آبش را گوارا و بازارهایش را باشکوه توصیف کرده، بیشتر مردمش را از فرزندان حسین بن علی(ع) بر شمرده، از وجود ساختمانهای گلین و زمین نمکدار برای این شهر خبر داده است[۱۷].[۱۸]
منابع
پانویس
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۸۲.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۸۲.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۸۲.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۹.
- ↑ سنگ‌های سیاهی که به صورتی خشن سطح زمین را پوشانده و پستی و بلندی تپه‌ای دارند ولی به صورت کوه نیستند.
- ↑ مجهول، آثار البلاد و اخبار العباد، ص۱۵۷.
- ↑ بکری، معجم ما استعجم، ج۴، ص۱۲۰۲؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۸۳.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۳۰-۳۷۰؛ دینوری، الامامه و السیاسه، ج۱، ص۵۲-۶۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۳۱۹-۳۳۲؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۱۱۱-۱۲۱.
- ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۲۶۶-۲۶۷؛ مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۲۹۴-۲۹۶.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۸، ص۱۹۲-۲۰۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۳۶.
- ↑ بلادی، عاتق بن غيث، معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة، ص۲۸۵.
- ↑ نسب کامل او را برخی منابع یثرب بن قانیة بن ارم بن سام بن نوح(ع) (بکری، معجم ما استعجم، ج۴، ص۱۳۸۹) و بعضی دیگر یثرب بن قانیة بن مهلائیل بن ارم بن عبیل بن عوض بن ارم بن سام بن نوح(ع) (یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۴۳۰) گفته‌اند.
- ↑ ر. ک. ابن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج۱، ص۳۷۵؛ جوهری، صحاح، ج۱، ص۹۲.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۴۳۰. نیز ر. ک. بکری، معجم ما استعجم، ج۴، ص۱۳۸۹.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۴۳۰.
- ↑ مقدسی، احسن التقاسیم، ص۸۰.
- ↑ بلادی، عاتق بن غيث، معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة، ص۳۳۷.