نسب امام رضا
مقدمه
نسب امام رضا (ع) از طرف پدر: نسب ایشان از طرف پدر بزرگوارشان، به رسول اکرم (ص) و از نسل و دودمان حضرت علی بن ابی طالب (ع) و فاطمه الزهراء (س) می‌باشد.
نسب امام رضا (ع) از طرف مادر: مادر بزرگوار امام رضا (ع) کنیزی پاک سیرت و انتخاب شده بود[۱] که در کتاب‌های تاریخی، برای ایشان نام‌هایی چون نجمه، تکتم، خیزران مرسیه، اروی، ام‌البنین، طاهره، سکن، سمانه، شقرا و صقر را ذکر کرده‌اند.
درباره زمان تولد، پدر، مادر، سن و مدت عمر نجمه خاتون اطلاعی در دست نیست و درباره اینکه وی اهل چه منطقه‌ای بوده است، نیز اختلاف‌نظر وجود دارد. تنها چیزی که در منابع حدیثی آمده، این است که وی به هنگام تشرّف به خانه امام کاظم (ع) دوشیزه بوده است[۲].
اما بر اساس برخی از نام‌هایی که در مورد ایشان به کار رفته، نظر کارشناسان امر بر این است که ایشان از اهالی مغرب می‌باشد. مغرب در اصطلاح به سه معنا اطلاق می‌شود:
- شمال آفریقا که شامل کشورهایی چون تونس، لیبی، مراکش و الجزایر است[۳].
- کشور مراکش که نام جغرافیایی آن مغرب می‌باشد.
- اروپا
برای اینکه معلوم شود که مراد از مغرب، کدام ناحیه می‌باشد، واژه و نام خیزران مرسیه را مورد بررسی قرار داده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که مرسی، به سرزمین‌هایی در فرانسه، اسپانیا و الجزایر اطلاق می‌شود؛ ولی چون به وی سکن نوبیه و شقراء نوبیه نیز گفته‌اند، این احتمال که منظور شمال آفریقاست (جنوب کشور مصر)، تقویت می‌شود.
مرحوم خاتون آبادی به صراحت وی را اهل نوبه و زنگبار دانسته است؛ چون درباره نجمه خاتون واژه مولده (آنکه در کشور عربی متولد شده و نشو و نما یافته) به کار رفته؛ لذا این احتمال که وی اهل کشورهای غربی و اروپایی باشد، رد می‌شود. بنابر این اطلاعات کارشناسی شده، مادر امام رضا (ع) کنیزی پاک‌سرشت از اهالی نوبه و زنگبار(نواحی جنوب کشور مصر) بوده است[۴].
بنابراین، نجمه خاتون، از نژاد آفریقای شمالی با اروپایی (اندلس) بود[۵] که دست سرنوشت، زندگی جدیدی را برای امثال وی رقم زده است. با این وجود، زادگاه معنوی او، کشور پهناور اسلامی و نسب و حسب وی، عفّت و ایمان است؛ چراکه بعد از سپری‌کردن دوران کودکی و بردگی در سرزمین اسلامی، زندگی دنیوی و اخرویش با عرشیان و ملکوتیان پیوند می‌خورد[۶].[۷]
