نفی عیب‌جویی در معارف و سیره نبوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث عیب‌جویی است. عیب‌جویی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عیب‌جویی در قرآن - عیب‌جویی در حدیث - عیب‌جویی در جامعه‌شناسی اسلامی - نفی عیب‌جویی در معارف و سیره نبوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
از گناهان کبیره‌ای که در سیره و کلام پیامبر اکرم (ص) بدان پرداخته و در نکوهش آن روایاتی از آن حضرت نقل شده، تجسس، عیب جویی و بدگمانی است. خداوند به صراحت در قرآن درباره بد گمانی، این صفت نکوهیده و این خصلت ناپسند، سخن گفته و فرموده است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ﴾[۱].[۲]
تجسس و عیب‌جویی
از اوصاف زشت و زننده دیگری که دوستی بین انسان‌ها را سست می‌کند، تجسس در امور دیگران و جستجوی لغزش‌های آنان و آشکار کردن آنهاست.
تجسس، در لسان اهل لغت به معنای جستجو و این واژه بیشتر به معنای جستجو کردن درباره باطن‌های امور و چیزهای پنهانی به کار رفته است و معمولاً در معنای کشف نهانی‌های شر به کار می‌رود[۳] این خصیصه از حالات درونی افراد و از ثمران سوء ظن است؛ زیرا نفس انسان با بدبین شدن قانع نشده، او را وامی‌دارد که درباره افراد، تحقیق و جستجو کند. ثمره این تحقیق، عیب‌جویی و تجسس است[۴]؛ پیامبر خدا{{صل} نیز در روایتی، بدترین سوءظن دارندگان را تجسس کنندگان و بدترین تجسس کنندگان را کسانی معرفی کرده‌اند که آن را به زبان جاری سازند.[۵].[۶]
تجسس و عیب‌جویی در کلام نبوی (ص)
رسول خدا (ص) مسلمانان را از این صفت زشت برحذر داشته؛ فرموده‌اند: "ای گروهی که به زبان اسلام آورده‌اید و قلب‌هایتان از ایمان خالص نشده است، مسلمانان را مذمت نکنید و در پی چستن عیوب آنان نباشید که هر کس درصدد عیب‌جویی و جستجوی لغزش‌های برادر مسلمانش برآید، خداوند، عیوب و لغزش‌های او را دنبال می‌کند و هرکس که خداوند، لغزش‌هایش را دنبال کند، او را رسوا می‌سازد؛ اگرچه در اندرونی خانه خود باشد"[۷].
وی ضمن تشویق مردم برای پرداختن به عیوب خود و دوری از جستجو در عیوب مردم، مسلمانان را به جای تجسس در امور مردم و پرداختن به عیوب آنان، به عیب‌پوشی دعوت کرده، می‌فرمود:"هرکه از برادر خود کار زشتی دیده، آن را پوشیده نگاه دارد، خداوند در دنیا و آخرت، عیوب‌پوش اوست"[۸].[۹]
تجسس و عیب جویی در سیره پیامبر اکرم (ص)
رسول خدا (ص) که مسلمانان را از تجسس عیوب دیگران برحذر می‌داشت، خود، هیچ‌گاه عیب جو نبوده[۱۰]، درصدد یافتن عیب‌ها و لغزش‌های مردم برنمی آمد[۱۱]. وی تجسس درباره عیوب مردم را با مأموریت الهی‌اش در منافات دانسته، می‌فرمود: "من مأمور نیستم که درون مردم را بکاوم و درونشان را بشکافم"[۱۲].[۱۳]
منابع
پانویس
- ↑ «ای مؤمنان! از بسیاری از گمان‌ها دوری کنید که برخی از گمان‌ها گناه است» سوره حجرات، آیه ۱۲.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۱۹۴.
- ↑ ابن اثیر، النهایه، ج۱، ص۲۷۲ و ابن منظور، لسان العرب، ج۶، ص۳۸.
- ↑ کشف الریبه، ص۲۲ - ۲۳ و الدر المنثور، ج۶، ص۹۲.
- ↑ مستدرک الوسائل، ص۱۴۷.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۱۹۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۲، ص۳۵۴ و شیخ مفید، الاختصاص، ص۲۲۵ و مجموعه ورام، ج۲، ص۲۰۸.
- ↑ کنزالعمال، ج۳، ص۲۵۰ و حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۴، ص۳۸۳.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۱۹۶.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص ۸۲ و مشکاة الأنوار، ص ۱۴.
- ↑ محمد حسین طباطبایی، سنن النبی، ص ۱۷.
- ↑ مسنداحمد، ج ۳، ص ۴، صحیح مسلم، ج ۳، ص ۱۱۱ و البیهقی، السنن الکبری، ج ۸، ص ۱۹۶.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۱۹۷.