جهاد در فقه سیاسی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = نصرت

اهداف نهایی اسلام در سطح جهانی عبارتند از:

#انهدام و [[تخریب]] مبانی [[تفکر]] [[نژادپرستی]] و نژادگرایی و از بین بردن تبعیضات قومی و [[نژادی]]؛

#نابودی هرگونه [[ظلم و ستم]] و برقراری [[نظام]] [[عدل و قسط]] و [[برادری]] و [[اخوت]]؛

#تأسیس [[حکومت واحد جهانی]] بر مبنای [[شریعت]] و [[قوانین اجتماعی]] [[اسلام]].

“جهاد چند قسم می‌باشد:

این تقسیم‌بندی شهید ثانی را می‌توان در دو قسمت زیر خلاصه کرد:

#جهاد ابتدایی (آزادی‌بخش)؛

چون جهاد با مصممان به [[قتل]] [[نفوس]] محترمه و کفّار مهاجم به حوزه [[اسلام]] و [[جهاد با اهل بغی]] و [[شورشیان]] مسلح داخلی در واقع، همه جنبه “دفاعی” دارند و می‌توانند زیر یک عنوان در آیند. چنان‌که [[فقیه]] [[مجدد]]، انقلابگر و [[ستم]] [[ستیز]] [[زمان]] [[حضرت]] [[امام خمینی]] -[[قدس سره]] – در کتاب تحریر الوسیله همه این مطالب و مسائل را تحت عنوان “فصل فی الدفاع” مورد بحث قرار داده است<ref>تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۸۵.</ref>. همچنین در کتاب “الفقه [[علی]] آراء [[فقهاء]] الاسلام” که چکیده و خلاصه آرا و نظریات [[فقها]] در ابواب و فصول گوناگون [[فقهی]] بوده و موارد [[اختلاف]] فقها (اعم از [[شیعه]] و [[سنی]]) را شامل می‌شود نیز روی این تقسیم‌بندی، تأکید و تکیه شده است<ref>الفقه علی آراء فقهاء الاسلام، ص۸۷.</ref>.

[[فقهای اسلام]] [[جهاد ابتدایی]] و آزادی‌بخش را مشروط به [[حضور امام معصوم]]{{ع}} می‌دانند و معتقدند که در [[زمان غیبت]] [[امام]] [[معصوم]]{{ع}} و [[ولایت]] فقها، [[مسلمانان]] می‌توانند [[جهاد دفاعی]] بکنند؛ یعنی اگر [[منافع]] مسلمانان و [[کیان اسلام]] در خطر افتاد، جهاد دفاعی بر همگان [[واجب]] می‌شود اما مادامی که [[کفّار]]، منافع مسلمانان را به خطر نیانداخته و [[اراضی]] و یا شهرهای آنها را اشغال نکرده‌اند و برنامه اشغالی نیز ندارند، نباید با آنان جنگید<ref>شرح لمعه، ج۱، ص۲۵۵.</ref>.

در جهاد دفاعی شرط است که مهاجم یا [[کافر]] و [[مشرک]] باشد و یا از مسلمانان [[اهل بدعت]] و [[منحرف]]<ref>[[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام]]، ص ۳۶۷.</ref>

==با چه کسانی باید جهاد کرد؟==

در پاسخ این [[پرسش]] باید گفت: [[جهاد ابتدایی]] علیه دو گروه [[واجب]] است:

این دو، اساس و پایه جهاد ابتدایی و آزادی‌بخش است و مشروط به حضور [[پیامبر]] و یا امام معصوم می‌باشد که در [[زمان]] فعلی منتفی است.

نوع پنجم از جهاد [[احکام]] ویژه‌ای دارد که بدان وسیله از چهار نوع اول متمایز می‌شود.

#کسانی که از جهاد به معنی پنجم از [[حکم جهاد]] استثنا هستند، عبارتند از: [[بیماران]] [[ناتوان]]، فقرای فاقد هزینه، پیاده‌های ناتوان از حضور در جبهه، [[زنان]]، بدهکاران مطالبه شده، کسی که باید به [[حج]] برود، [[فرزندان]] بدون اجازه [[والدین]].

#نوع پنجم از جهاد اختصاص به [[مبارزه با کفار]] دارد، در صورتی که در انواع دیگر ممکن است جهاد با [[مسلمین]] انجام گیرد؛ زیرا اقسام چهارگانه در مواردی که [[مسلمانان]] و [[مؤمنان]] مقاصدی چون مقاصد کنار داشته باشند و به خاطر [[طمع]] [[دنیوی]] یا [[ریاست‌طلبی]] زمینه [[جهاد دفاعی]] را فراهم آورند، بر دیگران واجب است که به جهاد بر علیه [[متجاوزین]] [[مسلمان]] قیام نمایند.

#در [[ماه‌های حرام]] این نوع جهاد [[حرام]] است.

#در هر سال یکبار واجب است ولی در اقسام گذشته [[محدودیت]] زمانی وجود ندارد.

#قبل از آغاز جهاد باید کفار را به [[اسلام]] [[دعوت]] کنند و در صورت [[امتناع]] می‌توانند به جهاد [[اقدام]] نمایند.

#این نوع [[جهاد]]، ناقض قراردادهای فیمابین [[مسلمانان]] و غیرمسلمانان نیست ولی انواع دیگر جهاد خود به خود [[قراردادها]] را نقض می‌کند.

#پرداخت [[مال]] به مقداری که به [[معیشت]] [[مسلمان]] زیان می‌رساند در این نوع جهاد [[واجب]] نیست ولی در اقسام گذشته واجب است.

#استفاده از سلاح‌های شیمیایی و [[شبیخون]] زدن و غافلگیری در این نوع جهاد [[شایسته]] نیست ولی در انواع دیگر این نوع محدودیت‌ها وجود ندارد.

#اگر جهاد به معنی پنجم بدون اجازه [[امام]] [[معصوم]]{{عم}} باشد، غنایم آن متعلق به امام{{ع}} است<ref>کشف الغطاء، کتاب جهاد، باب اول، مبحث اول، چ سنگی (بدون شماره صفحه).</ref> و<ref>برای مطالعه بیشتر ر.ک: فقه سیاسی، ج۵، ص۳۴۰-۳۶۰.</ref>.<ref>[[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]] و [[ابراهیم موسی‌زاده|موسی‌زاده، ابراهیم]]، [[بایسته‌های فقه سیاسی (کتاب)|بایسته‌های فقه سیاسی]]، ص ۲۳۱.</ref>

اقسام چهارگانه [[جهاد]]، دارای [[احکام]] ویژه‌ای است که از آن جمله موارد زیر است:

#هزینه کردن [[صدقات]] [[واجب]] مانند [[زکوة]] [[مال]] و زکوة فطرة و [[مظالم العباد]] و [[مجهول المالک]] و [[مالی]] که [[نذر]] شده برای [[خدا]] (جهاد [[قربی]]) و صدقات [[مستحب]] برای موارد انواع چهارگانه جهاد جایز است بلکه نسبت به دیگر مصارف زکوة [[اولویت]] دارد.

#فرمانده و رئیس مطاع مسلمین می‌تواند از محل درآمدهای [[دولت اسلامی]] حتی [[مظالم]] به [[کفار]] [[جهت]] [[تألیف قلوب]] بپردازد و همچنین به بعضی از مسلمین، تا از آنها بر علیه [[دشمن]] [[متجاوز]] [[یاری]] بجوید.

#فرمانده و رئیس مطاع مسلمین می‌تواند [[مردم]] را بر جهاد مجبور نماید و بر [[یاری دادن]] به مسؤولین [[دفاع]] وادارشان سازد و از بازگشتشان از [[جبهه]] به [[خانه]] و کار ممانعت نماید.

#اگر راه‌های [[مسالمت‌آمیز]] و [[تهدید]] در [[جهاد دفاعی]] مؤثر باشد، مقدّم بر راه‌های [[خشونت]] و [[جنگ]] است.

#اگر با [[پناه]] گرفتن می‌توانند از [[شرّ]] [[دشمن]] در [[امان]] باشند در موارد چهارگانه [[جهاد]] باید [[اقدام]] به جنگ نمایند و پناه گرفتنشان جایز نیست.

#برای وی مشاورانی تهیه ببیند.

#وعاظی [[تعیین]] شوند که در امر جهاد و [[احکام دین]] رزمندگان را [[تعلیم]] دهند و به جهاد تشویق کنند.

#دیدبانی برای [[حراست]] از قرارگاه‌ها و اردوگاه‌های [[سپاه]] بگمارند تا از تهاجم دشمن و غافلگیر شدن جلوگیری نمایند.

#دشمن را با هر وسیله‌ای که ممکن است زمین‌گیر نمایند و امکانات را از او بگیرند و [[تضعیف]] کنند، چه با [[تبلیغات]] و چه از راه‌های [[تخریب]] و نابود کردن منابع [[اقتصادی]] و مراکز [[قدرت]].

#تا امکان به دست آوردن پیروزی وجود دارد باید جهاد کنند و [[محدودیت]] از نظر تعداد و [[زمان]] وجود ندارد.

#در صورت [[لزوم]] کشتن [[زنان]]، [[کودکان]]، دیوانه‌ها، پیر زنان و پیرمردان اگر مورد استفاده کنار باشند؛ جایز است.

#اگر از وجود مسلمانان به عنوان سپر [[دفاعی]] استفاده کنند، کشتن آنها هم - در صورت لزوم - جایز است و دیه هر کس که در جنگ شرکت کرده و کشته شود اگر بی‌گناه باشد از [[بیت‌المال]] پرداخت می‌شود.

#کسی که به خاطر صلاحیتش [[اطمینان]] دارد که [[مأذون]] می‌باشد می‌تواند افراد [[ناصالح]] را از حوزه مسئولیت‌های جهاد خارج کند؛ زیرا دخالت نا اهلان موجب [[ظلم]] نسبت به کسانی می‌شود که در جهاد [[جان]] خود را از دست می‌دهند و چه بسا موجب، اختلال در [[نظام]] جهاد شده و ضربه‌ای به حیثیت [[اسلام]] وارد آورد.

#فرماندهان و مسؤولان جهاد همواره باید در [[تهذیب]] نیروها و ایجاد [[خلوص نیت]] در آنها بکوشند و آنها را به سلاح [[دعا]] مجهز گردانند.

#باید [[کینه‌ها]] و [[نفاق]] از میان نیروهای اسلام ریشه‌کن شود و همگی یکدل و یک جان به [[آینده]] [[فکر]] کنند، گویی هم اکنون به [[دنیا]] آمده و سابقه‌ای با یکدیگر نداشته‌اند.

این اصول تا آنجا که [[توفیق]] استخراج و [[استنباط]] آنها را از متون و [[منابع اسلامی]] یافته‌ایم به قرار ذیل است:

#توجیه نیروهای رزمنده: قبل از هر اقدامی [[کلیه]] فرماندهان و نیروهای رزمنده و دست‌اندرکاران امر جهاد باید توسط امام و [[ولی امر مسلمین]] توجیه گردند و این امر نه در شکل یک تشریفات صوری بلکه به صورت کاملاً جدی و منطقی با استفاده از کلیه امکانات [[معنوی]] و [[تبلیغی]] توسط [[امام]] و [[ولی امر]] انجام می‌پذیرد و [[هدف]] این [[مراسم]]، توجیه اهداف [[جهاد]] و تبیین اصول و [[قواعد]] کلی است که کلیه دست‌اندرکاران عملیات رزمی باید از آنها مطلع گردند و در عمل به کار گیرند. این اصل را می‌توان از [[سیره عملی]] [[پیامبر]]{{صل}} به هنگام اعزام نیرو به دست آورد که [[رسول خدا]]{{صل}} پیوسته در مواقع اعزام نیرو، [[فرماندهان]] و [[آحاد]] [[رزمندگان]] را به حضور می‌طلبید و آنها را در پیش روی خود و فرماندهانشان را در کنار خویش می‌نشانید و سپس آنها را با مسائل جهاد آشنا می‌نمود و نسبت به وظایفی که بر عهده خواهند گرفت توجیهشان می‌فرمود<ref>ر.ک: جامع الاحادیث، ج۱۳، ص۱۱۶؛ الاسیر، ص۲۷.</ref>. به ویژه فرماندهان را مخاطب قرار داده و آنها را به رعایت [[تقوا]] امر می‌نمود<ref>جامع الاحادیث، ج۱۳، ص۱۱۶.</ref>.

#انجام مراسم [[دعا]]: در عصر [[نبوی]] این مراسم همواره توسط خود پیامبر{{صل}} انجام می‌گرفت و [[سیره]] آن [[حضرت]] به هنگام اعزام نیرو چنین بود که: {{متن حدیث|كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} إِذَا بَعَثَ‏ سَرِيَّةً}}، هنگامی که نیرویی برای انجام عملیات رزمی اعزام می‌نمود بر آنها دعا می‌کرد. مشابه این عمل در مورد [[امام علی]]{{ع}} نیز نقل شده است. این [[دعاها]] نشانگر هدف مشخص این مراسم به ظاهر صوری است که از طریق دعا، نیروهای [[رزمنده]] به نیروی لایزال [[الهی]] می‌پیوندند و [[توجه به خدا]] آنان را در برابر [[مشکلات]] [[پایدار]] و در پیروزی‌ها مانع از [[تجاوز]] از حدود و [[مقررات الهی]] می‌گردد و گاه این مراسم توسعه می‌یافت و به رزمندگان [[تعلیم]] داده می‌شد که خود دعاهای خاصی را بر زبان آورده و در تمامی حالات رزم آن را از خدای [[قادر]] مسألت نمایند. از آن جمله دعایی است که امیرالمؤمنین علی{{ع}} به فرماندهان و رزمندگان خود آموخت که همواره بگویند: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ احْقِنْ دِمَاءَنَا وَ دِمَاءَهُمْ وَ أَصْلِحْ‏ ذَاتَ‏ بَيْنِنَا وَ بَيْنِهِمْ‏ وَ اهْدِهِمْ مِنْ ضَلَالَتِهِمْ حَتَّى يَعْرِفَ الْحَقَّ مِنْهُمْ مَنْ جَهِلَهُ وَ يَرْعَوِىَ عَنْ الْغَيِّ وَ الْعُدْوَانِ مَنْ لَهِجَ بِهِ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۰۶.</ref>.

[[بذل جان]] و [[مال]] در [[راه خدا]] در [[جنگ با دشمن]] [[اسلام]] و [[مسلمانان]].

موضوع بیشتر کتاب‌های [[فقهی]] در باب جهاد، جهاد ابتدایی است و از [[جهاد دفاعی]] به مناسبت بحث کرده‌اند.

==پرسش مستقیم==

{{پرسش وابسته}}

{{پایان پرسش وابسته}}

{{پانویس}}

[[رده:جهاد]]