اهداف قیام امام حسین در معارف و سیره حسینی: تفاوت میان نسخه‌ها
اهداف قیام امام حسین در معارف و سیره حسینی (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۷ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۴:۱۸
، ۱۷ اوت ۲۰۲۲جایگزینی متن - ']]' به ' [['
جز (جایگزینی متن - ']]' به ' [[') |
|||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
یکی از مباحث مهم در بررسی [[حادثه عاشورا]]، [[شناخت]] [[اهداف قیام امام حسین]]{{ع}} در این حادثه بزرگ است. تحلیل این حادثه، به شکل گسترده آن، بیشتر در دوران معاصر و هم [[زمان]] با شکل‌گیری جنبش‌های [[اجتماعی]] و مذهبی انجام گرفته و در این فاصله زمانی کوتاه، آرای متفاوتی عرضه شده است. پیش از طرح دیدگاه‌ها در این باره و تجزیه و تحلیل آنها، می‌باید نخست، پیش فرض‌ها و روش بحث را مشخص کرد؛ چراکه به نظر می‌رسد بسیاری از اقوال و دیدگاه‌های ارائه شده، قابل جمع هستند و منشأ [[اختلافات]]، به عدم شفافیت پیش فرض‌ها و روش بحث، بر می‌گردد. بر این اساس، مباحث این تحلیل، در ذیل چهار عنوان، ارائه می‌گردد: یک. پیش‌فرض‌ها در بررسی [[اهداف]][[امام حسین]]{{ع}}؛ دو. روش بحث در تحلیل و استخراج اهداف [[امام]]{{ع}}؛ سه. گزارش و [[نقد]] دیدگاه‌ها درباره اهداف امام{{ع}}؛ چهار. اهداف چند لایه [[قیام امام]]{{ع}}<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۶۵.</ref>. | یکی از مباحث مهم در بررسی [[حادثه عاشورا]]، [[شناخت]] [[اهداف قیام امام حسین]]{{ع}} در این حادثه بزرگ است. تحلیل این حادثه، به شکل گسترده آن، بیشتر در دوران معاصر و هم [[زمان]] با شکل‌گیری جنبش‌های [[اجتماعی]] و مذهبی انجام گرفته و در این فاصله زمانی کوتاه، آرای متفاوتی عرضه شده است. پیش از طرح دیدگاه‌ها در این باره و تجزیه و تحلیل آنها، می‌باید نخست، پیش فرض‌ها و روش بحث را مشخص کرد؛ چراکه به نظر می‌رسد بسیاری از اقوال و دیدگاه‌های ارائه شده، قابل جمع هستند و منشأ [[اختلافات]]، به عدم شفافیت پیش فرض‌ها و روش بحث، بر می‌گردد. بر این اساس، مباحث این تحلیل، در ذیل چهار عنوان، ارائه می‌گردد: یک. پیش‌فرض‌ها در بررسی [[اهداف]] [[امام حسین]]{{ع}}؛ دو. روش بحث در تحلیل و استخراج اهداف [[امام]]{{ع}}؛ سه. گزارش و [[نقد]] دیدگاه‌ها درباره اهداف امام{{ع}}؛ چهار. اهداف چند لایه [[قیام امام]]{{ع}}<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۶۵.</ref>. | ||
==پیش‌فرض‌ها== | ==پیش‌فرض‌ها== | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
==روش بحث در استخراج اهداف و تحلیل آنها== | ==روش بحث در استخراج اهداف و تحلیل آنها== | ||
برای بررسی دیدگاه‌ها و نیز [[انتخاب]] [[رأی]] [[برگزیده]]، علاوه بر پیش‌فرض‌ها -که اصول موضوع و [[مسلم]] این بحث هستند-، باید به [[قواعد]] و روش استخراج [[هدف‌ها]] در پدیده‌های [[اجتماعی]] -به‌ویژه آنجا که صورت [[تاریخی]] به خود گرفته‌اند و در دایره [[رفتاری]] انسان‌های بزرگ و قدسی جای دارند- نیز پرداخته شود. این اصول و قواعد، ما را بر آن می‌دارند تا در بررسی، به همه ابعاد و زوایا توجه کنیم و از نگریستن تک بعدی بیرون بیاییم. اینک به چند مورد از این اصول و قواعد، اشاره می‌کنیم: ۱. اهداف حرکت امام حسین{{ع}} را از دو طریق، می‌توان استخراج کرد: یکی شیوه [[کلامی]] و استفاده از اهداف کلی [[امامت]]؛ و دیگری، مراجعه به سخنان و [[نامه‌های امام حسین]]{{ع}} و درست، آن است که از هر دوی اینها، استفاده گردد. توجه به یکی از این دو، سبب [[لغزش]] و [[انحراف]] در تحلیل می‌گردد. ۲. یکی از اموری که سبب [[اختلاف]] نظر در مسئله [[اهداف]][[امام]]{{ع}} شده است، توجه نکردن به تفاوت «مقصد» و «مقصود» است. برای نمونه، آنکه به شهری [[مسافرت]] می‌کند تا تجارتی را انجام دهد یا مکان مقدسی را [[زیارت]] کند، آن [[شهر]]، مقصد اوست؛ [[ولی]] مقصود او نیست. مقصود او، [[تجارت]] یا زیارت است. در [[حادثه عاشورا]] نیز، گر چه این حادثه به شهادت ختم شد، ولی شهادت مقصد است، نه مقصود. بنا بر این، اگر گفته شود که امام حسین{{ع}} برای شهادت [[قیام]] نکرد، بلکه برای [[تشکیل حکومت]] و [[احیای سنت پیامبر]]{{صل}} و [[اصلاح امور]] [[امت]] قیام کرد، سخنی بی‌جا نیست؛ چراکه [[شهادت]]، مقصد است و مقصود، [[احیای سنت]] و [[اصلاح امور]] است. ۳. همچنین باید میان اهداف یک [[حقیقت]]، و نتایج و آثار مترتب بر آن، فرق گذاشت. [[امام حسین]]{{ع}}، برای رسیدن به اهدافی به شهادت رسید و اگر پس از آن، [[انسان‌ها]] با [[عزاداری]] و [[گریه]] بر او، به [[کمالات معنوی]] برسند و از [[اجر]] [[اخروی]] برخوردار گردند، نباید عزاداری و گریه و نتایج مترتب بر آن را از [[اهداف]] [[قیام امام حسین]]{{ع}} برشمرد. بنا بر این، آنان که [[هدف]] [[قیام امام]]{{ع}} را [[شفاعت]] [[امت]] و یا دستیابی به اجر اخروی و [[آمرزش گناهان]] دانسته‌اند، گرفتار این مغالطه شده‌اند<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۶۷.</ref>. | برای بررسی دیدگاه‌ها و نیز [[انتخاب]] [[رأی]] [[برگزیده]]، علاوه بر پیش‌فرض‌ها -که اصول موضوع و [[مسلم]] این بحث هستند-، باید به [[قواعد]] و روش استخراج [[هدف‌ها]] در پدیده‌های [[اجتماعی]] -به‌ویژه آنجا که صورت [[تاریخی]] به خود گرفته‌اند و در دایره [[رفتاری]] انسان‌های بزرگ و قدسی جای دارند- نیز پرداخته شود. این اصول و قواعد، ما را بر آن می‌دارند تا در بررسی، به همه ابعاد و زوایا توجه کنیم و از نگریستن تک بعدی بیرون بیاییم. اینک به چند مورد از این اصول و قواعد، اشاره می‌کنیم: ۱. اهداف حرکت امام حسین{{ع}} را از دو طریق، می‌توان استخراج کرد: یکی شیوه [[کلامی]] و استفاده از اهداف کلی [[امامت]]؛ و دیگری، مراجعه به سخنان و [[نامه‌های امام حسین]]{{ع}} و درست، آن است که از هر دوی اینها، استفاده گردد. توجه به یکی از این دو، سبب [[لغزش]] و [[انحراف]] در تحلیل می‌گردد. ۲. یکی از اموری که سبب [[اختلاف]] نظر در مسئله [[اهداف]] [[امام]]{{ع}} شده است، توجه نکردن به تفاوت «مقصد» و «مقصود» است. برای نمونه، آنکه به شهری [[مسافرت]] می‌کند تا تجارتی را انجام دهد یا مکان مقدسی را [[زیارت]] کند، آن [[شهر]]، مقصد اوست؛ [[ولی]] مقصود او نیست. مقصود او، [[تجارت]] یا زیارت است. در [[حادثه عاشورا]] نیز، گر چه این حادثه به شهادت ختم شد، ولی شهادت مقصد است، نه مقصود. بنا بر این، اگر گفته شود که امام حسین{{ع}} برای شهادت [[قیام]] نکرد، بلکه برای [[تشکیل حکومت]] و [[احیای سنت پیامبر]]{{صل}} و [[اصلاح امور]] [[امت]] قیام کرد، سخنی بی‌جا نیست؛ چراکه [[شهادت]]، مقصد است و مقصود، [[احیای سنت]] و [[اصلاح امور]] است. ۳. همچنین باید میان اهداف یک [[حقیقت]]، و نتایج و آثار مترتب بر آن، فرق گذاشت. [[امام حسین]]{{ع}}، برای رسیدن به اهدافی به شهادت رسید و اگر پس از آن، [[انسان‌ها]] با [[عزاداری]] و [[گریه]] بر او، به [[کمالات معنوی]] برسند و از [[اجر]] [[اخروی]] برخوردار گردند، نباید عزاداری و گریه و نتایج مترتب بر آن را از [[اهداف]] [[قیام امام حسین]]{{ع}} برشمرد. بنا بر این، آنان که [[هدف]] [[قیام امام]]{{ع}} را [[شفاعت]] [[امت]] و یا دستیابی به اجر اخروی و [[آمرزش گناهان]] دانسته‌اند، گرفتار این مغالطه شده‌اند<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۶۷.</ref>. | ||
==دیدگاه‌ها درباره [[اهداف قیام امام حسین]]{{ع}}== | ==دیدگاه‌ها درباره [[اهداف قیام امام حسین]]{{ع}}== | ||
در دوران معاصر، این مسئله که [[انگیزه]] [[قیام حسینی]] چه بوده به صورت جدی مورد [[گفتگو]] و بحث، قرار گرفته و نوشته‌های فراوانی در این زمینه، به [[نگارش]] در آمده و دیدگاه‌ها و اقوال مختلفی در خصوص تبیین اهداف قیام امام حسین{{ع}} ارائه شده که در حقیقت به چهار نظریه، بر می‌گردد: | در دوران معاصر، این مسئله که [[انگیزه]] [[قیام حسینی]] چه بوده به صورت جدی مورد [[گفتگو]] و بحث، قرار گرفته و نوشته‌های فراوانی در این زمینه، به [[نگارش]] در آمده و دیدگاه‌ها و اقوال مختلفی در خصوص تبیین اهداف قیام امام حسین{{ع}} ارائه شده که در حقیقت به چهار نظریه، بر می‌گردد: | ||
# [[نظریه]] [[شهادت‌طلبی]]؛ | # [[نظریه]] [[شهادت‌طلبی]]؛ | ||
# [[نظریه]][[تشکیل حکومت]]؛ | # [[نظریه]] [[تشکیل حکومت]]؛ | ||
#نظریه [[حفظ جان]]؛ | #نظریه [[حفظ جان]]؛ | ||
#نظریه جمع بین دو نظریه اول و دوم، یعنی شهادت‌طلبی و تشکیل حکومت. مفاد سه دیدگاه اول، روشن است؛ اما دیدگاه چهارم، با توجه به [[مبانی کلامی]] [[شیعه]] در [[اعتقاد]] به [[آگاهی امام]]{{ع}} از شهادت خویش، از یک سو، و [[سخنان امام]]{{ع}} و شواهد [[تاریخی]] در [[کوشش]] برای براندازی [[حکومت یزید]] و [[تشکیل حکومت اسلامی]]، از سوی دیگر، شکل گرفته است و صاحبان این دیدگاه، خواسته‌اند تا میان این دو حقیقت، جمع کنند. این جمع‌ها در چهار شکل، خود را نشان داده است: ۱. مرحله‌ای کردن قصد: ابتدا، قصد تشکیل حکومت و در ادامه، قصد شهادت ([[رأی]] [[استاد مطهری]])؛ ۲. قصد مستقیم و غیر مستقیم (رأی [[علامه]] [[عسکری]])؛ ۳. تشکیل حکومت با [[علم]] به شهادت (رأی [[آیت الله]] استادی)؛ ۴. جنبه ظاهری و [[باطنی]] (رأی [[آیت الله]] [[فاضل]] و اشراقی). اینک نگاهی اجمالی به این نظریه‌ها می‌افکنیم: | #نظریه جمع بین دو نظریه اول و دوم، یعنی شهادت‌طلبی و تشکیل حکومت. مفاد سه دیدگاه اول، روشن است؛ اما دیدگاه چهارم، با توجه به [[مبانی کلامی]] [[شیعه]] در [[اعتقاد]] به [[آگاهی امام]]{{ع}} از شهادت خویش، از یک سو، و [[سخنان امام]]{{ع}} و شواهد [[تاریخی]] در [[کوشش]] برای براندازی [[حکومت یزید]] و [[تشکیل حکومت اسلامی]]، از سوی دیگر، شکل گرفته است و صاحبان این دیدگاه، خواسته‌اند تا میان این دو حقیقت، جمع کنند. این جمع‌ها در چهار شکل، خود را نشان داده است: ۱. مرحله‌ای کردن قصد: ابتدا، قصد تشکیل حکومت و در ادامه، قصد شهادت ([[رأی]] [[استاد مطهری]])؛ ۲. قصد مستقیم و غیر مستقیم (رأی [[علامه]] [[عسکری]])؛ ۳. تشکیل حکومت با [[علم]] به شهادت (رأی [[آیت الله]] استادی)؛ ۴. جنبه ظاهری و [[باطنی]] (رأی [[آیت الله]] [[فاضل]] و اشراقی). اینک نگاهی اجمالی به این نظریه‌ها می‌افکنیم: | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
====شهادت [[سیاسی]]==== | ====شهادت [[سیاسی]]==== | ||
مشهورترین تفسیر از [[اهداف]] امام حسین{{ع}}، شهادت سیاسی است و امروزه، در کتاب‌ها و سخنرانی‌ها همواره این تفسیر، تبیین و [[تبلیغ]] می‌شود. تفسیر یاد شده، در واقع، تحلیلی سیاسی از قیام امام حسین{{ع}} است و برخاسته از [[اسلام]] سیاسی. پس از این که [[مسلمانان]] در [[عصر]] حاضر، به اسلام سیاسی رسیدند و ابعاد سیاسی [[دین]] در نگاه آنان برجسته شد، این تفسیر نیز از درون آن، استخراج شد. [[سید هبة الدین شهرستانی]]، در این باره می‌گوید: امام حسین{{ع}} می‌دانست که چه [[بیعت]] بکند و چه نکند، کشته خواهد شد، با این تفاوت که اگر بیعت نماید، هم او کشته خواهد شد و هم [[مجد]] و آثار جد او از بین خواهند رفت؛ [[ولی]] اگر بیعت نکند، تنها او کشته می‌شود؛ اما در نتیجه، آرزوهای او برآورده می‌گردد و [[شعائر]][[دین]] و [[شرف]] همیشگی، به دست خواهد آمد<ref>نهضة الحسین{{ع}}، ص۳۱.</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۷۱.</ref> | مشهورترین تفسیر از [[اهداف]] امام حسین{{ع}}، شهادت سیاسی است و امروزه، در کتاب‌ها و سخنرانی‌ها همواره این تفسیر، تبیین و [[تبلیغ]] می‌شود. تفسیر یاد شده، در واقع، تحلیلی سیاسی از قیام امام حسین{{ع}} است و برخاسته از [[اسلام]] سیاسی. پس از این که [[مسلمانان]] در [[عصر]] حاضر، به اسلام سیاسی رسیدند و ابعاد سیاسی [[دین]] در نگاه آنان برجسته شد، این تفسیر نیز از درون آن، استخراج شد. [[سید هبة الدین شهرستانی]]، در این باره می‌گوید: امام حسین{{ع}} می‌دانست که چه [[بیعت]] بکند و چه نکند، کشته خواهد شد، با این تفاوت که اگر بیعت نماید، هم او کشته خواهد شد و هم [[مجد]] و آثار جد او از بین خواهند رفت؛ [[ولی]] اگر بیعت نکند، تنها او کشته می‌شود؛ اما در نتیجه، آرزوهای او برآورده می‌گردد و [[شعائر]] [[دین]] و [[شرف]] همیشگی، به دست خواهد آمد<ref>نهضة الحسین{{ع}}، ص۳۱.</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۷۱.</ref> | ||
====[[شهادت]] اسطوره‌ای==== | ====[[شهادت]] اسطوره‌ای==== | ||
برخی از نویسندگان معاصر، بر این عقیده‌اند که [[شهادت امام حسین]]{{ع}} را نباید امری [[سیاسی]] دید و از حالت اسطوره‌ای و [[راز]] و رمزداری‌اش خارج کرد تا دایره تأثیرگذاری‌اش، تنها به گروهی اندک محدود گردد؛ بلکه باید آن را اسطوره‌ای دید تا تأثیرگذاری‌اش از [[زمان]] خطی متناهی، به دایره زمان حلقوی نامتناهی، برگردد. اینان، البته شاهدی بر تفسیرشان اقامه نکرده‌اند<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]]، ص۲۷۱.</ref>. | برخی از نویسندگان معاصر، بر این عقیده‌اند که [[شهادت امام حسین]]{{ع}} را نباید امری [[سیاسی]] دید و از حالت اسطوره‌ای و [[راز]] و رمزداری‌اش خارج کرد تا دایره تأثیرگذاری‌اش، تنها به گروهی اندک محدود گردد؛ بلکه باید آن را اسطوره‌ای دید تا تأثیرگذاری‌اش از [[زمان]] خطی متناهی، به دایره زمان حلقوی نامتناهی، برگردد. اینان، البته شاهدی بر تفسیرشان اقامه نکرده‌اند<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]]، ص۲۷۱.</ref>. | ||
===[[نظریه]][[تشکیل حکومت]]=== | ===[[نظریه]] [[تشکیل حکومت]]=== | ||
برخی از [[عالمان]] بزرگ [[شیعه]]، مانند [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی]]، و نیز برخی از عالمان معاصر، بر این عقیده‌اند که [[امام حسین]]{{ع}} برای تشکیل حکومت، [[قیام]] کرد. اینان، چنین [[باور]] دارند که امام حسین{{ع}}، نخست برای [[امتناع]] از [[بیعت]] با [[یزید بن معاویه]]، از [[مدینه]] به سوی [[مکه]] حرکت کرد و آن‌گاه که [[مسلم بن عقیل]]، [[حمایت]] [[مردم کوفه]] را به وی گزارش داد، به قصد تشکیل حکومت و [[احیای سنت پیامبر]] [[خدا]]{{صل}} به سوی [[کوفه]] حرکت کرد. شیخ مفید، در المسائل العکبریة، ضمن [[سؤال]] و جوابی، [[هدف امام]]{{ع}} را مانند همه [[مجاهدان]]، [[پیروزی]] و مغلوب ساختن [[دشمن]] می‌داند: چرا [[حسین بن علی]]{{ع}} به کوفه رفت، در حالی که می‌دانست [[کوفیان]]، او را تنها می‌گذارند و کمکش نمی‌کنند، و او در این [[سفر]]، کشته می‌شود؟ اما این که [[حسین]]{{ع}} می‌دانست که کوفیان، او را تنها می‌گذارند، [[علم]] [[قطعی]] به آن نداریم؛ زیرا نه [[دلیل عقلی]]، و نه [[نقلی]] برای آن هست<ref>المسائل العکبریة، ص۶۹ - ۷۱؛ بحار الأنوار، ج۴۲، ص۲۵۷ - ۲۵۸.</ref>. گفتنی است در [[عصر]] حاضر، تنها کسی که [[نظریه]] تشکیل حکومت را پرورد و کوشید تا آن را مستدل کند، آقای صالحی [[نجف]] آبادی بود. وی بر آن است که [[امام]]{{ع}} از همان آغاز، [[هدف]] از پیش [[تعیین]] شده‌ای نداشت؛ بلکه به اقتضای شرایط، [[تصمیم]] می‌گرفت و هدفی را تعقیب می‌کرد. به نظر او، [[قیام امام حسین]]{{ع}}، چهار مرحله داشته و ایشان در هر مرحله‌ای، هدفی را تعقیب می‌کرده است. [[یادآوری]] می‌شود که نظر رایج [[اهل سنت]] در تحلیل [[حادثه عاشورا]] نیز [[تشکیل حکومت]] به وسیله امام{{ع}} است. [[ابن کثیر]]، عنوان یک بحث از کتابش را به همین نکته، اختصاص داده است: «حکایت [[حسین بن علی]]{{ع}} و علت هجرتش با [[خانواده]]، از [[مکه]] به [[عراق]]، برای به دست آوردن [[حکومت]]»<ref>البدایة و النهایة، ج۸، ص۱۴۹.</ref>. روشن است که [[صراحت]] اهل سنت در تبیین [[هدف امام حسین]]{{ع}} و عدم [[اختلاف]] آنان در این زمینه، از آن روست که تنها نگاهی [[تاریخی]] به این مسئله دارند و بحث‌های [[کلامی]] را در آن، دخالت نمی‌دهند<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۷۲.</ref>. | برخی از [[عالمان]] بزرگ [[شیعه]]، مانند [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی]]، و نیز برخی از عالمان معاصر، بر این عقیده‌اند که [[امام حسین]]{{ع}} برای تشکیل حکومت، [[قیام]] کرد. اینان، چنین [[باور]] دارند که امام حسین{{ع}}، نخست برای [[امتناع]] از [[بیعت]] با [[یزید بن معاویه]]، از [[مدینه]] به سوی [[مکه]] حرکت کرد و آن‌گاه که [[مسلم بن عقیل]]، [[حمایت]] [[مردم کوفه]] را به وی گزارش داد، به قصد تشکیل حکومت و [[احیای سنت پیامبر]] [[خدا]]{{صل}} به سوی [[کوفه]] حرکت کرد. شیخ مفید، در المسائل العکبریة، ضمن [[سؤال]] و جوابی، [[هدف امام]]{{ع}} را مانند همه [[مجاهدان]]، [[پیروزی]] و مغلوب ساختن [[دشمن]] می‌داند: چرا [[حسین بن علی]]{{ع}} به کوفه رفت، در حالی که می‌دانست [[کوفیان]]، او را تنها می‌گذارند و کمکش نمی‌کنند، و او در این [[سفر]]، کشته می‌شود؟ اما این که [[حسین]]{{ع}} می‌دانست که کوفیان، او را تنها می‌گذارند، [[علم]] [[قطعی]] به آن نداریم؛ زیرا نه [[دلیل عقلی]]، و نه [[نقلی]] برای آن هست<ref>المسائل العکبریة، ص۶۹ - ۷۱؛ بحار الأنوار، ج۴۲، ص۲۵۷ - ۲۵۸.</ref>. گفتنی است در [[عصر]] حاضر، تنها کسی که [[نظریه]] تشکیل حکومت را پرورد و کوشید تا آن را مستدل کند، آقای صالحی [[نجف]] آبادی بود. وی بر آن است که [[امام]]{{ع}} از همان آغاز، [[هدف]] از پیش [[تعیین]] شده‌ای نداشت؛ بلکه به اقتضای شرایط، [[تصمیم]] می‌گرفت و هدفی را تعقیب می‌کرد. به نظر او، [[قیام امام حسین]]{{ع}}، چهار مرحله داشته و ایشان در هر مرحله‌ای، هدفی را تعقیب می‌کرده است. [[یادآوری]] می‌شود که نظر رایج [[اهل سنت]] در تحلیل [[حادثه عاشورا]] نیز [[تشکیل حکومت]] به وسیله امام{{ع}} است. [[ابن کثیر]]، عنوان یک بحث از کتابش را به همین نکته، اختصاص داده است: «حکایت [[حسین بن علی]]{{ع}} و علت هجرتش با [[خانواده]]، از [[مکه]] به [[عراق]]، برای به دست آوردن [[حکومت]]»<ref>البدایة و النهایة، ج۸، ص۱۴۹.</ref>. روشن است که [[صراحت]] اهل سنت در تبیین [[هدف امام حسین]]{{ع}} و عدم [[اختلاف]] آنان در این زمینه، از آن روست که تنها نگاهی [[تاریخی]] به این مسئله دارند و بحث‌های [[کلامی]] را در آن، دخالت نمی‌دهند<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۷۲.</ref>. | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
#چنان که [[گذشت]]، شهادت، مقصود و [[هدف]] امام حسین{{ع}} نبوده است، گرچه مقصد ایشان بوده است. آنان که [[شهادت‌طلبی]] را [[هدف امام]]{{ع}} دانسته‌اند، از یک سو، میان مقصد و مقصود، خلط کرده‌اند و از دیگر سو، سخنان، خطابه‌ها و نامه‌های ایشان را نادیده انگاشته‌اند. امام{{ع}}، در مجموعه یاد شده، بر اهدافی غیر از شهادت‌طلبی، تأکید فرموده است. | #چنان که [[گذشت]]، شهادت، مقصود و [[هدف]] امام حسین{{ع}} نبوده است، گرچه مقصد ایشان بوده است. آنان که [[شهادت‌طلبی]] را [[هدف امام]]{{ع}} دانسته‌اند، از یک سو، میان مقصد و مقصود، خلط کرده‌اند و از دیگر سو، سخنان، خطابه‌ها و نامه‌های ایشان را نادیده انگاشته‌اند. امام{{ع}}، در مجموعه یاد شده، بر اهدافی غیر از شهادت‌طلبی، تأکید فرموده است. | ||
#قائلان به [[نظریه]] «تشکیل حکومت»، جنبه [[آگاهی امام]]{{ع}} از شهادت را کم‌رنگ دیده‌اند - اگر نگوییم که نادیده گرفته‌اند-، با این که [[احادیث]] متواتری بر آن، [[دلالت]] دارند. از سوی دیگر، منبع استخراج این نظریه، سخنان، خطابه‌ها و [[نامه‌های امام حسین]]{{ع}} است و در این مجموعه، آنچه دیده می‌شود، [[امر به معروف و نهی از منکر]]، [[اصلاح امور]] [[امت]] و [[احیای سنت پیامبر]]{{صل}} است و به [[صراحت]]، بر [[تشکیل حکومت]] به وسیله [[امام]]{{ع}} [[دلالت]] ندارد، مگر آنکه اینها را ملازم با تشکیل حکومت بدانیم. آری. در برخی متون، امام{{ع}} آن‌گاه که از [[بیعت]]، [[امتناع]] می‌ورزد، بر [[لیاقت]] نداشتن [[یزید]] برای [[خلافت]] و سزاوارتر بودن خود بر این امر، اشاره می‌فرماید. از جهت دیگر، تعبیر «خروج» در [[سخنان امام حسین]]{{ع}}، به معنای [[قیام]] نیست؛ بلکه در تمام موارد، به معنای بیرون رفتن از [[مدینه]] است، هر چند که گاه به غلط، به قیام، تعبیر شده است. | #قائلان به [[نظریه]] «تشکیل حکومت»، جنبه [[آگاهی امام]]{{ع}} از شهادت را کم‌رنگ دیده‌اند - اگر نگوییم که نادیده گرفته‌اند-، با این که [[احادیث]] متواتری بر آن، [[دلالت]] دارند. از سوی دیگر، منبع استخراج این نظریه، سخنان، خطابه‌ها و [[نامه‌های امام حسین]]{{ع}} است و در این مجموعه، آنچه دیده می‌شود، [[امر به معروف و نهی از منکر]]، [[اصلاح امور]] [[امت]] و [[احیای سنت پیامبر]]{{صل}} است و به [[صراحت]]، بر [[تشکیل حکومت]] به وسیله [[امام]]{{ع}} [[دلالت]] ندارد، مگر آنکه اینها را ملازم با تشکیل حکومت بدانیم. آری. در برخی متون، امام{{ع}} آن‌گاه که از [[بیعت]]، [[امتناع]] می‌ورزد، بر [[لیاقت]] نداشتن [[یزید]] برای [[خلافت]] و سزاوارتر بودن خود بر این امر، اشاره می‌فرماید. از جهت دیگر، تعبیر «خروج» در [[سخنان امام حسین]]{{ع}}، به معنای [[قیام]] نیست؛ بلکه در تمام موارد، به معنای بیرون رفتن از [[مدینه]] است، هر چند که گاه به غلط، به قیام، تعبیر شده است. | ||
#«[[نظریه]][[حفظ جان]]»، هیچ [[شاهد]] [[کلامی]] و تاریخی‌ای ندارد و از این‌رو، قابل طرح نیست، ضمن این که با [[شئون امامت]]، سازگار نیست. | #«[[نظریه]] [[حفظ جان]]»، هیچ [[شاهد]] [[کلامی]] و تاریخی‌ای ندارد و از این‌رو، قابل طرح نیست، ضمن این که با [[شئون امامت]]، سازگار نیست. | ||
#درباره «نظریه جمع»، آنچه در بند اول و دوم آوردیم، بازگو می‌شود، ضمن این که در این نظریه نیز، مانند سه نظریه نخست، برخی از وجوه این حادثه، نادیده انگاشته شده که در مباحث [[آینده]]، بدانها خواهیم پرداخت<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۷۴.</ref>. | #درباره «نظریه جمع»، آنچه در بند اول و دوم آوردیم، بازگو می‌شود، ضمن این که در این نظریه نیز، مانند سه نظریه نخست، برخی از وجوه این حادثه، نادیده انگاشته شده که در مباحث [[آینده]]، بدانها خواهیم پرداخت<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۷۴.</ref>. | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۵: | ||
====لایه دیگر==== | ====لایه دیگر==== | ||
در این لایه، هدف از حادثه عاشورا از منظر [[خداوند متعال]]، [[پیامبر خدا]]{{صل}} و [[اولیای دین]]، منظور می‌گردد. در این جا، دیگر، هدف به یک برهه از تاریخ، محدود نمی‌شود؛ بلکه [[جاودانه]] ساختن مشعل [[آزادی‌خواهی]]، [[مبارزه با ستم]]، بروز [[کرامت انسانی]] و آگاهی‌بخشی منظور است. در این جا میان [[امام حسین]]{{ع}} و نهاد [[انسان‌ها]] در طول [[تاریخ]]، رابطه‌ای [[عاطفی]] برقرار می‌شود. به نظر می‌رسد که تعبیرهای زیر را در سایه چنین لایه‌ای از [[هدف]]، می‌توان فهمید و [[تفسیر]] کرد. از [[پیامبر خدا]]{{صل}} [[روایت]] شده که فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ حَرَارَةً فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لَا تَبْرُدُ أَبَداً}}<ref>مستدرک الوسائل، ج۱۰، ص۳۱۸، ح۱۲۰۸۴.</ref>. همانا با کشته شدن [[حسین]]، حرارتی در [[دل]] [[مؤمنان]] ایجاد می‌شود که هرگز، سرد نمی‌گردد. با این نگاه، می‌توان [[راز]] و رمز [[احکام]] ویژه‌ای را که در مجموعه [[تعالیم]] [[شیعه]]، درباره [[حادثه عاشورا]] و امام حسین{{ع}} وارد شده، فهمید و تحلیل کرد، که عبارت‌اند از: | در این لایه، هدف از حادثه عاشورا از منظر [[خداوند متعال]]، [[پیامبر خدا]]{{صل}} و [[اولیای دین]]، منظور می‌گردد. در این جا، دیگر، هدف به یک برهه از تاریخ، محدود نمی‌شود؛ بلکه [[جاودانه]] ساختن مشعل [[آزادی‌خواهی]]، [[مبارزه با ستم]]، بروز [[کرامت انسانی]] و آگاهی‌بخشی منظور است. در این جا میان [[امام حسین]]{{ع}} و نهاد [[انسان‌ها]] در طول [[تاریخ]]، رابطه‌ای [[عاطفی]] برقرار می‌شود. به نظر می‌رسد که تعبیرهای زیر را در سایه چنین لایه‌ای از [[هدف]]، می‌توان فهمید و [[تفسیر]] کرد. از [[پیامبر خدا]]{{صل}} [[روایت]] شده که فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ حَرَارَةً فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لَا تَبْرُدُ أَبَداً}}<ref>مستدرک الوسائل، ج۱۰، ص۳۱۸، ح۱۲۰۸۴.</ref>. همانا با کشته شدن [[حسین]]، حرارتی در [[دل]] [[مؤمنان]] ایجاد می‌شود که هرگز، سرد نمی‌گردد. با این نگاه، می‌توان [[راز]] و رمز [[احکام]] ویژه‌ای را که در مجموعه [[تعالیم]] [[شیعه]]، درباره [[حادثه عاشورا]] و امام حسین{{ع}} وارد شده، فهمید و تحلیل کرد، که عبارت‌اند از: | ||
# [[حلیت]][[خوردن]] [[تربت امام حسین]]{{ع}} برای استشفا؛ | # [[حلیت]] [[خوردن]] [[تربت امام حسین]]{{ع}} برای استشفا؛ | ||
# [[استحباب]] [[سجده بر تربت امام حسین]]{{ع}}؛ | # [[استحباب]] [[سجده بر تربت امام حسین]]{{ع}}؛ | ||
#استحباب [[ذکر]] گفتن با [[تسبیح]] تربت امام حسین{{ع}}؛ | #استحباب [[ذکر]] گفتن با [[تسبیح]] تربت امام حسین{{ع}}؛ | ||
| خط ۱۰۶: | خط ۱۰۶: | ||
خداوند نیز از این قیام و پایان خونینش، اهدافی را برای همیشه [[تاریخ]]، در نظر داشته است. آنچه برخی با عنوان «[[اسطوره]] [[مقدس]]» یا «[[روابط]] [[عاطفی]] میان [[انسان‌ها]] و [[امام حسین]]{{ع}}»، بدان اشاره کرده‌اند، به این بعد از اهداف، بر می‌گردد. بنا بر این، دستاوردهای [[قیام]]، دیگر به بخشی از تاریخ، محدود نمی‌گردد، چنان که برای [[پیروان]] یک [[آیین]] نیز نخواهد بود. [[الگو]] قرار گرفتن برای قیام‌های [[شیعی]] در طول تاریخ (نظیر [[انقلاب اسلامی ایران]]) و نیز [[سرمشق]] واقع شدن برای آزادی‌خواهان [[جهان]] (همچون گاندی)، از دستاوردهای این قیام است<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۷۸.</ref>. | خداوند نیز از این قیام و پایان خونینش، اهدافی را برای همیشه [[تاریخ]]، در نظر داشته است. آنچه برخی با عنوان «[[اسطوره]] [[مقدس]]» یا «[[روابط]] [[عاطفی]] میان [[انسان‌ها]] و [[امام حسین]]{{ع}}»، بدان اشاره کرده‌اند، به این بعد از اهداف، بر می‌گردد. بنا بر این، دستاوردهای [[قیام]]، دیگر به بخشی از تاریخ، محدود نمی‌گردد، چنان که برای [[پیروان]] یک [[آیین]] نیز نخواهد بود. [[الگو]] قرار گرفتن برای قیام‌های [[شیعی]] در طول تاریخ (نظیر [[انقلاب اسلامی ایران]]) و نیز [[سرمشق]] واقع شدن برای آزادی‌خواهان [[جهان]] (همچون گاندی)، از دستاوردهای این قیام است<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص۲۷۸.</ref>. | ||
==[[اهداف]][[قیام امام]]== | ==[[اهداف]] [[قیام امام]]== | ||
در یک تقسیم دیگر [[اهداف قیام امام حسین]]{{ع}} را می‌توان به موارد زیر تقسیم نمود: | در یک تقسیم دیگر [[اهداف قیام امام حسین]]{{ع}} را می‌توان به موارد زیر تقسیم نمود: | ||
===[[زنده کردن اسلام]] و [[اصلاح جامعه]]، [[احیای سنت نبوی]] و [[سیره علوی]]=== | ===[[زنده کردن اسلام]] و [[اصلاح جامعه]]، [[احیای سنت نبوی]] و [[سیره علوی]]=== | ||