پرش به محتوا

آیه مشیت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
 
خط ۹: خط ۹:
این [[دستور الهی]] در [[آیات]] {{متن قرآن|وَلَا تَقُولَنَّ لِشَيْءٍ إِنِّي فَاعِلٌ ذَلِكَ غَدًا إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ وَاذْكُرْ رَبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَدًا}}<ref>«و هرگز در هیچ کار مگو: "من فردا انجام دهنده آن خواهم بود* مگر اینکه (بگویی اگر) خداوند بخواهد و چون فراموش کردی پروردگارت را یاد کن و بگو: امید است پروردگارم مرا به رهیافتی نزدیک‌تر از این رهنمایی کند» سوره کهف، آیه ۲۳-۲۴.</ref> ذکر شده است. {{متن قرآن|أَنْ}} در {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} حرف شرط و به معنای "اگر" و فعل {{متن قرآن|شَاءَ}} معنای خواستن و مقدر کردن است. با [[نوشتن]] و گفتن {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} به این صورت می‌گوییم (اگر [[خداوند]] مقدر فرمود؛ به خواست [[خدا]]) که در این [[آیه]] معنا مشخص است: {{متن قرآن|وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا}}<ref>«و جز آنچه خواست خداوند است، مخواهید که خداوند دانایی فرزانه است» سوره انسان، آیه ۳۰.</ref>.
این [[دستور الهی]] در [[آیات]] {{متن قرآن|وَلَا تَقُولَنَّ لِشَيْءٍ إِنِّي فَاعِلٌ ذَلِكَ غَدًا إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ وَاذْكُرْ رَبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَدًا}}<ref>«و هرگز در هیچ کار مگو: "من فردا انجام دهنده آن خواهم بود* مگر اینکه (بگویی اگر) خداوند بخواهد و چون فراموش کردی پروردگارت را یاد کن و بگو: امید است پروردگارم مرا به رهیافتی نزدیک‌تر از این رهنمایی کند» سوره کهف، آیه ۲۳-۲۴.</ref> ذکر شده است. {{متن قرآن|أَنْ}} در {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} حرف شرط و به معنای "اگر" و فعل {{متن قرآن|شَاءَ}} معنای خواستن و مقدر کردن است. با [[نوشتن]] و گفتن {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} به این صورت می‌گوییم (اگر [[خداوند]] مقدر فرمود؛ به خواست [[خدا]]) که در این [[آیه]] معنا مشخص است: {{متن قرآن|وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا}}<ref>«و جز آنچه خواست خداوند است، مخواهید که خداوند دانایی فرزانه است» سوره انسان، آیه ۳۰.</ref>.


این آیات یک [[دستور]] کلی به [[پیامبر]]{{صل}} می‌دهد: {{متن قرآن|وَلَا تَقُولَنَّ لِشَيْءٍ إِنِّي فَاعِلٌ ذَلِكَ غَدًا}}<ref>«و هرگز در هیچ کار مگو: من فردا انجام دهنده آن خواهم بود» سوره کهف، آیه ۲۳.</ref>، {{متن قرآن|إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ}}<ref>«مگر اینکه (بگویی اگر) خداوند بخواهد» سوره کهف، آیه ۲۴.</ref>. یعنی در رابطه با [[اخبار]] [[آینده]] و [[تصمیم]] بر انجام [[کارها]]، حتماً جمله {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} را اضافه کن؛ زیرا اولاً تو هرگز در [[تصمیم‌گیری]] مستقل نیستی و اگر خدا نخواهد هیچ کس [[توانایی]] انجام هیچ کاری را ندارد. بنابراین برای این که [[ثابت]] کنی نیروی تو از نیروی لایزال اوست و قدرتت وابسته به [[قدرت]] اوست؛ جمله {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}}: "اگر خدا بخواهد" را حتماً به سخنت اضافه کن. ثانیاً دادن خبر [[قطعی]] به [[انسان]] با قدرت محدود و احتمال [[ظهور]] موانع مختلف، صحیح و منطقی نیست، مگر اینکه با جمله {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}}، همراه باشد. [[شأن نزول]] نقل شده در مورد [[آیات]] فوق، این بیان را [[تأیید]] می‌کند. [[قرآن کریم]] در تعقیب این جمله می‌گوید: {{متن قرآن|وَاذْكُرْ رَبَّكَ إِذَا نَسِيتَ}} (اشاره به این که اگر به خاطر [[فراموشی]] جمله {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} را به سخنانی که از [[آینده]] خبر می‌دهی نیفزودی هر موقع به خاطر آوردی، فوراً جبران کن و بگو {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} که این کار گذشته را جبران خواهد کرد. {{متن قرآن|إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ وَاذْكُرْ رَبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَدًا}}<ref>«مگر اینکه (بگویی اگر) خداوند بخواهد و چون فراموش کردی پروردگارت را یاد کن و بگو: امید است پروردگارم مرا به رهیافتی نزدیک‌تر از این رهنمایی کند» سوره کهف، آیه ۲۴.</ref>.
این آیات یک [[دستور]] کلی به [[پیامبر]] {{صل}} می‌دهد: {{متن قرآن|وَلَا تَقُولَنَّ لِشَيْءٍ إِنِّي فَاعِلٌ ذَلِكَ غَدًا}}<ref>«و هرگز در هیچ کار مگو: من فردا انجام دهنده آن خواهم بود» سوره کهف، آیه ۲۳.</ref>، {{متن قرآن|إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ}}<ref>«مگر اینکه (بگویی اگر) خداوند بخواهد» سوره کهف، آیه ۲۴.</ref>. یعنی در رابطه با [[اخبار]] [[آینده]] و [[تصمیم]] بر انجام [[کارها]]، حتماً جمله {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} را اضافه کن؛ زیرا اولاً تو هرگز در [[تصمیم‌گیری]] مستقل نیستی و اگر خدا نخواهد هیچ کس [[توانایی]] انجام هیچ کاری را ندارد. بنابراین برای این که [[ثابت]] کنی نیروی تو از نیروی لایزال اوست و قدرتت وابسته به [[قدرت]] اوست؛ جمله {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}}: "اگر خدا بخواهد" را حتماً به سخنت اضافه کن. ثانیاً دادن خبر [[قطعی]] به [[انسان]] با قدرت محدود و احتمال [[ظهور]] موانع مختلف، صحیح و منطقی نیست، مگر اینکه با جمله {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}}، همراه باشد. [[شأن نزول]] نقل شده در مورد [[آیات]] فوق، این بیان را [[تأیید]] می‌کند. [[قرآن کریم]] در تعقیب این جمله می‌گوید: {{متن قرآن|وَاذْكُرْ رَبَّكَ إِذَا نَسِيتَ}} (اشاره به این که اگر به خاطر [[فراموشی]] جمله {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} را به سخنانی که از [[آینده]] خبر می‌دهی نیفزودی هر موقع به خاطر آوردی، فوراً جبران کن و بگو {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} که این کار گذشته را جبران خواهد کرد. {{متن قرآن|إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ وَاذْكُرْ رَبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَدًا}}<ref>«مگر اینکه (بگویی اگر) خداوند بخواهد و چون فراموش کردی پروردگارت را یاد کن و بگو: امید است پروردگارم مرا به رهیافتی نزدیک‌تر از این رهنمایی کند» سوره کهف، آیه ۲۴.</ref>.


جمله {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} هنگام بیان تصمیم‌های مربوط به آینده، نه تنها یک نوع [[ادب]] در پیشگاه [[خداوند]] است، بلکه بیان این [[حقیقت]] مهم است که ما چیزی از خود نداریم و هر چه هست از ناحیه اوست. تنها خداوند، مستقل بالذات است و ما همه به او متکی هستیم. این امر در حقیقت همان مفهوم "[[توحید افعالی]]" است که در عین وجود [[اختیار]] و [[آزادی]] [[اراده انسان]]، وجود هر چیز و هر کار را به [[مشیت]] [[خدا]] وابسته می‌کند. این تعبیر با افزایش دادن توجه ما به خدا در [[کارها]]، به ما نیرو می‌بخشد و به [[پاکی]] و [[صحت]] عمل [[دعوت]] می‌کند.  
جمله {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} هنگام بیان تصمیم‌های مربوط به آینده، نه تنها یک نوع [[ادب]] در پیشگاه [[خداوند]] است، بلکه بیان این [[حقیقت]] مهم است که ما چیزی از خود نداریم و هر چه هست از ناحیه اوست. تنها خداوند، مستقل بالذات است و ما همه به او متکی هستیم. این امر در حقیقت همان مفهوم "[[توحید افعالی]]" است که در عین وجود [[اختیار]] و [[آزادی]] [[اراده انسان]]، وجود هر چیز و هر کار را به [[مشیت]] [[خدا]] وابسته می‌کند. این تعبیر با افزایش دادن توجه ما به خدا در [[کارها]]، به ما نیرو می‌بخشد و به [[پاکی]] و [[صحت]] عمل [[دعوت]] می‌کند.  


برخی از [[روایات]] حاکی از این است که اگر کسی بدون گفتن {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}}، سخنی در [[ارتباط]] با آینده بگوید، خدا او را به خودش وامی‌گذارد و از زیر چتر [[حمایت]] [[الهی]] بیرون می‌رود. در [[حدیثی]] از [[امام]] [[جعفر صادق]]{{ع}} آمده است: امام{{ع}} [[دستور]] داده بودند نامه‌ای بنویسند. هنگامی که [[نامه]] پایان یافت و [[خدمت]] امام دادند، ملاحظه کردند {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} در نامه نیست. فرمود: {{متن حدیث|كَيْفَ‏ رَجَوْتُمْ‏ أَنْ‏ يَتِمَّ هَذَا وَ لَيْسَ فِيهِ اسْتِثْنَاءٌ انْظُرُوا كُلَّ مَوْضِعٍ لَا يَكُونُ فِيهِ اسْتِثْنَاءٌ فَاسْتَثْنُوا فِيهِ}}؛ "چگونه [[امیدوار]] بودید این [[نامه]] (یا این کار) به پایان برسد در حالی که {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} در آن نیست؟ نگاه کنید در هر جای آن نیست بگذارید"<ref>تفسیر نمونه، ج۵، ص.</ref>.
برخی از [[روایات]] حاکی از این است که اگر کسی بدون گفتن {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}}، سخنی در [[ارتباط]] با آینده بگوید، خدا او را به خودش وامی‌گذارد و از زیر چتر [[حمایت]] [[الهی]] بیرون می‌رود. در [[حدیثی]] از [[امام]] [[جعفر صادق]] {{ع}} آمده است: امام {{ع}} [[دستور]] داده بودند نامه‌ای بنویسند. هنگامی که [[نامه]] پایان یافت و [[خدمت]] امام دادند، ملاحظه کردند {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} در نامه نیست. فرمود: {{متن حدیث|كَيْفَ‏ رَجَوْتُمْ‏ أَنْ‏ يَتِمَّ هَذَا وَ لَيْسَ فِيهِ اسْتِثْنَاءٌ انْظُرُوا كُلَّ مَوْضِعٍ لَا يَكُونُ فِيهِ اسْتِثْنَاءٌ فَاسْتَثْنُوا فِيهِ}}؛ "چگونه [[امیدوار]] بودید این [[نامه]] (یا این کار) به پایان برسد در حالی که {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} در آن نیست؟ نگاه کنید در هر جای آن نیست بگذارید"<ref>تفسیر نمونه، ج۵، ص.</ref>.


عبارت [[قرآنی]] {{متن قرآن|وَلَا يَسْتَثْنُونَ}}<ref>«و نگفتند: "اگر خداوند بخواهد"» سوره قلم، آیه ۱۸.</ref> را برخی از [[مفسرین]] به معنی "ان شاء [[الله]] نگفتند" دانسته‌اند. وجه تسمیه استثناء و [[مشیت]] نیز چنین است که: هیچ کس نباید برای خود، یا هر کس و یا چیزی دعوی [[استقلال]] در عمل و [[بی‌نیازی]] از "مشیت" و [[اذن خدا]] کند و معنای {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} گفتن [[مقید]] ساختن عمل خویش به [[مشیت خداوند]] است<ref>المیزان، ترجمه فارسی، ج۱۳، ص۴۶۰.</ref><ref>[[مهوش‌السادات علوی|علوی، مهوش‌السادات]]، [[آیه مشیت (مقاله)|مقاله «آیه مشیت»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]</ref>
عبارت [[قرآنی]] {{متن قرآن|وَلَا يَسْتَثْنُونَ}}<ref>«و نگفتند: "اگر خداوند بخواهد"» سوره قلم، آیه ۱۸.</ref> را برخی از [[مفسرین]] به معنی "ان شاء [[الله]] نگفتند" دانسته‌اند. وجه تسمیه استثناء و [[مشیت]] نیز چنین است که: هیچ کس نباید برای خود، یا هر کس و یا چیزی دعوی [[استقلال]] در عمل و [[بی‌نیازی]] از "مشیت" و [[اذن خدا]] کند و معنای {{متن قرآن|إِنْ شَاءَ اللَّهُ}} گفتن [[مقید]] ساختن عمل خویش به [[مشیت خداوند]] است<ref>المیزان، ترجمه فارسی، ج۱۳، ص۴۶۰.</ref><ref>[[مهوش‌السادات علوی|علوی، مهوش‌السادات]]، [[آیه مشیت (مقاله)|مقاله «آیه مشیت»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]</ref>
۱۱۸٬۲۸۱

ویرایش