فتنه در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

'''[[فتنه]] در [[قرآن کریم]]''' از اموری دانسته شده که یا مربوط به [[خداوند]] است که از روی [[حکمت]] و [[مصلحت]] برای [[آزمایش]] [[بندگان]] انجام می‌دهد و یا بازتاب [[اعمال]] و [[رفتار]] [[انسان‌ها]]ست که به خود آنان بر می‌گرداند، یا اینکه توسط [[انسان]] صورت می‌پذیرد، مانند [[گرفتاری‌ها]]، [[مصیبت‌ها]]، کشتارها، فشارها و نابه‌سامانی‌ها و سایر اقدام‌های نابه‌هنجار که این [[مشکلات]] ربطی به [[خداوند]] ندارد و همواره از سوی [[پروردگار]] مورد [[نکوهش]] و [[انتقاد]] شدید قرار گرفته است.

ماده [[فتن]] و [[فتنه]] در [[قرآن]] بیش از ۶۰ بار به کار رفته و معانی مختلفی به مناسبت سیاق مراد بوده است، چنان‌که در کتاب‌های لغت این کلمه برای معانی مختلفی بیان شده است. به عنوان نمونه در کتاب لسان العرب، برای این واژه، متناسب با سیاق استعمال این کلمه، معانی ذیل را آورده است:

# [[جنگ]] و دعواهایی که بین [[مردم]] اتفاق می‌افتد: {{عربی|"ما يقع بَين الناس مِن القتال"}} و [[شرک]]، [[کفر]] و [[عذاب]] دانسته است<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۱۳، ص۳۲۱-۳۱۷.</ref>. هر چند به گفته راغب معنای اصلی واژه «فَتن» طلا را داخل [[آتش]] کردن می‌داند، تا ناخالصی‌های آن جدا شود.

این واژه در [[آیات]] مختلف در مصداق‌های بسیار وسیعی به کار رفته است. [[آزمون]] و [[آزمایش]]، [[سختی]] و [[بلا]]، [[شرک]] و [[بت‌پرستی]]، [[ظلم]] و [[تعدی]]، [[تفرقه]] و [[اختلاف]]، [[مکر]] و [[فریب]]، [[قتل]] و [[فساد]]، سلطه‌یابی [[ظالمان]]، [[هرج و مرج]]، ایجاد اختلال در [[نظم]] عادی امور و... بخشی از مصداق‌های فتنه و [[فتنه‌انگیزی]] است که در آیات مختلف بدان اشاره شده است<ref>حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۶۲۳؛ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۷، ص۲۶.</ref>.  

[[تفسیر نمونه]] در ذیل [[آیه]] {{متن قرآن|وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ}}<ref>«و از فتنه‌ای پروا کنید که (چون درگیرد) تنها به کسانی از شما که ستم کردند نمی‌رسد (بلکه دامنگیر همه می‌شود) و بدانید که به راستی خداوند سخت کیفر است» سوره انفال، آیه ۲۵.</ref> می‌نویسد: فتنه در اینجا به معنای [[بلاها]] و [[مصائب]] [[اجتماعی]] است که دامن همه را می‌گیرد و به اصطلاح خشک و تر را می‌سوزاند و در [[حقیقت]]، خاصیت حوادث اجتماعی چنین است، هنگامی که [[جامعه]] در ادای [[رسالت]] خود کوتاهی کند و بر اثر آن قانون‌شکنی‌ها و هرج‌و‌مرج‌ها و [[ناامنی‌ها]] و مانند آن به بار آید، [[نیکان]] و بدان در آتش آن می‌سوزند. مفهوم آن این است که افراد جامعه نه تنها موظف‌اند [[وظایف]] خود را انجام دهند، بلکه موظف‌اند دیگران را هم به [[انجام وظیفه]] وادارند، زیرا اختلاف و پراکندگی و ناهماهنگی در مسائل اجتماعی موجب [[شکست]] برنامه‌ها خواهد شد و [[دود]] آن در چشم همه می‌رود. نیکان جامعه [[وظیفه]] دارند که در برابر بدان [[سکوت]] نکنند، اگر سکوت [[اختیار]] کنند در [[سرنوشت]] آنها نزد [[خداوند]] سهیم و [[شریک]] خواهند بود<ref>ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۷، ص۱۳۰.</ref>. [[علامه طباطبایی]] نیز در [[تفسیر آیه]] فوق می‌نویسد: گو اینکه [[فتنه]] مختص به یک دسته است؛ یعنی مختص به [[ستمکاران]] و لیکن اثر [[سوء]] آن دامن‌گیر همه شده و بر اثر [[اختلاف]]، همه دچار [[ذلت]] و [[مسکنت]] و هر [[بلا]] و تلخ‌کامی دیگری می‌شوند و همه در پیشگاه [[خدای تعالی]] [[مسئول]] می‌گردند<ref>سیدمحمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۶۴.</ref>. تردیدی نیست که [[فتنه‌انگیزی]] [[فرصت‌طلبان]]، زمینه بروز [[دشمنی]]، اختلاف و [[تفرقه]] را فراهم ساخته و ظرفیت‌های بالقوه اختلاف و [[تقابل]] را فعلیت می‌بخشد<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۴۵۵.</ref>.

در [[قرآن کریم]] [[فتنه]] از اموری دانسته شده که یا مربوط به [[خداوند]] است که از روی [[حکمت]] و [[مصلحت]] برای [[آزمایش]] [[بندگان]] انجام می‌دهد و یا بازتاب [[اعمال]] و [[رفتار]] [[انسان‌ها]]ست که به خود آنان بر می‌گرداند، یا اینکه توسط [[انسان]] صورت می‌پذیرد، مانند [[گرفتاری‌ها]]، [[مصیبت‌ها]]، [[کشتارها]]، فشارها و نابه‌سامانی‌ها و سایر اقدام‌های نابه‌هنجار که این [[مشکلات]] ربطی به [[خداوند]] ندارد و همواره از سوی [[پروردگار]] مورد [[نکوهش]] و [[انتقاد]] شدید قرار گرفته است<ref>مفردات، ص۳۷۲.</ref>.

#{{متن قرآن|كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَنَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً وَإِلَيْنَا تُرْجَعُونَ}}<ref>«هر کسی (مزه) مرگ را می‌چشد و شما را با بد و نیک می‌آزماییم و به سوی ما بازگردانده می‌شوید» سوره انبیاء، آیه ۳۵.</ref>.

# [[تخلف]] از [[دستورات]] حیات‌بخش [[خدا]] و [[رسول]] عامل بروز اخلال، [[هرج و مرج]] و فتنه‌ای فراگیر در [[جامعه اسلامی]]: {{متن قرآن|وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً}}؛

# [[خداوند]] به [[پیامبر]] دستوری می‌دهد که در [[حقیقت]] منظور از آن عموم [[مسلمانان]] است و می‌گوید: و هرگز چشمان خود را به نعمت‌های مادی که به گروه‌هایی از آنها - [[کفار]] و [[مخالفان]] - داده‌ایم می‌فکن {{متن قرآن|وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ}} آری! این نعمت‌های ناپایدار، شکوفه‌های [[زندگی]] دنیاست {{متن قرآن|زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا}} شکوفه‌هایی که زود می‌شکفد و پژمرده می‌شود و پرپر می‌گردد و بر روی [[زمین]] می‌ریزد، و چند صباحی بیشتر پایدار نمی‌ماند. در عین حال اینها همه برای آن است که ما آنان را در آن بیازماییم {{متن قرآن|لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ}} دراین جا [[فتنه]] به معنای [[آزمایش]] به کار رفته است؛

== منابع ==