پرش به محتوا

اهداف قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۱٬۳۶۷ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۵ اکتبر ۲۰۲۲
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{نبوت}} {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = قرآن | عنوان مدخل = اهداف قرآن | مداخل مرتبط = اهداف قرآن در قرآن - اهداف قرآن در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی | پرسش مرتبط = }} ==مقدمه== هدف به معانی نشانه تیر<ref>ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۹، ص۳۴...» ایجاد کرد)
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
 
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۱۶: خط ۱۶:


[[امام خمینی]] مقصدشناسی [[قرآن]] را با اهمیت می‌داند و یکی از ویژگی‌های این [[کتاب آسمانی]] را هدف‌دار بودن آن می‌شمارد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۴ - ۱۸۵؛ تفسیر حمد، ص۱۰۹ - ۱۱۰؛ حدیث جنود، ص۱۱.</ref>. ایشان [[تفسیر قرآن]] را چیزی جز [[فهم]] مقصد قرآن نمی‌داند و [[باور]] دارد مفسری می‌تواند [[تفسیر]] [[واقعی]] قرآن را به دست دهد که مقاصد قرآن را [[درک]] کرده باشد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲ -۱۹۳.</ref> و [[هدف]] از تفسیر به هدف [[نزول قرآن]] بر می‌گردد. ایشان بر این باور است که تاکنون [[تفسیری]] جامع بر [[قرآن کریم]] ننوشته‌اند که بیان کننده تمامی مقاصد قرآن بوده و جنبه [[هدایت‌گری]] آن – همان‌گونه که در [[آیه]] ۲ [[سوره بقره]] ذکر شده است - کاملاً رعایت شده باشد<ref>تفسیر حمد، ص۹۱-۹۳؛ تقریرات، ج۳، ص۳۶۱- ۳۶۲؛ صحیفه، ج۸، ص۱۹.</ref>. همچنین بر [[مفسر]] لازم است در تفسیر [[حقیقی]] قرآن، آن [[معارف]] و حکمت‌های دریافتی را در قالب مقاصد قرآن به [[متعلم]] تفهیم کند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲- ۱۹۳.</ref> و در بیان این مقاصد بکوشد؛ زیرا [[غفلت]] از این روش، موجب [[محرومیت]] از [[آموزه‌های قرآنی]] و بستن [[راه هدایت]] به روی [[مردم]] می‌شود<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۳.</ref>. ایشان در آثار خویش از [[اهداف قرآن]] و رابطه آن با تفسیر و [[تأویل]] بحث می‌کند و با دو شیوه [[عقلی]] و [[نقلی]] [[اهداف]] نزول قرآن را بر می‌شمرد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲ – ۱۹۳.</ref> و از اهداف گوناگون قرآن سخن می‌گوید که غالباً بر محور [[هدایت]] و [[تعلیم]] دور می‌زند، اما بیشتر تأکید ایشان در بیان مقاصد قرآن، بر توجه به [[سیر و سلوک]]، [[راهنمایی]] به معایب و [[اخلاق]] [[رذیله]] و توجه به [[کمالات انسانی]] است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۴؛ صحیفه، ج۱۸، ص۲۶۲- ۲۶۳؛ ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۱۹۱.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۵.</ref>
[[امام خمینی]] مقصدشناسی [[قرآن]] را با اهمیت می‌داند و یکی از ویژگی‌های این [[کتاب آسمانی]] را هدف‌دار بودن آن می‌شمارد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۴ - ۱۸۵؛ تفسیر حمد، ص۱۰۹ - ۱۱۰؛ حدیث جنود، ص۱۱.</ref>. ایشان [[تفسیر قرآن]] را چیزی جز [[فهم]] مقصد قرآن نمی‌داند و [[باور]] دارد مفسری می‌تواند [[تفسیر]] [[واقعی]] قرآن را به دست دهد که مقاصد قرآن را [[درک]] کرده باشد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲ -۱۹۳.</ref> و [[هدف]] از تفسیر به هدف [[نزول قرآن]] بر می‌گردد. ایشان بر این باور است که تاکنون [[تفسیری]] جامع بر [[قرآن کریم]] ننوشته‌اند که بیان کننده تمامی مقاصد قرآن بوده و جنبه [[هدایت‌گری]] آن – همان‌گونه که در [[آیه]] ۲ [[سوره بقره]] ذکر شده است - کاملاً رعایت شده باشد<ref>تفسیر حمد، ص۹۱-۹۳؛ تقریرات، ج۳، ص۳۶۱- ۳۶۲؛ صحیفه، ج۸، ص۱۹.</ref>. همچنین بر [[مفسر]] لازم است در تفسیر [[حقیقی]] قرآن، آن [[معارف]] و حکمت‌های دریافتی را در قالب مقاصد قرآن به [[متعلم]] تفهیم کند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲- ۱۹۳.</ref> و در بیان این مقاصد بکوشد؛ زیرا [[غفلت]] از این روش، موجب [[محرومیت]] از [[آموزه‌های قرآنی]] و بستن [[راه هدایت]] به روی [[مردم]] می‌شود<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۳.</ref>. ایشان در آثار خویش از [[اهداف قرآن]] و رابطه آن با تفسیر و [[تأویل]] بحث می‌کند و با دو شیوه [[عقلی]] و [[نقلی]] [[اهداف]] نزول قرآن را بر می‌شمرد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲ – ۱۹۳.</ref> و از اهداف گوناگون قرآن سخن می‌گوید که غالباً بر محور [[هدایت]] و [[تعلیم]] دور می‌زند، اما بیشتر تأکید ایشان در بیان مقاصد قرآن، بر توجه به [[سیر و سلوک]]، [[راهنمایی]] به معایب و [[اخلاق]] [[رذیله]] و توجه به [[کمالات انسانی]] است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۴؛ صحیفه، ج۱۸، ص۲۶۲- ۲۶۳؛ ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۱۹۱.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۵.</ref>
==راه‌های [[شناخت]] اهداف قرآن==
[[مفسران]] در تعیین راه‌های شناخت اهداف قرآن، به دو روش توجه کرده‌اند: ١. مراجعه به خود قرآن؛ ۲. استفاده از منابع خارجی. در راه نخست، به استفاده از [[آیات]] زیربنایی و [[معارف]] کلیدی [[قرآن]] برای [[فهم]] آیات و مقاصد قرآن<ref>زحیلی، ج۱، ص۴۴۴؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۸۶.</ref> و در راه دوم به استفاده از [[روایات تفسیری]] در فهم مقاصد قرآن و [[شناخت]] سبب [[نزول آیات]] و مکی یا [[مدنی]] بودن آنان توجه می‌کنند<ref>طاهری، ج۲، ص۳۰۲؛ رجبی، ص۲۷۲.</ref>.
[[امام خمینی]] نیز در به دست آوردن مقصود و [[اهداف قرآن]] به دو شیوه برون متنی ([[عقلی]]) و درون متنی که در آن از خود قرآن برای دستیابی به اهداف کمک گرفته می‌شود، استفاده کرده و [[معتقد]] است گذشته از جهات عقلی و برهانی که مقصد از [[تنزیل]] را می‌فهماند، باید مقصود و [[هدف]] قرآن را از خود کتاب و قرآن برگرفت؛ زیرا مصنف کتاب، مقصد خود را بهتر می‌داند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۳.</ref>. ایشان برای [[درک]] [[منطق]] و [[کشف]] مقصد قرآن [[تدبر]] و [[تفکر]] در [[آیات شریفه]] را مهم بر می‌شمارد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۳؛ صحیفه، ج۳، ص۳۴۸- ۳۴۹.</ref>. از این رو لازم است [[قاری]]، نظر [[تعلیم و تعلم]] قرآن داشته باشد که این کلید درهای معارف و حکمت‌های قرآن است<ref>امام خمینی، صحیفه ج۳، ص۱۹۲.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۶.</ref>
==اهداف اصلی و فرعی قرآن==
از جمله [[ویژگی‌های قرآن]] [[کریم]] که آن را [[جهان شمول]] و [[ابدی]] کرده، [[هدف‌داری]] [[قرآن کریم]] و [[قانون‌مندی]] این اهداف است<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۵۹- ۶۲ و ج۲، ص۱۳۲- ۱۳۳.</ref>. قرآن کریم در آیات پرشماری، از اهداف خود سخن گفته و اموری، مانند [[هدایت مردم]]<ref>بقره، ۲؛ زمر، ۴۱.</ref>، پندگرفتن صاحبان [[خرد]]<ref>ص، ۲۹؛ نور، ۱.</ref>، [[تعقل]]<ref>یوسف، ۲.</ref>، تفکر و [[توسعه]] [[معرفت]]<ref>حشر، ۲۱.</ref> را اهداف [[نزول]] دانسته است<ref>ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۹۰-۹۳ و ص۱۸۸ - ۱۸۹.</ref>.
[[مفسران]] اهداف قرآن را به اعتبار اینکه بعضی مقاصد مهم‌ترند و دیگر موارد به آن باز می‌گردد و آن را تکمیل می‌کند، تقسیم کرده‌اند<ref>ابن عاشور، محمد طاهر، التحریر والتنویر، ج۱، ص۱۳۱؛ ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۴۹.</ref>. [[ملاصدرا]] مقاصد [[قرآن کریم]] را در شش مقصد گنجانده و بر این [[باور]] است سه مقصد آن پایه و اصول است که عبارت است از: ۱. [[شناخت]] مبدأ: ۲. شناخت [[معاد]]؛ ۳. شناخت طریق و وصول به [[حق تعالی]] و سه مقصد دیگر فرع است: ۱. شناخت [[پیامبران]]؛ ۲. یادآوری سخنان [[منکران خدا]] و [[گمراهی]] آنها؛ ۳. [[تعلیم]] روش آبادسازی منازل و مراحل [[سلوک]] و طریق [[بندگی]]<ref>ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۴۹ – ۵۲؛ ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیه، ص۱۳ – ۱۴.</ref>. [[امام خمینی]] نیز برای قرآن کریم اهدافی برشمرده که از نظر موقعیت، [[فضیلت]] و اهمیت هم‌ردیف نیستند<ref>کسار، جواد علی، فهم القرآن، ص۱۲۷.</ref>. ایشان بعضی از این اهداف را اهداف و مقاصد اصلی [[قرآن]] شمرده است؛ از جمله:
# [[دعوت به توحید]] و [[معرفت خداوند]]: مقصد اصلی [[بعثت پیامبران]]{{عم}} و فرستادن [[کتب آسمانی]]، نشر [[توحید]]، بیان [[معرفت الهی]]<ref>کسار، جواد علی، فهم القرآن، ص۱۵۳.</ref>، مانند [[شئون]] ذاتیه، اسمائیه، صفاتیه و [[افعالیه]] حق تعالی، بیان چگونگی رابطه [[حق]] و [[خلق]] و قطع ریشه [[کفر]] و [[شرک]] است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۵۳، ۱۸۵، ۱۸۹ و ۱۹۴؛ صحیفه، ج۱۹، ص۲۸۴- ۲۸۵.</ref>. همچنین بیان چگونگی و [[برهان]] بر مطالب حقه و [[معارف الهیه]]<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۱.</ref> است.
# [[هدایت]] و پندگرفتن: از جمله مقاصد [[نزول قرآن]]، [[هدایت مردم]] و پندگرفتن آنهاست و خود قرآن نیز در موارد فراوانی<ref>بقره، ۲؛ نحل، ۴۴؛ ص، ۲۹.</ref> به این مقصد اشاره کرده است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۴ و ۱۹۳؛ تقریرات، ج۳، ص۳۶۱- ۳۶۲.</ref> تا [[انسان]] را به سوی عالم [[نور]] و [[راه راست]]، هدایت کند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۳.</ref>. این هدایت اگرچه برای همه افراد [[بشر]] است، اما [[هدایت خاص]] و [[رحمت]] رحیمی، مخصوص [[رستگاران]] و [[پرهیزکاران]] است؛ البته این به جهت تحدید در رحمت نیست، بلکه به سبب نقصان [[اشقیا]] در دریافت این [[رحمت]] است<ref>امام خمینی، تقریرات، ج۳، ص۲۴۶.</ref>.
# [[انسان‌سازی]]، [[دعوت]] به [[تهذیب]] [[نفوس]] و تحصیل [[سعادت]]: این [[هدف]] خود دارای دو شاخه است: یکی [[تقوا]] به جمیع مراتب آن و دیگری [[ایمان]] به تمام مراتب و [[شئون]] که شامل اقبال به [[حق تعالی]] و [[رجوع]] به آن [[ذات مقدس]] می‌شود<ref>امام خمینی، تقریرات، ج۳، ص۱۸۶.</ref>. [[امام خمینی]] با استناد به بعضی [[آیات]]<ref>اسراء، ۸۲.</ref> و [[روایات]]<ref>نهج البلاغه، ترجمه سید جمال‌الدین دین‌پرور، خ۱۰۹، ص۱۵۵.</ref>، از جمله مقاصد [[قرآن]] را [[نجات]] [[انسان‌ها]] از [[تعلق به دنیا]] و [[دنیاطلبی]] و رساندن آنها از [[نقص]] و [[ضعف]] به اوج کمال [[انسانیت]] می‌داند که از راه [[تصفیه]] و [[تزکیه نفوس]] از ناپاکی‌های عالم [[طبیعت]] و شفای بیماری‌های [[قلبی]] به دست می‌آید<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ص۱۱؛ امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۴- ۱۸۵ و ۲۰۵؛ تفسیر حمد، ص۱۰۹ - ۱۱۰؛ صحیفه، ج۸، ص۴۳۸ و ج۱۱، ص۳۸۰.</ref>. همچنین ایشان با استناد به روایتی<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۱۶.</ref> هدف و مقصد قرآن را [[تربیت]] [[انسان]] و رساندن او به کمال سعادت که همان [[حقیقت]] [[قلب سلیم]] است، می‌شمارد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۶، ۲۰۳ و ۲۹۷؛ صحیفه، ج۷، ص۲۸۵.</ref> و بر این [[باور]] است وقتی انسان در این مقاصد قرآن [[تأمل]] کند، [[حقایق]] و معارفی تازه از آن در می‌یابد و می‌فهمد مقصود اصلی قرآن، شفای بیماری‌های [[روحی]] است، گرچه شفای بیماری‌های [[جسمانی]] نیز با آن حاصل می‌شود<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۵.</ref>.
امام خمینی به اهداف دیگری در آثار خود اشاره کرده است که در درجه بعدی اهمیت قرار دارد؛ مانند:۱. [[بیان احکام]] [[الهی]]: [[قرآن کریم]] با اینکه روشن‌گر همه چیز و همه امور و {{متن قرآن|تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ}}<ref>«بیانگر هر چیز و رهنمود و بخشایش و نویدبخشی برای مسلمانان است» سوره نحل، آیه ۸۹.</ref> بوده و واجد همه [[دستورها]] و احکامی است که [[بشر]] برای سعادت خود بدان نیازمند است<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ص۲۹.</ref>، دربردارنده چگونگی [[تعلم]] و [[تعلیم]]، حِکَم و [[مواعظ]]، کلیات [[قوانین]] [[شریعت]] و [[آداب و سنن]] الهیه است؛ ۲. احوال [[معاد]]: [[هدف]] دیگر [[قرآن]] پرداختن به احوال معاد و [[براهین]] آن، کیفیت [[عقاب]] و [[ثواب]] و تفاصیل [[بهشت و جهنم]] است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۹ - ۱۹۱؛ صحیفه، ج۱۵، ص۵۰۴.</ref>؛ ۳. اجرای [[عدالت اجتماعی]]: در نگاه [[امام خمینی]]، یکی از مقاصد [[قرآن کریم]] و [[بعثت]] [[انبیای الهی]]{{عم}}، [[رفع ظلم]] و [[برقراری عدالت]] در عرصه [[اجتماع]] به منظور [[اداره امور]] [[زندگی]] [[بشر]] است<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ص۷۰ -۷۱ و ص۱۳۸ - ۱۴۱؛ صحیفه، ج۷، ص۱۱۷ و ج۱۷، ص۴۳۴.</ref>. ایشان [[لزوم]] [[مبارزه]] با [[سلاطین جور]] و [[ستمگران]] و کسانی را که در [[دین]] [[تصرف]] می‌کنند، از جمله اموری می‌داند که قرآن با [[جدیت]] به دنبال آن است<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ص۶۵ و ۱۵۰؛ صحیفه، ج۲۱، ص۳۹۷.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۶.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
۷۳٬۲۶۲

ویرایش