جهاد در فقه سیاسی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[اسلام]] تا سالیان درازی با وجود [[آزار]] و [[اذیت]] فراوان [[مسلمانان]] به‌وسیله [[مشرکان]]، اجازه [[جنگ]] و [[جهاد]] نداده و [[پیروان]] خود را به [[صبر]] و [[استقامت]] در برابر [[مشکلات]] توصیه می‌کرد، اما زمانی که مسلمانان به [[مدینه]] [[هجرت]] و دولتی تأسیس کردند، اجازه یافتند تا در برابر [[تعدی]] و [[تجاوز]] مشرکان از [[سرزمین]]، [[دین]] و [[ایمان]]، [[اموال]] و حیثیت خویش [[دفاع]] کنند<ref>{{متن قرآن|أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ}} «به کسانی که بر آنها جنگ تحمیل می‌شود اجازه (ی جهاد) داده شد زیرا ستم دیده‌اند و بی‌گمان خداوند بر یاری آنان تواناست» سوره حج، آیه ۳۹.</ref>. [[جنگ بدر]] در [[سال دوم هجری]] که دفاع از موجودیت مسلمانان در برابر تجاوز مشرکان [[مکه]] بود، سرآغازی برای برخورد قدرتمندانه با کسانی بود که برای [[جان]] و [[مال]]، ایمان، [[عقیده]] و سرزمین دیگران ارزشی قائل نبوده و همگان را برده، [[بنده]] و فرمانبر خویش می‌پنداشتند. مسلمانان توانستند با جهاد هم از [[هویت]] خویش دفاع کنند و هم [[موانع رشد]] و [[پیشرفت]] اسلام را برطرف نمایند. [[قرآن کریم]] از جنگ بدر به‌عنوان حادثه‌ای یاد می‌کند که مسلمانان در پی [[ذلت]]، به [[پیروزی]] رسیدند<ref>{{متن قرآن|وَلَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَأَنْتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}} «و بی‌گمان خداوند در “بدر” شما را با آنکه ناتوان بودید یاری کرد پس، از خداوند پروا کنید، باشد که سپاس گزارید» سوره آل عمران، آیه ۱۲۳.</ref>.<ref>[[سید جواد ورعی|ورعی، سید جواد]]، [[درسنامه فقه سیاسی (کتاب)|درسنامه فقه سیاسی]]، ص ۸۴.</ref>

== معناشناسی جهاد ==

جهاد در لغت، به معنای [[رنج]] و [[طاقت]]<ref>لغت‌نامه دهخدا، ج۵، ص۷۹۲۰؛ ریاض المسائل، ج۷، ص۴۶۱؛ فقه القرآن، ج۱، ص۳۲۸.</ref>، [[جنگ با دشمنان]]<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ج۳، ص۱۳۵.</ref>، [[جنگ در راه خدا]]<ref>بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۸۰۹.</ref> و به‌کارگیری تمام [[قدرت]] و [[توانایی]] برای [[دفع دشمنان]] است<ref>احمد بن یوسف سمین حلبی، عمدة الحفاظ، ج۱، ص۴۰۵.</ref> و اصل آن از "جُهد" به معنای بذل توانایی و تلاش بی‌شائبه برای رسیدن به اهداف بزرگ است<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۲، ص۱۲۸.</ref>.  

و در اصطلاح دینی، از مسائل مربوط به [[سیاست خارجی اسلام]] و به‌معنای [[مبارزه]] با [[دشمنان خدا]] و با کسانی است که بر [[مسلمانان]] [[شمشیر]] می‌کشند<ref>{{متن قرآن|وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ}} «و در راه خداوند با آنان که با شما جنگ می‌کنند، جنگ کنید اما تجاوز نکنید که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۰؛ ریاض المسائل، ج۷، ص۴۴۱؛ شرح لمعه، ج۲، ص۳۸۰؛ جواهر الکلام، ج۲۱، ص۳.</ref>.

و به [[رزمنده]] [[راه خدا]] و [[جهادگر]]، [[مُجاهد فی‌سبیل‌الله]] اطلاق می‌شود که نزد [[خدا]] از مرتبه و فضیلتی والا برخوردار است: {{متن قرآن|فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ دَرَجَةً}}<ref>«خداوند جهادگران به جان و مال را بر جهادگریزان به پایگاهی (والا) برتری بخشیده است» سوره نساء، آیه ۹۵.</ref><ref>مسعود انصاری، جهاد، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۱، ص۸۶۵-۸۶۷.</ref>.<ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۷۴؛ [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص:۲۱۳-۲۱۴.</ref>

علاوه بر کتاب الجهاد که در [[میراث فقهی]] [[شیعه]] به چشم می‌خورد، در برخی از مقاطع [[تاریخی]] به خاطر [[ضرورت]] زمانه و نیاز [[جامعه]] رساله‌های مستقلی در موضوع جهاد و مباحث مرتبط با آن نوشته شده و [[تکلیف]] مردم و [[زمامداران]] وقت را در این موضوع روشن کرده‌اند. از آن جمله می‌توان به رساله‌ها و فتاوای جهادیۀ [[فقیهان]] در عصر قاجار اشاره کرد که به تناسب [[تجاوز]] روس و [[انگلیس]] به [[ایران]]، [[عراق]]، و دیگر [[کشورهای اسلامی]] و ضرورت دفاع از سرزمین‌های اسلامی از سوی فقیهان به رشته تحریر درآمده است<ref>برای نمونه ر. ک: میرزای قمی، جامع الشتات، کتاب الجهاد؛ کاشف الغطاء، کشف الغطاء، کتاب الجهاد؛ (جهادیه فتاوای جهادیه علما و مراجع عظام در جنگ جهانی اول)، به کوشش کاووسی و صالحی.</ref>.<ref>[[سید جواد ورعی|ورعی، سید جواد]]، [[درسنامه فقه سیاسی (کتاب)|درسنامه فقه سیاسی]]، ص ۸۴.</ref>

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چنان که [[سیره]] و [[سنت]] [[پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}} نیز آن را [[تأیید]] می‌کند، [[جهاد]] در این مرحله به این دلیل [[واجب]] می‌شود که شخص “داعی” باید از خود [[دفاع]] کند<ref>[[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام]]، ص ۳۶۱-۳۶۷.</ref>

“جهاد چند قسم می‌باشد:

# [[جهاد]] با کفّار مهاجم، یعنی جهاد با آن دسته از [[کافران]] که به [[مسلمانان]] حمله‌ور شده باشند و احتمال برود که بر [[اراضی]] و شهرهای مسلمانان [[استیلا]] و [[تسلط]] پیدا کنند یا مالشان را بگیرند و یا کاری مانند آن را انجام بدهند، [[واجب]] می‌باشد.

چون جهاد با مصممان به [[قتل]] [[نفوس]] محترمه و کفّار مهاجم به حوزه [[اسلام]] و [[جهاد با اهل بغی]] و [[شورشیان]] مسلح داخلی در واقع، همه جنبه “دفاعی” دارند و می‌توانند زیر یک عنوان در آیند. چنان‌که [[فقیه]] [[مجدد]]، انقلابگر و [[ستم]] [[ستیز]] [[زمان]] [[حضرت]] [[امام خمینی]] -[[قدس سره]] – در کتاب تحریر الوسیله همه این مطالب و مسائل را تحت عنوان “فصل فی الدفاع” مورد بحث قرار داده است<ref>تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۸۵.</ref>. همچنین در کتاب “الفقه [[علی]] آراء [[فقهاء]] الاسلام” که چکیده و خلاصه آرا و نظریات [[فقها]] در ابواب و فصول گوناگون [[فقهی]] بوده و موارد [[اختلاف]] فقها (اعم از [[شیعه]] و [[سنی]]) را شامل می‌شود نیز روی این تقسیم‌بندی، تأکید و تکیه شده است<ref>الفقه علی آراء فقهاء الاسلام، ص۸۷.</ref>.

بنابر این، در [[زمان]] [[غیبت امام زمان]] {{ع}} فقط جهاد دفاعی مجاز می‌باشد. اما شکل جهاد دفاعی چگونه است؟ در جهاد ابتدایی که مخصوص زمان و [[حضور معصوم]] می‌باشد، [[جهاد]] بر [[زنان]] واجب نیست، اما در جهاد دفاعی اولاً [[اذن]] و اجازه امام معصوم و یا [[نایب خاص]] و عام او ([[فقیه]]) شرط نمی‌باشد و نیازی به اینها نیست، به محض [[احساس]] خطر برای [[اسلام]] و [[مملکت اسلامی]] باید علیه کفّار مهاجم خارجی و [[شورشیان]] [[ستمگر]] و مسلح داخلی ([[اهل بغی]]) جنگید؛ این [[جنگ]] بر هر مکلفی (اعم از [[زن]] و مرد) واجب است<ref>تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۸۵؛ شرح لمعه، ج۱، ص۲۵۵.</ref>.

== شرایط وجوب جهاد ==

شرط [[وجوب]] [[جهاد ابتدایی]] [[حضور امام معصوم]] {{ع}} می‌باشد که حداقل سالی یک‌بار [[واجب]] می‌شود و کسانی می‌توانند در آن شرکت نمایند که دارای شرایط زیر باشند: [[بلوغ]]؛ [[عقل]]؛ [[آزادی]]؛ [[مرد بودن]]؛ پیر و از کار افتاده نباشد؛ فلج و از دست و پا معلول نباشد؛ [[نابینا]] نباشد؛ دارای [[بیماری]] مانع از تحرک و [[جنگیدن]] نباشد؛ [[امام]] یا [[نماینده]] ویژه او [[دعوت]] کرده باشد<ref>تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، ص۷۹.</ref>.

لذا یک جهاد همگانی باید علیه [[متجاوزان]] و اشغالگران خارجی صورت داده شود تا ضمن آن، [[سرزمین‌های اسلامی]] [[آزاد]] گردند.

برای جهاد دفاعی [[فقهای شیعه]] حتی جایز دانسته‌اند که مسلمانان پشت‌سر پیشوای [[جائر]] بجنگند تا [[کیان اسلام]] و [[جامعه اسلامی]] را از [[شر]] کفّار اشغالگر و [[متجاوز]] [[نجات]] دهند. مانند آنچه که در [[زمان]] صلاح‌الدین ایوبی و [[جنگ‌های صلیبی]] صورت گرفت. صلاح‌الدین ایوبی فاقد [[شرایط رهبری]] بود. لکن برای آزادی [[بلاد اسلام]] جنگیدن به همراه او ایرادی ندارد. البته [[فقها]] شرط کرده‌اند که [[انسان]] در این جهاد قصد کمک و معونه [[حاکم]] [[ظالم]] را ننماید، بلکه قصد استخلاص [[سرزمین]] [[اسلامی]] را بنماید<ref>تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، ص۷۹.</ref>.

دفاع نیز دو گونه است: یکی دفاع از اساس و حوزه اسلام و دیگری دفاع از [[جان]] و [[مال]] و [[ناموس]] در صورتی که مورد تعرّض و [[تجاوز]] قرار گیرند و هر دو بدون نیاز به کسب اجازه از [[امام]] [[واجب]] می‌باشند<ref>[[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام]]، ص ۳۶۹.</ref>

در پاسخ این [[پرسش]] باید گفت: [[جهاد ابتدایی]] علیه دو گروه [[واجب]] است:

# [[اهل کتاب]]؛ مانند: [[یهود]]، [[نصارا]]، [[مجوس]] و... تا این که حاضر به [[قرارداد ذمه]] شوند و یا [[اسلام]] را بپذیرند.

# [[ملحدان]] و [[دهریان]] و آنان که به [[خدا]] و [[پیامبری]] [[عقیده]] ندارند. [[امام]] [[معصوم]] با اینان می‌جنگد تا آنکه یا [[مسلمان]] شوند یا کشته گردند. آنها نمی‌توانند به عنوان [[اهل ذمه]] در [[مملکت اسلامی]] [[زندگی]] کنند.

 

این دو، اساس و پایه جهاد ابتدایی و آزادی‌بخش است و مشروط به حضور [[پیامبر]] و یا امام معصوم می‌باشد که در [[زمان]] فعلی منتفی است.

 

#“کفّار مهاجم”؛ [[مشرکان]] و کفّاری که به مرزهای [[اسلامی]] [[یورش]] بیاورند و یا با برنامه‌های [[منظم]]، علیه [[مسلمانان]] [[توطئه]] کنند تا بتوانند بر ایشان [[تسلط]] [[سیاسی]] و [[اقتصادی]] پیدا نمایند [[جهاد]] علیه اینها واجب است و به محض تشخیص موضوع، [[نیاز به امام]] و یا [[نایب]] او نمی‌باشد. در اینجا فرقی بین اهل کتاب (یهود، نصارا) و ملحدان و بی‌خدایان؛ مانند؛ [[دهریون]] و ماتریالیست‌ها و مارکسیست‌ها، وجود ندارد.

#“اهل بغی”؛ یعنی افرادی از مسلمانان که علیه امام [[عادل]] [[جامعه اسلامی]] به صورت مسلحانه [[قیام]] کرده باشند و یا دست به راهزنی مسلحانه و قطع [[راه]] در گردنه‌ها و بیابان‌ها بزنند و یا موجب [[ناامنی]] و [[ارعاب]] و [[وحشت]] در جامعه اسلامی شوند. برخی از [[فقها]] در اطلاق [[باغی]] و [[اهل بغی]]، وجود و [[حضور امام معصوم]] را شرط دانسته‌اند، اما اکثر فقها فقط وجود “امام عادل” را شرط دانسته و گفته‌اند: هر کس بر [[رهبر]] و امام عادل [[مسلمین]] ([[فقیه]] جامع شرایط) خروج مسلحانه کند “باغی” محسوب می‌شود، و برخی دیگر از فقها [[تجاوز مسلحانه]] بر مسلمین را شرط تحقق باغی دانسته‌اند، اعم از این که امام عادل باشد یا نباشد.

 

 

به هر حال، [[قدر]] مسلم این است که اگر کسی در [[حکومت امام]] [[عادل]] [[مسلمین]]، [[قیام مسلحانه]] کند، [[باغی]] محسوب می‌شود و [[جهاد]] با او بر [[مسلمانان]]، [[واجب]] است. اینها گروه‌هایی هستند که جهاد علیه آنان واجب است، اما برای هرچه بیشتر روشن‌شدن مطلب، متن سخنان یکی از فقهای برجسته و بزرگ [[اسلام]]، یعنی شیخ بهاء الدین عاملی معروف به “شیخ بها” را در اینجا عیناً نقل می‌کنیم: “... بدان که سه طایفه‌اند که [[قتال]] با آنان واجب است: [[طایفه]] اول؛ “حربی” و ایشان دو گروهند: گروه اول مردان جوانند که غیر خدای را [[پرستش]] می‌کنند. چون آفتاب‌پرستان و ستاره‌پرستان و [[بت‌پرستان]] و غیر اینها.

 

گروه دوم؛ جماعتی‌اند که هیچ‌چیز را پرستش نمی‌کنند؛ مانند: [[ملحدان]] و [[دهریان]] (مادیون) و با این دو [[جماعت]]، جهاد کردن در [[حضور امام]]، واجب است تا آنکه [[مسلمان]] شوند و از این دو طایفه [[جزیه]] نمی‌توان قبول کرد.

 

طایفه دوم؛ [[اهل]] کتابند و ایشان نیز دو قومند: [[قوم]] اول جماعتی‌اند که کتابی در دست دارند و [[پیامبر]] داشته‌اند، مانند جهودان ([[یهودیان]]) که [[تورات]]، کتاب ایشان است و [[موسی کلیم]] – علیه التحیّة والتسلیم – پیامبر ایشان و همچنین [[نصارا]].

 

قوم دوم آنکه کتابی ندارند و [[پیامبری]] نداشته‌اند، اما به شبه کتاب و پیامبری قایلند؛ مانند مجوسان که می‌گویند کتابی موسوم به ژند و پاژند (منظور [[اوستا]] می‌باشد) دارند و پیامبری [[زرتشت]] نام داشته‌اند و در [[احادیث]] وارد شده که ایشان کتابی داشته‌اند و آن را سوزانده‌اند و پیامبری داشته‌اند که او را کشته‌اند و پیامبر ایشان، کتابی بدیشان آورده بود که بر پوست دوازده‌هزار گاو نوشته بودند. و جهاد با این دو [[فرقه]] واجب است تا آنکه مسلمان شوند و یا جزیه قبول کنند با شرایط و... <ref>جامع عباسی، ص۱۵۳ و ۱۵۵ و نیز ر. ک: تبصرة المتعلمین، ص۸۰.</ref>.

 

== [[آداب جهاد]] ==

== جهاد در بایسته‌های فقه سیاسی ==

[[فقها]] معمولاً در تقسیم‌بندی [[جهاد]]، اهداف جهاد را ملاک قرار داده و بر اساس آن اقسام جهاد را مورد بررسی قرار می‌دهند، به طوری که تقسیم‌بندی جهاد [[مبیّن]] اهداف و عوامل [[مشروعیت]] آن نیز می‌باشد.

[[فقیه]] بزرگ، مرحوم [[کاشف الغطاء]]، جهاد را به همین لحاظ به پنج نوع تقسیم کرده است<ref>کشف الغطاء، کتاب جهاد، باب اول، مبحث اول، چ سنگی (بدون شماره صفحه).</ref>.

# جهاد برای کمک به گرود مسلمانان: جهاد برای کمک به گروه و ملتی از مسلمانان که با کفار درگیر شده و احتمال می‌رود [[شکست]] بخورد و کفار بر آنها استیلا پیدا کنند.

# جهاد برای بازگرداندن [[حاکمیت اسلام]]: بلاد و سرزمین‌هایی که به دست [[کفار]] افتاده و تحت استیلای آنان قرار گرفته و در شرایطی که [[ملت]] یا ملت‌هایی از [[مسلمانان]] تحت [[سلطه بیگانگان]] قرار گرفته‌اند و [[اسلام]] موجودیتش بر اثر استیلای [[کفر]] موهون گشته {{عربی|اصلاح بیضة الاسلام بعد کسرها و اصلاحها بعد ثلمها}} بر مسلمانان حاضر و غایب در سراسر [[جهان]] [[واجب]] است که [[خانواده]] و [[اموال]] خود را رها کنند و برای [[جهاد]] [[مهاجرت]] نمایند، آنها که [[نفوذ]] و [[قدرت]] [[اجتماعی]] دارند از نفوذ و قدرتشان و آنها که صاحب ثروت‌اند از اموالشان و آنان که [[سلاح]] دارند از سلاحشان و کسانی که قدرت [[تدبیر]] و [[سیاست]] دارند از [[فکر]] و تدبیرشان استفاده کنند و [[دشمن]] را دفع و [[حاکمیت]] و [[سیادت اسلام]] را بازگردانند. این نوع جهاد با فضیلت‌ترین انواع جهاد است و نزدیک‌ترین وسیله برای [[قرب]] [[حضرت حق]]. کسی که در [[راه]] این چهار قسم از جهاد کشته شود [[روز جزا]] با [[شهدا]] است و او بالاترین [[شهید]] است که در زمره [[شهدای کربلا]] محسوب می‌شود، [[بهشت]] برای او آذین‌بندی می‌شود و [[فرشتگان]] به استقبالش می‌شتابند و در واپسین [[روز]] او میهمان [[سید]] الانبیاست: “کسی که بر خود واجب می‌داند سخن مرا بپذیرد و [[وظایف]] خود را از من بیاموزد و عمل کند او باید امروز سلاح خود بگیرد و با صدای بلند [[رزمندگان]] غیور اسلام را [[دعوت]] کند آنان را که طالب آثارند و خواهان کمک به [[شریعت پیامبر خاتم]] {{صل}} می‌باشند، آنها که می‌خواهند جانشان را با [[خدا]] [[معامله]] کنند، آنان که به دنبال رضای [[رب]] هستند، آنان که یک [[عمر]] آرزوی [[همکاری]] با [[یاران]] [[حسین]] {{ع}} دارند و آنان که [[روایت]] شده که اکثر یاران [[صاحب الامر]] {{ع}} از [[عجم]] می‌باشند”.

چهار نوع اول جهاد، اختصاص به [[حضور معصوم]] {{عم}} و حتی اجازه ندارد و بر [[مردم]] [[واجب]] است از کسی که به انجام آن [[قیام]] نموده [[پیروی]] نمایند ولی همه انواع پنج‌گانه [[جهاد]] در [[اجر]] و موعودهای [[اخروی]] مشترکند و [[حکم]] [[شهید]] را دارند و در [[امور دنیوی]] [[امتیاز]] [[سقوط]] حکم [[وجوب]] تغسیل و تحفیظ و تکفین را دارند و با لباسی که شهید شده‌اند [[دفن]] می‌شوند، هرگاه در [[جبهه]] به [[شهادت]] رسیده باشند.

نوع پنجم از جهاد [[احکام]] ویژه‌ای دارد که بدان وسیله از چهار نوع اول متمایز می‌شود.

# نوع پنجم از جهاد اختصاص به [[مبارزه با کفار]] دارد، در صورتی که در انواع دیگر ممکن است جهاد با [[مسلمین]] انجام گیرد؛ زیرا اقسام چهارگانه در مواردی که [[مسلمانان]] و [[مؤمنان]] مقاصدی چون مقاصد کنار داشته باشند و به خاطر [[طمع]] [[دنیوی]] یا [[ریاست‌طلبی]] زمینه [[جهاد دفاعی]] را فراهم آورند، بر دیگران واجب است که به جهاد بر علیه [[متجاوزین]] [[مسلمان]] قیام نمایند.

# این نوع [[جهاد]]، ناقض قراردادهای فیمابین [[مسلمانان]] و غیرمسلمانان نیست ولی انواع دیگر جهاد خود به خود [[قراردادها]] را نقض می‌کند.

# [[غنایم]] جهاد به معنی پنجم فقط بین [[مجاهدان]] تقسیم می‌شود، ولی در اقسام دیگر صرف امور [[دفاعی]] می‌شود.

# اگر جهاد به معنی پنجم بدون اجازه [[امام]] [[معصوم]] {{عم}} باشد، غنایم آن متعلق به امام {{ع}} است<ref>کشف الغطاء، کتاب جهاد، باب اول، مبحث اول، چ سنگی (بدون شماره صفحه).</ref> و<ref>برای مطالعه بیشتر ر. ک: فقه سیاسی، ج۵، ص۳۴۰-۳۶۰.</ref>.<ref>[[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]] و [[ابراهیم موسی‌زاده|موسی‌زاده، ابراهیم]]، [[بایسته‌های فقه سیاسی (کتاب)|بایسته‌های فقه سیاسی]]، ص ۲۳۱.</ref>

بی‌شک رزمنده‌ای که از عمق [[جان]] و صادقانه از [[خدا]] می‌خواهد که از ریخته شدن [[خون]] او و خون دشمنش جلوگیری نماید و [[صلح]] را به‌جای [[جنگ]] بر [[روابط]] فیمابین دو طرف برقرار سازد و آن دسته از نیروهای [[دشمن]] که ندانسته و نا آگاهانه به مصاف آمده‌اند را [[هدایت]] نماید و دسته دیگری را که آگاهانه در غرقاب [[گمراهی]] و [[تجاوز]] فرو رفته‌اند [[نجات]] بخشد، چنین نیرویی با چنین حال و هوای [[معنوی]] و [[فکری]] هرگز نمی‌تواند صحنه [[جهاد]] را به [[کشتار]] و ویرانگری تبدیل سازد.<ref>[[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]] و [[ابراهیم موسی‌زاده|موسی‌زاده، ابراهیم]]، [[بایسته‌های فقه سیاسی (کتاب)|بایسته‌های فقه سیاسی]]، ص ۲۳۴-۲۳۹.</ref>

== جهاد در دانشنامه فقه سیاسی ==

[[بذل جان]] و [[مال]] در [[راه خدا]] در [[جنگ با دشمن]] [[اسلام]] و [[مسلمانان]].

[[جهاد]] در لغت از «جهد» به معنای [[مشقت]] و [[زحمت]] یا از «جهد» به معنای وسع و [[طاقت]] است و در اصطلاح عبارت است از بذل جان و مال در راه خدا در [[نبرد]] با [[کافران]] و [[باغیان]]، با بذل جان، مال و توان خود راه اعتلای اسلام و بر پا داشتن [[شعائر]] آن<ref>جواهر الکلام، ج۲۱، ص۳.</ref> عنوان جهاد، بابی مستقل در [[فقه]] است که در آن به [[تفضیل]] از [[احکام جهاد]] [[سخن]] رفته است.

در [[فضیلت جهاد]] آمده:[[جهاد]] از [[برترین اعمال]] و دری از درهای [[بهشت]] و از ارکان مهم اسلام است و در [[قرآن]] و [[احادیث]]، برای جهاد و [[مجاهدان]] [[فضایل]] بسیاری ذکر شده است<ref>مهذب الاحکام، ج۱۵، ص۷۷-۷۸.</ref>.

جهاد را به دو قسم ابتدایی و [[دفاعی]] تقسیم کرده‌اند<ref>الوسیله، ص۱۹۹؛ الجامع للشرائع، ص۲۳۳؛ تذکرة الفقهاء، ج۹، ص۱۹- ۲۰؛ الروضة البهیه، ج۲، ص۳۸۱-۳۸۲؛ مسالک الافهام، ج۳، ص۷-۸؛ الحدائق الناضره، ج۳، ص۴۱۵.</ref>. البته برخی، نام جهاد را بر قسم دوم نهاده و آن را مجاز دانسته و گفته‌اند: جهاد[[ثابت]] در [[شرع]] که دارای احکامی ویژه است، همان [[جهاد ابتدایی]] است و قسم دوم از اقسام [[دفاع]] است<ref>سداد العباد، ص۴۰۹.</ref>.

موضوع بیشتر کتاب‌های [[فقهی]] در باب جهاد، جهاد ابتدایی است و از [[جهاد دفاعی]] به مناسبت بحث کرده‌اند.

=== [[جهاد ابتدایی]] ===

=== [[جهاد دفاعی]] ===