حکمت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

فخرالدین در مجمع‌البحرین فی قوله تعالی: {{متن قرآن|وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا}}<ref>«و هر که را فرزانگی دهند به راستی خیری فراوان داده‌اند» سوره بقره، آیه ۲۶۹.</ref>، فرموده: [[خدای تعالی]]، حکمت را اعطا می‌فرماید؛ یعنی آن [[علمی]] را که [[توفیق]] عمل در آن باشد، و گفته‌اند: {{متن قرآن|الْحِكْمَةَ}}؛ یعنی [[قرآن]] و [[فقه]]، و حکمت، آن علمی است که از [[انسان]] [[فعل قبیح]] و [[زشت]] را برطرف می‌کند، و آن، از حکمة‌اللجام گرفته شده، و آن، چیزی است که با بستن به گردن حیوان، مانع از [[خروج]] او می‌گردند، و حکمت، [[فهم]] معانی است، و حکمت نامیده شده؛ چون مانع از [[جهل]] است، و در [[حدیث]] آمده است که فی قوله تعالی: {{متن قرآن|وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ}} را فرمود: آن، [[طاعت]] خدای تعالی و معرفت‌داشتن به [[امام]] {{ع}} است، و قوله تعالی: {{متن قرآن|بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ}}، را گفته‌اند: {{متن قرآن|بِالْحِكْمَةِ}}؛ یعنی بالنبوّة، و قوله: {{متن قرآن|وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ}}؛ یعنی بالقرآن، و قوله: {{متن قرآن|وَيُعَلِّمُهُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ}}<ref>«و به او کتاب و حکمت و تورات و انجیل می‌آموزد» سوره آل عمران، آیه ۴۸.</ref> را گفته‌اند؛ یعنی الفقه و المعرفة، و قوله: {{متن قرآن|فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ وَحَكَمًا مِنْ أَهْلِهَا}}<ref>«داوری از خویشان مرد و داوری از خویشان زن برانگیزید» سوره نساء، آیه ۳۵.</ref>، [[حَکَم]] بِفُتحِین؛ یعنی [[حاکم]] و قضاوت‌کننده چیزی، پس در این مورد، مرد یک نفر را [[انتخاب]] می‌کند و [[زن]] نیز یک نفر را. پس آن دو حَکَم. بر مسأله افتراق آن دو یا [[اصلاح]] بین آنان، به توافق می‌رسند. قوله: {{متن قرآن|وَالْقُرْآنِ الْحَكِيمِ}}<ref>«سوگند به قرآن حکیم» سوره یس، آیه ۲.</ref>؛ یعنی محکم. از [[ابوعبیده]] [[نقل]] کرده‌اند که قوله: {{متن قرآن|أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ}}؛ یعنی احکمت بالامر و النهی. پس از آن، {{عربی|فصّلت بالوعد و الوعید}}، یا احکمت عبارت آن؛ به این است که از احتمال و [[اشتباه]] محفوظ است. قوله: {{متن قرآن|رَبِّ هَبْ لِي حُكْمًا}}<ref>«پروردگارا! به من حکمتی ارزانی دار و مرا به شایستگان بپیوند» سوره شعراء، آیه ۸۳.</ref> را گفته‌اند: مراد از آن، [[حکم]] و [[داوری]] به [[حق]] بین [[مردم]] است که آن از [[افضل]] و اکمل [[اعمال]] است. قوله: {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ}}<ref>«و به راستی ما به لقمان فرزانگی داده‌ایم» سوره لقمان، آیه ۱۲.</ref> را [[امام]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|الْفَهْمَ‏ وَالْعَقْلَ‏}}، و فلانی صاحب حکمت است، وقتی که او برای امور، مورد [[یقین]] و [[اعتماد]] باشد، و حکمت، [[علم شریعت]] است، و در [[حدیث]] است که [[اولیاء]] [[اللّه]] سخن می‌گویند و سخن آنان، حکمت است، و مراد از آن، [[صلاح]] امور [[آخرت]] است، و مراد [[دنیا]] نیست، و آن، بهتر از [[معارف]] و [[علوم]] است<ref>مجمع البحرین، ص۴۶۸.</ref>.

در [[فرهنگ]] لغات فرموده: {{عربی|حَکَمَ ُ حُکماً و حُکُومَةً}}؛ یعنی [[فرمان]] داد، [[فرمانروایی]] کرد و [[داوری]] نمود، و {{عربی|حَکَمَُحَکماً}}؛ یعنی بازگشت، و {{عربی|حَکُمَ ُ حِکمَةً}}؛ یعنی حکیم و دانشمند شد، و {{عربی|حَکَّمَهُ}}: یعنی او را [[فرمانروا]] کرد، امر را به او واگذار کرد که فیصله دهد، و [[حُکم]] یعنی فرمان، [[دانش]]، و جمع آن، [[احکام]] است، و {{عربی|حِکمَة}}؛ یعنی [[عدل]]، [[علم]]، [[بردباری]]، [[نبوّت]] و دریافتن [[حقیقت]] هر چیزی، جمع آن، {{عربی|حِکَم}} است، و {{عربی|حَکیم}}؛ یعنی دانشمند، [[خداوند]] حکمت، صاحب [[حکم]] و استوارکار، و جمع آن، {{عربی|حُکَماء}} است، و [[حاکم]]: یعنی [[فرمانده]] و داور، و جمع آن، [[حُکّام]] است، و {{عربی|مُحاکَمَة}}؛ یعنی برای مرافعه نزد حاکم رفتن، و بر هم اقامه دعوی کردن، و {{عربی|اِحکام}}: محکم و [[استوار]] نمودن کاری یا چیزی، و {{عربی|حُکم}} یعنی داوری، فرمان. {{عربی|حُکم}} مصدر است و جمع آن، اَحکام است، و {{عربی|مَحکَمَة}}: مجلس یا جای داوری‌کردن، و جمع آن، {{عربی|مَحاکِم}} است، و {{عربی|تَحکیم}}؛ یعنی حاکم‌گردانیدن کسی در کار یا قضیه یا [[مال]] خویش، و {{عربی|مُحکَم}}؛ یعنی استوار، و {{عربی|مُحکَمات}}؛ سُوَر و [[آیات]] غیر منسوخه و باقی و استوار [[قرآن]] یا آیات واضح که مقابل [[متشابهات]] هستند، و {{عربی|حَکَمَة}}؛ مقدم چهره، [[قدر]] و [[منزلت]]، و {{عربی|حَکَم}}؛ یعنی [[اجرا]] کننده حکم، حاکم [[فاضل]] و کسی که طرفین او را به داوری قبول کنند، و {{عربی|مُحَکَّم}}، مفعول است؛ یعنی شخصی که به او [[اختیار]] دهند بین [[قتل]] بر [[کفر]] یا قتل و [[اسلام]]، یکی را قبول کند، و {{عربی|مُحَکَّم}}: یعنی [[پرهیزگاری]] که از خود [[انصاف]] گیرد، و {{عربی|مُحَکَّمَة}}، [[خوارج]] هستند، و {{عربی|تَحَکُّم}}: یعنی فرمان‌بردن و حکم‌کردن<ref>ملخص المنجد و منتهی الأرب، ص۱۴۰–۱۴۱.</ref>.