امام کاظم در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

== ولادت ==

سال ولادت [[امام]] [[موسی بن جعفر]]{{ع}} به [[اختلاف]]، سال‌های ۱۲۹<ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۵، ص۳۱۰. گزارش تولد امام{{ع}} در سال ۱۲۹ق، از طریق نصر بن علی جهضمی (۲۵۰ق) است. ر.ک: ابن أبی الثلج، تاریخ الأئمة (مجموعة نفیسة، ص۱۱). صحت روایت با تردید ابن طاووس مواجه شده است. ر.ک: ابن طاووس، مهج الدعوات، ص۳۳۱.</ref>، ۱۲۸<ref>کلینی، اصول کافی، باب مولد ابی الحسن موسی بن جعفر{{ع}}، ج۱، ص۱۰۲؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۱۶؛ ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۲۳۹، اربلی، کشف الغمه، ج۳، ص۵؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۴۹.</ref> و ۱۲۷ ق<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ص۱۴۴، طبری تولد آن حضرت سال را ۱۲۷ق، ذکر کرده است، در حالی که سال شهادت وی را ۱۸۴ق، و سن وی را به هنگام شهادت ۵۴ سال دانسته است که این با قول به سال ۱۲۸ق، در تولد آن حضرت سازگارتر است.</ref> [[هجری]] ذکر شده است<ref>درباره ولادت آن حضرت کتاب مستقلی با نام ولادة الامام موسی الکاظم، تألیف محمد حسین آل الطالقانی وجود دارد. ر.ک: رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و اهل بیته، ج۸، ص۴۲۱.</ref>. برخی محققان به دلیل [[شهرت]] [[روایت]] [[سال ۱۲۸ ق]] در [[منابع شیعه]] و [[سنی]]، این قول را ترجیح داده و اقوال دیگر را ضعیف دانسته‌اند<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان{{عم}}، ص۳۹۹.</ref>.

مؤید قول سال ۱۲۸ق روایتی است که [[امام صادق]]{{ع}} فرموده: [[وصی]] من در «بیست سالگی» به [[امامت]] می‌رسد. از آنجا که بسیاری از منابع بیست سالگی امام کاظم{{ع}} را به هنگام [[شهادت]] پدرش نقل کرده‌اند<ref>ابن أبی الثلج، تاریخ الأئمة (مجموعة نفیسة، ص۱۱)؛ همو، تاج الموالید (مجموعة نفیسة، ص۹۶)؛ الإرشاد، ج۲، ص۲۱۵؛ ابن صباغ المالکی، الفصول المهمة، ج۲، ص۹۶۰.</ref> و به اتفاق [[مورخان]] [[شهادت امام صادق]]{{ع}} در [[سال ۱۴۸ق]] بوده<ref>ر.ک: یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۸۱؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۸۰.</ref>[[تاریخ]] [[تولد]] ایشان در سال ۱۲۸ق، صحیح خواهد بود<ref>افزون بر منابع کهن منابعی مانند بحارالأنوار، منتهی الآمال و سید محسن امین نیز بر تولد آن حضرت در ماه صفر تأکید دارند. ر.ک: مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان{{عم}}، ص۳۵۹-۳۵۷.</ref>.

همچنین منابع، بر تولد آن حضرت در ماه صفر تأکید دارند<ref>فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۲۲۱؛ طبرسی، اعلام الوری، ج۲، ص۶؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل أبی طالب، ج۴، ص۳۴۹.</ref> و [[روایت]] [[ابو بصیر]] مبنی بر ولادت آن حضرت به هنگام بازگشت [[امام صادق]]{{ع}} از [[حج]] و در ماه [[ذی حجه]]<ref>برقی، المحاسن، ج۲، ص۳۱۴؛ صفار، بصائر الدرجات، ج۱، ص۴۴۰؛ طبری امامی، دلائل الإمامة، ص۳۰۳.</ref> [[مقبولیت]] نیافته است. [[روز]] [[ولادت امام کاظم]]{{ع}} نیز یکشنبه هفتم ماه صفر ذکر شده است<ref>فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۴۹۹؛ طبرسی، اعلام الوری، ج۲، ص۶؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۲۳؛ شهید اول، الدروس، ج۲، ص۱۳؛ به نقل از مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان، ص۳۹۹.</ref> و قول نهم صفر<ref>مستوفی، تاریخ گزیده، ص۲۰۴؛ فصیح خوافی، مجمل، ج۱، ص۲۲۳.</ref>، تصحیف واژه «سابع» به «تاسع» بوده است.

 

 

== تبارشناسی ==

نسب آن حضرت از ناحیه پدرش [[امام صادق]]{{ع}} به [[امام علی]]{{ع}} و [[فاطمه زهرا]]{{س}} می‌رسد. نام [[مادر امام کاظم]]{{ع}} «حُمیده» است که به {{عربی|حُمَيدَةُ مُصَفَّاةٌ}} ([[پاک]]) [[شهرت]] دارد<ref>کلینی، کافی، ج۱، ص۴۷۷؛ ابن خشاب بغدادی، تاریخ موالید الائمه، ص۳۳؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۱۵.

 

بر اساس [[روایت]] کافی، امام صادق{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|حَمِيدَةُ مُصَفَّاةٌ مِنَ الْأَدْنَاسِ كَسَبِيكَةِ الذَّهَبِ‌}}؛ حمیده از پلیدی‌ها پاک است، مانند شمش طلا [که از ناخالصی‌ها پاک شده است.</ref>. در [[ام‌ولد]]<ref>ام ولد (مادر فرزند) کنیزی است که از مالک خود فرزنددار شده و بعد از مرگ مالک خود، از سهم فرزند خود آزاد می‌شود.</ref> بودن مادر [[امام]]{{ع}} تردیدی نیست؛ اما به اعتبار نژاد بَربَریَّه<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ص۴۱۳؛ ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، ص۲۸۹.</ref> و به اعتبار [[ملیت]] (او مغربیه<ref>ابن عنبه، عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، ص۷۴؛ اربلی، کشف الغمه، ج۳، ص۱۰۵.</ref> و اندلسیه)<ref>ابن سهیل اسکافی، المعیار و الموازنة، ص۱۴۰؛ ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص۳۱۲.</ref> و به [[اشتباه]] الرومیه<ref>ابن شدقم، تحفه الازهار و زلال الانهار، ج۳، ص۱۰۵. {{عربی|وَ قِيلَ حُمَيدَةُ الرُّومِيَّة}}. این نسبت با نسبت سایر همسران ائمه{{عم}}، به ویژ مادر امام عصر{{ع}} اشتباه شده است.</ref> گفته شده است. [[کنیه]] حُمیده لُؤلُؤة و نام پدرش صاعد بربری<ref>ابن همام الاسکافی، منتخب الأنوار فی تاریخ الأئمة الأطهار{{عم}}، ص۷۴؛ ابن شهرآشوب، مناقب إلی ابی طالب، ج۴، ص۳۲۳.</ref> است.

 

حُمیده در میان [[همسران]] [[ائمه]]{{عم}} جایگاهی رفیع داشت<ref>حمیده، یکی از پنج نفری بود که امام صادق{{ع}} برای حفظ جان امام کاظم{{ع}} آنها را به عنوان وصی خود معرفی فرمود (کلینی، کافی، ج۱، ص۳۱۰).</ref>. سخنان [[ارزشمندی]] از [[ائمه]]{{عم}} درباره [[جلالت]] [[شأن]] آن بانوی گرامی نقل شده است. [[امام صادق]]{{ع}} حُمیده را به هفتاد دینار خرید و درباره او فرمود: «تو حُمیده در [[دنیا]] و محموده در [[آخرتی]]<ref>مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۱۵؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ص۱۴۷؛ ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۲۳۹.</ref> و مانند شمش طلا از آلودگی‌ها [[پاک]] و مصفایی»<ref>کلینی، کافی، ج۱، ص۵۵۰.</ref>. همچنین در وجه [[پاکی]] او فرمود: «[[خداوند]] به جهت کرامتی که به من و [[حجت]] پس از من داشت به وسیله [[فرشتگان]] همواره او را نگهداری کرد»<ref>کلینی، کافی، ج۱، ص۴۷۷.</ref>. آن حضرت خبر داد که حُمیده به زودی [[فرزندی]] می‌آورد که میان او و خداوند حجابی نخواهد بود<ref>طبرسی، اعلام الوری، ج۲، ص۳۲ و ۳۶۴؛ طبری، مناقب الطاهرین، ج۲، ص۷۳۴.</ref>. درباره نحوه خریداری حُمیده افزون بر اینکه در میان [[روایات]] اتفاق نظری وجود ندارد، محتوای روایات نیز به لحاظ محتوا و سند محل تردید است<ref>ر.ک: کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۶؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ص۱۸۹. اصل روایت اصول کافی از امام صادق، از عکاشة بن محصن اسدی، صحابی رسول خدا{{صل}} نقل شده است که در زمان خلافت ابوبکر درگذشت.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]]، ص۷.</ref>

 

مرحوم [[کلینی]] داستان خرید حمیده را اینچنین ذکر کرده است: ابن [[عکاشة بن محصن]] [[اسدی]] در جلسه‌ای نزد [[امام باقر]] {{ع}} بود. در آنجا امام صادق {{ع}} نیز حضور داشت. ابن عکاشه از حضرت پرسید: چرا [[ابوعبدالله]] [[ازدواج]] نمی‌کند، درحالی که وقت ازدواج وی رسیده است؟ امام باقر {{ع}} که در برابرش کیسۀ پولِ سر به مهری بود، در پاسخ فرمود: به زودی برده‌فروشی از ساکنان بربر در خانه [[میمون]] [[منزل]] می‌کند. با این [[پول]] دختر برده‌ای برایش می‌خری. پس از مدتی امام باقر {{ع}} خبر ورود برده فروش را داد و [[دستور]] فرمود با کیسه پول دختری بخرید. ما نزد برده فروش رفتیم. گفت: تنها دو دختر [[بیمار]] برایم باقی مانده که حال یکی بهتر است. گفتیم: نکوتر را به چند می‌فروشی؟ گفت: هفتاد [[دینار]]. درخواست [[تخفیف]] کردیم، نپذیرفت. گفتیم: به مقدار همین کیسه زر می‌خریم؛ اما نمی‌دانیم چه مقدار زر است. مردی که با وی بود گفت: آن را باز کنید و وزن کنید؛ ما این‌گونه عمل کردیم. هفتاد دینار در آن بود. دخترک را خریدم و نزد [[امام باقر]] {{ع}} بردیم، درحالی که [[جعفر]] نزد وی [[ایستاده]] بود. جریان را گزارش دادیم. از [[کنیز]] پرسید نامت چیست؟ گفت: [[حمیده]]. فرمود: ستوده باشی در [[دنیا]] و [[پسندیده]] باشی در [[آخرت]]. پرسید دوشیزه هستی یا [[بیوه]]؟ گفت: دوشیزه‌ام و علت محفوظ ماندنش را از آسیب برده‌فروشان بیان کرد. امام باقر {{ع}} فرمود: ای جعفر، دختر را نزد خود ببر [[بهترین]] شخص روی [[زمین]]، یعنی [[موسی بن جعفر]] {{ع}} از او متولد خواهد شد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۷۶.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص۲۷۳.</ref>

 

[[نام امام کاظم]]، [[موسی]] است<ref>موسی، به زبان قبطی، مرکب از «مو» و «سا» به معنای آب و درخت است و چون دختر فرعون آن صندوقی را که مادر موسی وی را در آن نهاد و به دریا انداخت، از آب گرفت، آن کودک را موسی نامید، یعنی بیرون کشیده ظاهراً سا به معنای گرفته است یعنی [از آب گرفته]، کنایه از اینکه از آب برکشیده است. بنگرید: سپهر کاشانی، ناسخ التواریخ، ج۱ و ۲، ص۱۶.</ref>. کنیه‌اش را [[ابوالحسن]]<ref>چهار تن از ائمه شیعه مکنی به ابوالحسن هستند. نخستین آنان حضرت علی، و سه امام بعدی امام کاظم امام رضا و امام هادی{{عم}} هستند.</ref>، [[ابوابراهیم]]، [[ابوعلی]]، [[ابوعبدالله]] و ابواسماعیل گفته‌اند<ref>زرندی حنفی، معارج الوصول الی معرفة فضل آل الرسول و البتول، ص۱۵۰.</ref>. [[القاب]] بسیاری برای آن حضرت ذکر شده است که عبارت‌اند از: الکاظم الصابر، المصلح، المبرهن، البیان، ذو المعجزات<ref>خصیبی، الهدایة الکبری، ص۲۶۳.</ref>، الأمین<ref>شبلنجی، نور الأبصار، ص۳۰۱.</ref> و [[العبد الصالح]]، النفس الزکیة، [[زین المجتهدین]]<ref>نیشابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج۱، ص۲۱۶.</ref>، [[الوفی]] الصابر، الزاهر<ref>مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۱۶؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۲۳.</ref> و [[امام]] [[المؤمنین]]<ref>صدوق، عیون اخبارالرضا{{ع}}، ج۱، ص۸۸.</ref>. آن حضرت را زاهر از آن جهت می‌گفتند که [[اخلاق پسندیده]] داشت و [[بخشش]] فراوانش می‌درخشید<ref>طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص۳۱۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۸، ص۱۱.</ref>. درباره [[لقب]] کاظم که مشهورترین لقب اوست گفته‌اند: چون همواره [[آتش]] خشمش را فرومی‌نشانید<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۸، ص۱۱، به خاطر اینکه خشم خود را فرو می‌برد.</ref> و [[غیظ]] را همانند جرعه‌ای گوارا فرو می‌برد، [[مردم عراق]] نیز به دلیل بر آورده شدن نیازهای آنان به واسطه [[امام کاظم]] آن حضرت را «[[باب الحوائج]]» گفته‌اند<ref>شوشتری، إحقاق الحق، ج۱۲، ص۳۰۴.</ref>.

 

در میان القاب یاد شده، لقب «[[عبد صالح]]» و «کاظم» قدیمی‌ترین القابی هستند که در منابع کهن [[روایی]] و [[تاریخی]] از آنها یاد شده است<ref>ر.ک: صدوق، فقه الرضا{{ع}}، ص۳۳؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ص۱۸۹؛ صدوق، الهدایة ص۱۰۴.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]]، ص۸؛ [[محمد جواد اصغری|اصغری، محمد جواد]]، [[امامت امام کاظم (مقاله)|امامت امام کاظم]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۵۹؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص۱۱۲؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۲۲۴.</ref>

 

 

 

 

 

 

 

 

مزارهای بسیاری در مناطق مختلف [[دنیا]] وجود دارد که برخی منسوب به فرزندان [[بلافصل]] امام کاظم{{ع}} و برخی با واسطه به آن حضرت منسوب‌اند؛ البته در مواردی نیز در انتساب برخی [[امام‌زادگان]] به آن حضرت اشتباه رخ داده است. به ویژه در مناطق شمالی [[کشور]] زیارتگاه‌هایی به [[فرزندان امام کاظم]]{{ع}} منسوب‌اند که انتساب برخی از آنها به آن حضرت محل تردید است<ref>ر.ک: بحرالعلوم، هزار مزار ایران استان مازندران..</ref>. گاهی [[اشتباه]] در این انتساب [[امام‌زادگان]] به جهت تشابه اسمی بوده<ref>مانند مزار امام زاده عیسی در ساری که به جهات تشابه اسمی و نسبی با فرزندان امام کاظم{{ع}} اشتباه شده است (ر.ک: بحرالعلوم، هراز مزار، استان مازندران، ص۱۹۳).</ref> و گاهی نیز انتساب تنها به جهت [[شهرت]] در میان اهالی آن محله‌ها صورت گرفته است. در مواردی نیز به [[خطا]] منتسب به [[امام کاظم]]{{ع}} شده است؛ مانند: [[امام‌زاده]] کوسه هجیج در پاوه که نامش عبیدالله است و به «[[سید]] موسوی [[خالص]]» شناخته می‌شود و از وی در شمار فرزندان امام کاظم{{ع}} یاد شده در صورتی که نام او [[ابوالحسن علی بن حسن بن حسین بن حسن الافطس]] است<ref>بحرالعلوم، هراز مزار، استان کرمانشاه، ص۴۲.</ref>. یا امام زاده حسین ماهان، در قاهان [[فارس]]<ref>بحرالعلوم، هراز مزار، استان کرمان، ص۷۰.</ref> که به امام کاظم{{ع}} منتسب شده است، در حالی که [[نسب]] وی از طریق [[زید شهید]]، به [[امام سجاد]]{{ع}} می‌رسد، همچنین امام زاده محمد، در [[ساوه]] که منظور [[محمد عابد]] بوده و از فرزندان امام کاظم{{ع}} شمرده شده است، در حالی که نسبت وی به امام سجاد{{ع}} می‌رسد<ref>بحرالعلوم، هراز مزار، استان مرکزی، ص۱۹۶.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]]، ص۱۰.</ref>

[[ابوبصیر]] می‌گوید: از [[امام کاظم]] {{ع}} پرسیدم: [[امام]] چگونه شناخته می‌شود. [[حضرت]] فرمود: "به چند [[خصلت]]، یکی آنکه از طرف پدرش و [[امام]] پیشین معرّفی شده باشد و اینکه هر چه از او بپرسند پاسخ می‌دهد و اگر هم نپرسند خود آغاز به سخن می‌کند و از [[آینده]] خبر می‌دهد و با [[مردم]] به هر زبانی سخن می‌گوید... ، طولی نکشید که مردی از [[خراسان]] [[خدمت]] او رسید و به [[عربی]] با [[حضرت]] سخن گفت. [[امام]] به [[فارسی]] به او پاسخ داد. [[خراسانی]] گفت: به این سبب با شما به [[عربی]] سخن گفتم که [[گمان]] کردم شما [[فارسی]] نمی‌دانید. فرمود: سبحان الله! اگر نتوانم پس چه [[برتری]] بر شما دارم که به سبب آن مستحق [[امامت]] باشم، سپس فرمود: ای ابو [[محمّد]] ([[ابوبصیر]]) تحقیقاً بر [[امام]] [[کلام]] هیچ یک از [[مردم]] مخفی نیست ([[امام]] با همه زبان‌ها آشناست) همچنین سخن پرندگان و سخن هر جانداری (بر [[امام]] مخفی نیست)"<ref>ارشاد، ص۵۶۸ و ۵۶۹.</ref>.<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص۱۰۵.</ref>

[[عبدالله بن مالک خزاعی]]، [[مسئول]] [[خانه]] [[رشید]] و [[رئیس]] [[شرطه]] او گوید: فرستاده هارون زمانی که هیچ‌گاه در چنان اوقاتی پیش من نمی‌آمد، وارد شد و [[فرصت]] [[پوشیدن لباس]] به من نداد و با آن حال من را پیش هارون برد. وقتی وارد شدم [[سلام]] کرده، نشستم. [[سکوت]] بر مجلس [[حاکم]] بود. [[سرگردانی]] عجیبی به من دست داد و هر لحظه بر نگرانیم می‌افزود. در این هنگام هارون از من پرسید: عبدالله! می‌دانی چرا تو را احضار کرده‌ام؟ گفتم: نه به [[خدا]]! گفت: یک [[حبشی]] را در [[خواب]] دیدم که حربه‌ای به دست گرفته و به من می‌گفت: اگر هم‌اکنون [[موسی بن جعفر]] را [[آزاد]] نکنی با این حربه سرت را از تن جدا می‌کنم. اکنون برو و او را آزاد کن و سی هزار [[درهم]] به وی بده و به او بگو که اگر می‌خواهد همین جا بماند و هر نیازی که داشته باشد برآورده می‌کنیم؛ اگر هم می‌خواهد به [[مدینه]] باز گردد، وسایل حرکت او را آماده کن. با ناباوری سه بار پرسیدم: دستور می‌دهید موسی بن جعفر را آزاد کنم؟ هر مرتبه سخن خود را تکرار و بر آن تأکید ورزید. از پیش هارون بیرون آمده و وارد زندان شدم. وقتی موسی بن جعفر من را دید وحشت‌زده در برابرم به پا خاست. او [[تصور]] می‌کرد که من [[مأمور]] [[شکنجه]] و [[اذیت]] او هستم. گفتم آرام باشید، من دستور دارم شما را همین لحظه [[آزاد]] کرده و سی هزار [[درهم]] در اختیارتان بگذارم. [[موسی بن جعفر]] پس از شنیدن حرف‌های من فرمود: اکنون جدم [[رسول خدا]] را در [[خواب]] دیدم که می‌فرمود: تو از راه [[ستم]] [[زندانی]] شده‌ای. این [[دعا]] را بخوان که همین امشب از [[زندان]] آزاد می‌شوی و سپس آن دعا را خواند<ref>مروج الذهب، ج۳، ص۳۵۶؛ شذرات الذهب، ج۱، ص۳۰۴؛ وفیات الاعیان، ج۵، ص۳۰۱-۳۰۹.</ref>.

بخش سوم: درباره نمونه حوادثی که منجر به [[زندانی]] شدن امام {{ع}} گردید: پیش از آوردن شرح این حوادث، لازم است این نکته را بدانیم که از [[دلایل]] [[نفوذ]] علویان، آن بود که [[مردم]] آنان را به چشم [[فرزندان رسول خدا]] {{صل}} می‌نگریستند. این نکته را خود آن [[حضرت]] مکرر بیان می‌کردند. در برابر، [[امویان]] و [[عباسیان]] سخت با این نظر مقابله می‌کردند تا از [[حرمت]] علویان بکاهند. به نظر می‌رسد خود [[رسول خدا]] {{صل}} در این باره تعمد خاصی داشته است. نفس اینکه مردم [[امام حسن]] {{ع}} و [[امام حسین]] {{ع}} را [[فرزندان پیامبر]] {{صل}} بشناسند، سبب جلب توجه [[مسلمانان]] بود. به همین دلیل [[مخالفان]] و [[دشمنان اهل بیت]] {{ع}} همواره در صدد [[انکار]] این اصل بر آمده و در طول [[تاریخ]] - با وجود آنکه [[اکثریت]] [[جامعه مسلمان]] از [[تسنن]] و [[تشیع]]، آنان را به عنوان فرزند رسول خدا {{صل}} پذیرفته بودند- [[حکام]] می‌کوشیدند تا در برابر آن موضع‌گیری کنند. [[معاویه]]، از اینکه آنان به عنوان فرزندان رسول خدا شناخته شوند، [[خشمگین]] بود و [[اصرار]] داشت که مردم آنان را [[فرزندان علی]] {{ع}} بدانند<ref>کشف الغمه، ج۲، ص۱۷۶.</ref>، [[عمرو بن عاص]] نیز از این مسأله [[نفرت]] داشت<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۳۳۴.</ref>. [[حَجّاج]] نیز در این باره موضع [[تندی]] داشت؛ به طوری که وقتی به او خبر دادند [[یحیی بن یعمر]]، حسن و حسین را فرزند رسول خدا می‌داند، او را از [[خراسان]] فرا خواند و زیر فشار گذاشت تا دلیلی از [[قرآن]] برای ادعای خود بیاورد. او نیز [[آیه]] ۸۵ [[سوره انعام]] را که به [[صراحت]] [[حضرت عیسی]] {{ع}} را فرزند ابراهیم {{ع}} معرفی می‌کند برای او خواند و چنین [[استدلال]] کرد: در صورتی که قرآن عیسی {{ع}} را، که جز از طریق [[مادر]] به ابراهیم پیوندی نداشته، فرزند آن [[حضرت]] می‌داند، چگونه [[حسنین]] {{عم}} نمی‌توانند [[فرزندان رسول خدا]] {{صل}} شمرده شوند<ref>وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۴؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج۲، ص۱۵۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ج۳، ص۲۸؛ نورالابصار، ص۲۱- ۲۲.</ref>. استاد [[جعفر مرتضی]]، شواهد بیشتری برای این مطلب آورده است<ref>جعفر مرتضی عاملی، الحیاة السیاسیة للامام الحسن {{ع}}، ص۳۴ - ۳۵.</ref>.

در [[رجال کشی]] روایتی نسبتاً طولانی از [[یونس بن عبدالرحمان]] نقل شده که می‌تواند نمونه جالبی برای بحث مورد نظر باشد. وی می‌نویسد: [[یحیی بن خالد]] [[برمکی]] ابتدا نظر مساعدی نسبت به [[هشام]] داشت؛ اما وقتی [[هارون]] به جهت شنیدن برخی از کلمات [[هشام بن حکم]] به او علاقه‌مند شد، [[یحیی]] کوشید تا [[هارون]] را بر [[ضد]] او تحریک کند. از جمله روزی در این رابطه به هارون گفت: او [[فکر]] می‌کند که [[خداوند]] [[امام]] دیگری جز تو در روی [[زمین]] دارد که طاعتش [[واجب]] است... و اگر او را امر به [[قیام]] کند، [[اطاعت]] می‌کند، و افزود: ما البته او را از کسانی می‌دانستیم که قائل به خروج نیست و سرجایش خواهد نشست.

 

در [[روایت]] دیگری آمده: هشام از طرف امام امر به [[سکوت]] شده بود ولی دیری نپایید که سکوت را [[شکست]] و [[عبدالرحمان بن حجاج]] یکی از [[یاران امام]] در این باره او را مورد [[توبیخ]] قرار داد و گفت: چرا سکوت خود را شکستی... و سپس از قول امام به او گفت: آیا شرکت در [[خون]] [[مسلمانی]]، تو را خوشحال می‌کند؟ هشام گفت: نه، [[عبدالرحمان]] گفت: پس چرا شرکت می‌کنی؟ اگر ساکت شدی که هیچ و گرنه سر امام را به تیغ جلاد خواهی سپرد. در پایان روایت آمده: هشام سکوت را مراعات نکرد تا اینکه آنچه نباید بشود اتفاق افتاد<ref>رجال کشی، ۲۷۱.</ref>. ممکن است که [[مخالفان]] [[شیعی]] هشام، در این باره [[افراط]] کرده باشند.

جالب اینجا است که عیسی در ادامه [[نامه]] چنین می‌نویسد: حتی من موقعی که او مشغول [[دعا]] است گوش دادم ببینم، آیا برای من یا تو [[نفرین]] می‌کند یا نه، چیزی جز دعا برای خودش نشنیدم. او تنها از [[خداوند]] برای خویش [[طلب رحمت]] و [[مغفرت]] می‌کرد<ref>مقاتل الطالبیین، ص۳۳۵؛ ابن طولون، الائمة الاثنی عشر، ص۹۱؛ جهاد الشیعه، ص۳۰۲.</ref>.

این نهایت [[زهد]] و [[پارسایی]] [[امام]] {{ع}} و در عین حال شدت [[تقیه]] و [[پنهان‌کاری]] آن [[حضرت]] را نشان می‌دهد. پس از آن، امام را تحویل [[فضل بن ربیع]] دادند. امام مدتی طولانی نزد وی [[زندانی]] بود. گفته شده که از او خواستند تا آن حضرت را به [[قتل]] برساند، اما او از این کار سرباز زد. پس از آن، حضرت را تحویل [[فضل بن یحیی]] دادند و مدتی نیز در [[زندان]] او به سر برد. مطابق نقل [[مورخان]] او [[حرمت]] امام را پاس می‌داشت. خبر به [[هارون]] رسید که [[امام کاظم]] {{ع}} در آنجا در [[رفاه]] کامل به سر برده و از [[آزادی]] کافی برخوردار است. در این [[زمان]] هارون در [[شهر]] رَقَّه<ref>رقّه، شهری است در عراق و در قسمت شرقی فرات.</ref> بود. به محض دریافت گزارش، از دست فضل چنان عصبانی شد که در مجلس آشکارا دستور داد او را [[لعن]] و نفرین کنند؛ زیرا بر [[خلیفه]] [[عصیان]] کرده است و به خاطر همین عمل صد ضربه شلاق نیز بر او زدند. پس از آن امام کاظم {{ع}} را تحویل زندانبان دیگری به نام [[سندی بن شاهک]] دادند<ref>مقاتل الطالبین، ص۳۳۶.</ref>.

١. شهادت آن حضرت در پی مسموم کردن امام صورت گرفته است. این در روایتی از امام رضا {{ع}} آمده است. همین طور روایات دیگری که یحیی بن خالد را به [[قتل]] آن حضرت متهم می‌کند، این نکته آمده است.

۲. بنابر [[نقلی]] آن حضرت را در فرشی پیچانده و چنان فشار دادند که حضرت به شهادت رسید<ref>مقاتل الطالبین، ص۳۳۶. </ref>.

۳. روایت دیگر را مستوفی نقل کرده است: [[شیعه]] گوید به [[فرمان]] [[هارون‌الرشید]] سرب گداخته در حلق او ریختند<ref>مستوفی، تاریخ گزیده، ص۲۰۴.</ref>.

نوع دیگر از [[برخورد امام]] کاظم {{ع}} با [[خلافت عباسی]]، حرکتی بود که امام در برخورد با [[علی بن یقطین]] داشت و از وی خواست تا در دربار [[عباسی]] بماند و بکوشد تا [[شیعیان]] را از [[گرفتاری]] [[نجات]] دهد. علی بن یقطین در شمار [[اصحاب خاص]] [[امام کاظم]] {{ع}} بود که در [[دستگاه خلافت]] عباسی دارای [[نفوذ]] بود. او در دورة مهدی و هارون نفوذ فراوانی داشت و از آن به نفع شیعیان بهره‌گیری می‌کرد. زمانی که او از امام خواست اجازه دهد تا [[خدمت]] دستگاه خلافت را ترک گوید امام از دادن چنین اجازه‌ای خودداری کرده و فرمود: این کار را نکن که ما به تو در آنجا انس گرفته‌ایم و تو مایه [[عزت]] برادرانت ([[شیعه]]) هستی و شاید [[خدا]] به وسیله تو شکستی از دوستانش را جبران نموده و توطئه‌های [[مخالفان]] را درباره آنها بشکند. ای علی! [[کفاره گناهان]] شما همانا [[نیکی]] به برادرانتان است<ref>بحارالانوار، ج۴۸، ص۱۳۶.</ref>.