آزادی اندیشه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع مرتبط = آزادی اندیشه

| عنوان مدخل  = آزادی اندیشه

| پرسش مرتبط  = آزادی (پرسش)

}}

در این قسم دوم، آزادی عقیده معنا و مفهومی ندارد؛ زیرا آزادی یعنی رفع مانع از فعالیت یک [[قوه]] فعال و پیشرو، در حالی که پیدایش چنین عقایدی به معنای رکود و [[جمود]] است. [[آزادی]] در رکود مساوی با مفهوم آزادی [[زندانی]] در بقای در [[زندان]] و آزادی فرد به زنجیر بسته در بسته بودن است. تفاوت در این است که زندانی به زنجیر بسته شده این وضعیت را در [[جسم]] خویش [[احساس]] می‌کند اما زندانی در زنجیرِ [[روح]] این وضعیت را [[حس]] نمی‌کند. [[آزادی عقیده]] در معنای دوم از آنجا صحیح نیست که "اکثر عقایدی که [[مردم]] پیدا می‌کنند، [[دلبستگی]] است نه [[تفکر]]"<ref>پیرامون جمهوری اسلامی، ص۹۷.</ref>.

بنابراین، هر عقیده‌ای ناشی از تفکر صحیح و درست نیست، بلکه سلسله‌ای از عادت‌ها و [[تقلیدها]] و [[تعصب‌ها]] است. پذیرش چنین عقایدی نه تنها راه‌گشا نیست، بلکه نوعی انعقاد [[اندیشه]] به شمار می‌آید. [[فکر]] [[انسان]] در چنین حالتی به جای اینکه باز و فعال عمل کند بسته و منعقد شده است<ref>پیرامون انقلاب اسلامی، ص۸.</ref>. هر عقیده‌ای دلبستگی می‌آورد و چه بسا دلبستگی‌هایی که در انسان [[تعصب]]، جمود، [[خمود]] و [[سکون]] به وجود می‌آورد و اغلب، دست و پای فکر را می‌بندد. نخستین اثر چنین عقیده‌ای این است که جلوی فعالیت فکر و آزادی تفکر انسان را می‌گیرد؛ زیرا دلبستگی ایجاد می‌کند. چنین وضعیتی موجب می‌شود که انسان دیگر نمی‌تواند [[حقیقت]] را ببیند و بشنود<ref>پیرامون جمهوری اسلامی، ص۹۷.</ref>. ما براساس [[آیه]] {{متن قرآن|لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ}}<ref>"در (کار) دین هیچ اکراهی نیست" سوره بقره، آیه ۲۵۶.</ref> طرفدار آزادی فکر هستیم و نه آزادی عقیده<ref>جهاد، ص۵۵.</ref>.

از نظر [[اسلام]] [[تفکر]] آزاد است. شما هر گونه می‌خواهید، بیندیشید؛ و هر گونه می‌خواهید، عقیده خودتان را - به شرطی که فکر [[واقعی]] خودتان باشد - ابراز کنید؛ هر طور که می‌خواهید بنویسید؛ هیچ کس ممانعت نخواهد کرد<ref>پیرامون انقلاب اسلامی، ص۱۵.</ref>.

به [[دلیل]] وجود همین آزادی‌ها بود که اسلام توانست باقی بماند. اگر در [[صدر اسلام]] در پاسخ کسی که می‌گفت من [[خدا]] را قبول ندارم، [[حکم]] به زدن و بستن و کشتن داده می‌شد، امروز دیگر [[اسلامی]] وجود نداشت. یکی از دلایلی که موجب شده اسلام باقی بماند این بوده است که با [[شجاعت]] و [[صراحت]] با افکار مختلف مواجه شده است<ref>پیرامون انقلاب اسلامی، ص۱۸.</ref>. در این صورت که دوام و بقای [[دین]] بر برخورد آزادانه با آرا و اندیشه‌ها مبتنی است، دیگر [[تکلیف حکومت]] و [[نظام سیاسی]] روشن است. مواجهه روشن و آزادانه با اندیشه‌ها و افکار [[مخالف]] تأثیر به سزایی در [[پویایی]] و مانایی [[حکومت]] و [[حاکمان]] دارد. در [[آینده]] هم اسلام فقط و فقط با مواجهه صریح و شجاعانه با [[عقاید]] و افکار مختلف است که می‌تواند به [[حیات]] خود ادامه دهد. از این‌رو باید به [[جوانان]] و طرفداران اسلام هشدار داد که [[گمان]] نکنند راه [[حفظ]] [[معتقدات]] اسلامی، جلوگیری از ابراز عقیده دیگران است؛ زیرا از اسلام فقط با یک نیرو می‌شود [[پاسداری]] کرد و آن [[علم]] و آزادی دادن به افکار مخالف و مواجهه صریح و روشن با آنها است<ref>پیرامون انقلاب اسلامی، ص۱۹.</ref>.

سلب آزادی در [[نظام اسلامی]] در کنار فقدان [[عدالت]] از آفت‌های اصلی [[انقلاب اسلامی]] است<ref>پیرامون جمهوری اسلامی، ص۲.</ref>. [[وظیفه]] [[قطعی]] همه این است که به آزادی‌ها به معنای [[واقعی]] کلمه [[احترام]] گذارند؛ زیرا اگر بنا شود [[جمهوری اسلامی]] زمینه [[اختناق]] را به وجود بیاورد، قطعاً [[شکست]] خواهد خورد<ref>پیرامون جمهوری اسلامی، ص۶۲.</ref>. [[اسلام]] [[دین]] [[آزادی]] است، [[دینی]] که مروج آزادی برای همه افراد [[جامعه]] است<ref>پیرامون جمهوری اسلامی، ص۶۲.</ref>. [[انقلاب اسلامی]] در صورتی راه صحیح [[پیروزی]] را ادامه خواهد داد که افراد از آزادی [[فکر]] و بیان و قلم برخوردار باشند. هرکس باید فکر و بیان و قلمش [[آزاد]] باشد. تنها در چنین صورتی است که انقلاب اسلامی راه صحیح پیروزی را ادامه خواهد داد. اگر در جامعه، محیط آزاد برخورد آرا و [[عقاید]] به وجود بیاید، به گونه‌ای که صاحبان [[افکار]] مختلف بتوانند حرف‌هایشان را مطرح کنند و ما هم در مقابل، آرا و نظرات‌مان را مطرح کنیم، تنها در چنین زمینه سالمی خواهد بود که اسلام هرچه بیشتر [[رشد]] می‌کند<ref>پیرامون جمهوری اسلامی، ص۶۳.</ref>.

== آزادی اندیشه در مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی ==

در اندیشه انقلاب اسلامی آزادی فکر و اندیشه در قالب ایده "آزاداندیشی" مطرح گردیده و به رسمیت شناخته شده است. آزاداندیشی از مبانی اصلی اصول‌گرایی است<ref>[[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، بیانات، ۲۹/۳/۱۳۸۵.</ref>. از این دیدگاه، [[آزادی]] [[اندیشه]] ناشی از [[استعداد]] [[انسانی]] [[بشر]] است که می‌تواند در مسائل بیاندیشد<ref>[[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، مجموعه آثار، ج۲۴، ص۳۶۸.</ref>. از این‌رو، استعداد بشری حتماً باید [[آزاد]] باشد چرا که [[پیشرفت]] و [[تکامل]] بشر در گرو این آزادی است<ref>[[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، مجموعه آثار، ج۲۴، ص۱۲۰.</ref>. آزاداندیشی، در اندیشه [[انقلاب اسلامی]]، مقوله‌ای غیر از [[بی‌بندوباری]] است<ref>[[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، بیانات، ۷/۱۱/۱۳۸۱.</ref> و به مفهوم آزادانه [[فکر]] کردن، آزادانه [[تصمیم]] گرفتن؛ ترجمه‌ای، [[تقلیدی]] و بر اثر تلقین حرکت نکردن تعریف می‌شود<ref>[[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، مجموعه آثار، ج۲۰، ص۲۵۹-۲۶۰؛ [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، بیانات، ۱۵/۸/۱۳۸۲؛ ۸/۶/۱۳۸۴؛ ۶/۸/۱۳۸۸.</ref>. [[رهبر معظم انقلاب]]، به تشکیل کرسی‌های آزاداندیشی در [[دانشگاه]] و حوزه توصیه می‌کند و تأکید دارد که این مهم، باعث یک جریان سیال [[فکری]] در [[جامعه]] خواهد شد و دارای [[آداب]] و ترتیبی است که [[هدایت]] آن به عهده عقلای مسئولین می‌باشد<ref>[[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، بیانات، ۱۸/۸/۱۳۸۵؛ ۸/۹/۱۳۸۶؛ ۸/۶/۱۳۸۸؛ ۱/۱/۱۳۸۹؛ ۲۰/۴/۱۳۹۴.</ref>.

== [[آزادی اندیشه]] ==

== آزادی فکری - اعتقادی ==

نیز تأکید بر [[آزمایش الهی]] [[بندگان]]، خود دلیلی بر وجود چنین آزادی است {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref>.

همچنین دستور [[شریعت]] بر [[امر به معروف و نهی از منکر]] بندگان که از فروعات [[دین]] بوده و حاکی از [[نظارت]] [[مؤمنان]] بر [[رفتار]] یکدیگر است، نشان دیگری از آموزه [[دین اسلام]] در خصوص آزادی است. {{متن قرآن|وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«و باید از میان شما گروهی باشند که (مردم را) به نیکی فرا می‌خوانند و به کار شایسته فرمان می‌دهند و از کار ناشایست باز می‌دارند و اینانند که رستگارند» سوره آل عمران، آیه ۱۰۴.</ref>. {{متن قرآن|وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}}<ref>«و مردان و زنان مؤمن، دوستان یکدیگرند که به کار شایسته فرمان می‌دهند و از کار ناشایست باز می‌دارند و نماز را برپا می‌دارند و زکات می‌پردازند و از خداوند و پیامبرش فرمان می‌برند، اینانند که خداوند به زودی بر آنان بخشایش می‌آورد، به راستی خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره توبه، آیه ۷۱.</ref>.

[[آزادی فکر]] و بیان یکی از مهمترین مظاهر [[آزادی عقیده]] است که در [[اندیشه]] [[حضرت آیت‌الله خامنه‌ای]] جایگاهی اساسی دارد و او آن را یکی از شعبه‌های [[آزادی]] می‌شمارد که از بزرگ‌ترین نعمت‌های خداست<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی، ۲۹/۳/۱۳۸۵.</ref>. ایشان تصریح می‌کند که از سالیان پیش [[انتظار]] طرح بحث‌های اصولی، آن هم از سوی طرف‌هایی با آرای متضارب و مخالف را داشت و حتی رواج بحث در باب خود «آزادی» را در بین افراد صاحب‌نظر در مطبوعات [[کشور]] پدیده‌ای [[مبارک]] می‌بیند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم فارغ‌التحصیلی گروهی از دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس، ۱۲/۶/۱۳۷۷.</ref>. شاید بتوان محور آرای او در باب آزادی فکر و بیان را در نظریه آزاداندیشی‌اش دریافت. بنابراین، مناسب است آرای ایشان در باب آزادی فکر و بیان حول این موضوع سامان داده شود.

مفهوم آزادی فکر، تابع موضوع «آزادی فکر از.».. است. در بسیاری از مصادیق آزادی، وجه برجسته آزادی از یک امر خارجی چون [[ظلم و ستم]] [[حاکمان]] است؛ اما مسأله عمده آزادی فکر، آزادی از [[خودباختگی]] و [[تقلید]] است. موضوع [[آزاداندیشی]] شامل همه موضوعاتی است که ماهیت [[فرهنگی]] دارند، از قبیل [[علم]] و [[معرفت]]، [[مشی سیاسی]]، [[شعارها]] و واژه‌ها و خواسته‌های متعارف [[سیاسی]] و [[اجتماعی]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار جمعی از اعضای تشکل‌ها، کانون‌ها، نشریات، هیئت‌های مذهبی و شماری از نخبگان دانشجویی، ۱۵/۸/۱۳۸۲.</ref>.

به همین جهت [[رهبر انقلاب]] در بسیاری از مواقع که از آزادی فکر و آزاداندیشی سخن می‌گوید، مسأله تقلید و خودباختگی را نیز طرح می‌کند<ref>برای نمونه: جلسه پرسش و پاسخ با مدیران مسئول و سردبیران نشریات دانشجویی، ۴/۱۲/۱۳۷۷؛ پاسخ به نامه جمعی از دانش‌آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه، ۱۶/۱/۱۳۸۸.</ref>. آزاداندیشی چیست؟ جنبه ایجابی آزاداندیشی عبارت از آزادانه [[فکر]] کردن و [[تصمیم]] گرفتن است؛ و جنبه سلبی آن ترجمه‌ای [[تقلیدی]] و بر اثر تلقین دنبال بلندگوهای [[تبلیغاتی]] حرکت نکردن است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمعی از اعضای تشکل‌ها، کانون‌ها، نشریات هیئت‌های مذهبی و شماری از نخبگان دانشجویی، ۱۵/۸/۱۳۸۲.</ref>. به تعبیر دیگر، [[آزاداندیشی]] رها بودن میدان برای پرورش [[فکر]] و [[اندیشه]] و [[علم]] و [[فهم]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی، ۲۹/۳/۱۳۸۵.</ref>. به همین جهت، [[گرفتاری]] در چنبره [[تبلیغات]] مانع [[آزادی فکر]] بوده و بسیاری از کشورهایی که [[شعار]] و شیوه سیاسی‌شان [[دموکراسی]] است، [[مردم]] از [[آزادی اندیشه]]، فکر و [[اختیار]] برای [[تصمیم‌گیری]] برخوردار نیستند و این [[آزادی‌ها]] تحت لایه‌های گوناگون تبلیغات، پنهان می‌شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اساتید و دانشجویان دانشگاه‌های استان زنجان، ۲۲/۷/۱۳۸۲.</ref>. البته آنها در بلندگوها از بحث [[آزاد]] و [[گفتگو]] و دموکراسی سخن می‌گویند؛ اما این شعاری [[دروغین]] است؛ تا وقتی در [[ایران]] و [[جوامع]] [[اسلام]] [[تساهل و تسامح]] [[ترویج]] می‌کنند؛ اما ارزش‌های آمریکایی و [[غربی]] را جای گفتگو نمی‌دانند و مشابه‌سازی، یکسان‌سازی و [[جهانی‌سازی]] را [[اعتقادات]] مسلمی می‌شمارند که [[دنیا]] باید در مقابل آنها کوچک‌ترین اعتراضی نکند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جوانان استان سیستان و بلوچستان، ۶/۱۲/۱۳۸۱.</ref>.

اگر در جامعه‌ای آزادی فکر پذیرفته شد، [[آزادی بیان]] نیز پذیرفته می‌شود. حتی اگر فردی در فکر و اندیشه خود آزاد بود، در بیان آن [[مقید]] به [[اجازه]] دیگران نخواهد شد. بنابراین، اگرچه معمولاً آزادی فکر و بیان را جدا از هم بحث می‌کنند؛ اما از آنجا که از نظر [[حضرت آیت‌الله خامنه‌ای]]، وجود آزادی بیان تابع آزادی فکر است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضای هیئت دولت، ۸/۶/۱۳۸۴.</ref>، ایشان معمولاً آن دو را با هم ذکر می‌کند. بر این اساس، در [[نظریه]] آزاداندیشی بحث مستقل در باب آزادی بیان لازم نیست.

ایشان برای [[ضرورت]] آزاداندیشی از مواضع مختلفی [[استدلال]] می‌آورد:

[[حضرت آیت‌الله خامنه‌ای]] اصولی را برای آزاداندیشی تبیین می‌کند و البته از [[نخبگان]] هم می‌خواهد در باب آزاداندیشی کار تئوریک انجام دهند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمعی از اعضای تشکّل‌ها، کانون‌ها، نشریات، هیئت‌های مذهبی و شماری از نخبگان دانشجویی، ۱۵/۸/۱۳۸۲.</ref>. از مجموعه آرای ایشان می‌توان این اصول را برداشت کرد:

==[[آزادی مطبوعات]]==

مسأله آزادی مطبوعات از یک‌سو، به [[آزادی فکر]] و بیان مربوط است و از سوی دیگر، به [[آزادی‌های سیاسی]] [[اجتماعی]]. مطبوعات، در این شکل گسترده از ویژگی دنیای جدید است و از همان بدو پیدایش مسأله آزادی مطبوعات اهمیت داشته است. اما نگاه [[حضرت آیت‌الله خامنه‌ای]] به این مسأله، یک نگاه [[اسلامی]] و بر پایه‌هایی [[استوار]] است که در آزادی فکر و بیان مطرح شده است.

مطبوعات سه [[وظیفه]] عمده دارند:

اگرچه با توجه به نوع [[وظایف]] مطبوعات، به نظر برسد مسأله مطبوعات ذیل [[نظریه]] [[آزاداندیشی]] قرار دارد؛ مهمترین ویژگی مطبوعات که آن را از نظریه آزاداندیشی متمایز می‌کند، محیط مخاطبان آن است. مطبوعات با عموم [[مردم]] سروکار دارند و به محیط‌های تخصصی محدود نیستند. این ویژگی این امکان را می‌دهد که کسی با [[عیاری]] و بازیگری عکس مار را به جای کلمه مار به مخاطبان عرضه کند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اساتید و دانشجویان دانشگاه‌های استان سمنان، ۱۸/۸/۱۳۸۵.</ref>. صاحب‌نظران باید با ورود به مطبوعات، آنها را از حالت کم‌محتوا خارج کنند و به بحث‌های تأمل‌برانگیز و ارشادکننده برای مردم بکشانند و [[فرهنگ]] [[انقلاب]] را تعمیق کنند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم فارغ‌التحصیلی گروهی از دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس، ۱۲/۶/۱۳۷۷.</ref> که شاید مهمترین شیوه برخورد با این معضل است. این معضل، موقعیت بسیار مغتنمی برای [[دشمن]] است. به این دلیل، مسأله مطبوعات نیازمند حساسیت بیشتری است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، ۱۹/۴/۱۳۷۹.</ref>.

با این حال، به جهت سنخ وظایف مطبوعات و [[انتظار خاص]]ی که از آنها هست، نمی‌توان از مطبوعات و آزادی مطبوعات [[چشم]] پوشید<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتی امیرکبیر، ۹/۱۲/۱۳۷۹.</ref>؛ اما باید توجه داشت که [[آزادی]] وسیله انجام [[رسالت]] مطبوعات است، نه آنکه رسالت مطبوعات پای آزادی همه‌جانبه و بی‌بندوبار [[قربانی]] شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات به مناسبت میلاد حضرت فاطمه زهرا{{س}}، ۱۸/۷/۱۳۷۷.</ref>. [[آزادی مطبوعات]] برای انجام این [[وظایف]] است و تأمین آزادی مطبوعات در این جهت هم نشانه [[رشد]] و [[آزادگی]] [[ملت]] است و هم باعث آن؛ بنابراین با آزادی مطبوعات و آزادی قلم، نباید [[ارزش‌ها]] پامال شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتی امیرکبیر، ۹/۱۲/۱۳۷۹.</ref>.

== پانویس ==

{{پانویس}}

[[رده:آزادی]]