پرش به محتوا

جنگ جمل در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

جز (جایگزینی متن - 'دست' به 'دست')
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۱۶۳: خط ۱۶۳:
دهم جنگ با کشته شدن [[جوانی]] از [[قبیله عبدالقیس]] که با [[قرآنی]] به دست به میدان رفت تا [[اصحاب جمل]] را به [[قرآن]] بخواند و از [[تفرقه]] بازدارد، آغاز شد و درنهایت با [[پیروزی امام]] علی{{ع}} و کشته شدن تعداد زیادی از [[یاران]] [[عایشه]] پایان گرفت. حضرت پس از اتمام جنگ به سپاه خود فرمودند: فراریان را تعقیب نکنید. زخمی‌ها را نکشید. [[اسیران]] را به [[قتل]] نرسانید. هرکس درِ خانه‌اش را ببندد، در [[امان]] است. هرکس سلاحش را بر روی [[زمین]] قرار داد در امان است و هیچ اموالی را از او به [[غنیمت]] نگیرید. پس یکی از یاران آن حضرت گفت: ای [[امیرالمؤمنین]]، چگونه کشتن [[اهل بصره]] بر ما [[حلال]] است، ولی [[اموال]] و [[اسیر]] کردنشان [[حرام]] است؟ حضرت در پاسخ فرمودند: [[مسلمانان]] را نمی‌توان به [[اسارت]] گرفت و اموال آنها را به [[غنیمت]] برد، جز آنچه را در [[جنگ]] به کار برده‌اند<ref>الاخبار الطوال، ص۱۸۸.</ref>. به روایتی برخی از [[سپاهیان علی]]{{ع}} در اسیر گرفتن [[زنان]] [[اصرار]] داشتند تا جایی که حضرت فرمود: بگویید [[عایشه]] نصیب کدام یک از شما می‌شود؟ آنگاه ساکت شدند<ref>کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی، ص۱۸۶.</ref>.
دهم جنگ با کشته شدن [[جوانی]] از [[قبیله عبدالقیس]] که با [[قرآنی]] به دست به میدان رفت تا [[اصحاب جمل]] را به [[قرآن]] بخواند و از [[تفرقه]] بازدارد، آغاز شد و درنهایت با [[پیروزی امام]] علی{{ع}} و کشته شدن تعداد زیادی از [[یاران]] [[عایشه]] پایان گرفت. حضرت پس از اتمام جنگ به سپاه خود فرمودند: فراریان را تعقیب نکنید. زخمی‌ها را نکشید. [[اسیران]] را به [[قتل]] نرسانید. هرکس درِ خانه‌اش را ببندد، در [[امان]] است. هرکس سلاحش را بر روی [[زمین]] قرار داد در امان است و هیچ اموالی را از او به [[غنیمت]] نگیرید. پس یکی از یاران آن حضرت گفت: ای [[امیرالمؤمنین]]، چگونه کشتن [[اهل بصره]] بر ما [[حلال]] است، ولی [[اموال]] و [[اسیر]] کردنشان [[حرام]] است؟ حضرت در پاسخ فرمودند: [[مسلمانان]] را نمی‌توان به [[اسارت]] گرفت و اموال آنها را به [[غنیمت]] برد، جز آنچه را در [[جنگ]] به کار برده‌اند<ref>الاخبار الطوال، ص۱۸۸.</ref>. به روایتی برخی از [[سپاهیان علی]]{{ع}} در اسیر گرفتن [[زنان]] [[اصرار]] داشتند تا جایی که حضرت فرمود: بگویید [[عایشه]] نصیب کدام یک از شما می‌شود؟ آنگاه ساکت شدند<ref>کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی، ص۱۸۶.</ref>.
حال که به اختصار درباره وقایع [[جنگ جمل]] سخن گفتیم، به بررسی موضع [[مردم بصره]] و [[قبایل]] مختلف در قبال دو گروه شرکت‌کننده در جنگ، یعنی [[اصحاب جمل]] و [[سپاه امیرالمؤمنین]] می‌پردازیم. همان‌گونه که پیشتر آوردیم، بعد از [[کشته شدن عثمان]]، مردم بصره به سه گروه تقسیم شدند؛ یک گروه به [[خون‌خواهی عثمان]] پرداختند و خواهان کشته شدن [[قاتلان]] [[خلیفه]] و با [[خلافت امام علی]]{{ع}} به [[مخالفت]] پرداختند. گروه دیگر از طرفداران [[امام علی]]{{ع}} بودند و [[خلافت]] ایشان را برحق می‌دانستند و گروه سوم که خود را کنار کشیدند و از هیچ گروهی طرفداری نکردند و در جنگ هم شرکت نکردند.<ref>[[سید امیر حسینی|حسینی، سید امیر]]، [[بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری (کتاب)|بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری]]، ص ۱۳۹.</ref>
حال که به اختصار درباره وقایع [[جنگ جمل]] سخن گفتیم، به بررسی موضع [[مردم بصره]] و [[قبایل]] مختلف در قبال دو گروه شرکت‌کننده در جنگ، یعنی [[اصحاب جمل]] و [[سپاه امیرالمؤمنین]] می‌پردازیم. همان‌گونه که پیشتر آوردیم، بعد از [[کشته شدن عثمان]]، مردم بصره به سه گروه تقسیم شدند؛ یک گروه به [[خون‌خواهی عثمان]] پرداختند و خواهان کشته شدن [[قاتلان]] [[خلیفه]] و با [[خلافت امام علی]]{{ع}} به [[مخالفت]] پرداختند. گروه دیگر از طرفداران [[امام علی]]{{ع}} بودند و [[خلافت]] ایشان را برحق می‌دانستند و گروه سوم که خود را کنار کشیدند و از هیچ گروهی طرفداری نکردند و در جنگ هم شرکت نکردند.<ref>[[سید امیر حسینی|حسینی، سید امیر]]، [[بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری (کتاب)|بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری]]، ص ۱۳۹.</ref>
==فرماندهان [[جنگ جمل]]==
جنگ جمل، اوّلین [[نبرد]] [[حضرت امیرالمؤمنین]] با مخالفان و [[باغیان]] است که [[جنگ]] با [[ناکثان]] ([[بیعت]] شکنان) نیز نامیده می‌شود، که [[پیامبر]]{{صل}} دستور[[جنگ]] با [[ناکثین]] را به علی{{ع}} داد <ref>منقری، وقعة صفین، ص۳۳۸.</ref>.
نام جمل به جهت سوار شدن [[عایشه]] در کجاوه‌ای، رویِ شتری بوده که عدۀ زیادی در [[دفاع]] از آن کشته شدند. این نبرد [[روز جمعه]] نیمۀ [[جمادی الاخر]] [[سال]] ۳۶ رخ داد<ref>عصفری، تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۳۸.</ref>. مخالفان اصلی حضرت امیرالمؤمنین{{ع}}، عایشه، طَلحه و زُبَیر بودند. حوادث مربوط به جنگ جمل را در شرح حال [[سهل بن حنیف]]<ref>سیمای کارگزاران...، ج۱، ص۱۴۲.</ref>، بخشی از مقدمات آن را در شرح حال [[ابوموسی اشعری]] [[کارگزار کوفه]]<ref>سیمای کارگزاران...، ج۱، ص۱۷۰- ۱۷۹.</ref> و حرکت [[طلحه]] و [[زبیر]] به سمت [[مکه]] و اصل نبرد را در جلد دوم در شرح حال [[کارگزار بصره]] بیان کرده‌ایم<ref>سیمای کارگزاران...، ج۲، ص۳۲۴- ۳۸۶.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج4، ص 52.</ref>
===[[سازماندهی]] اسباع [[کوفه]]===
برای جنگ با ناکثین، بیش از هفتصد تَن از انصارِ [[مدینه]] بودند<ref>بلاذری، أنساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۲، ص۲۳۳.</ref>. از کوفه ده تا [[دوازده]] هزار نفر نیرو آمد. [[امام]] بر اساس تقسیم [[قبایل کوفه]] به هفت دسته که از [[زمان عثمان]] بود، آنان را تقسیم و [[سازمان‌دهی]] کرد. [[بلاذری]] می‌نویسد: قبایل کوفه در [[زمان]] علی به هفت دسته تقسیم شده تا این که [[زیاد بن ابیه]] آنان را به چهار دسته تقسیم کرد. آنان را حضرت به ترتیب ذیل در هفت گروه سازماندهی کرد و برای هر گروه پرچمی به فرمان‌دهی نام‌بردگان ذیل داد:
#[[هَمْدان]]، حِمْیَر؛ به فرمان‌دهی [[سعید بن قیس همدانی]]. گفته می‌شود: در جنگ جمل، سعید در کوفه ماند و شخص دیگری به جایش رفت.
#[[مَذْحِج]] و [[اشعریون]]؛ [[فرمانده]] آنها [[زیاد بن نضر حارثی]] بود، جز این که [[عدّی بن حاتم]] به [[تنهایی]] بر قبیلۀ [[طیّ]]، فرمان‌دهی می‌کرد.
#[[قیس عیلان]] و [[عبدالقیس]]، به فرمان‌دهی [[سعد بن مسعود]]، عموی [[مختار بن ابی عبیده ثقفی]]. [[دینوری]]، این گروه را متشکل از قیس، عَبْس و ذُبْیان به فرمان‌دهی سعد دانسته است<ref>دینوری، اخبار الطّوال، ص۱۴۶.</ref>.
#کِنْده، حَضْرَمَوْت، قُضاعَه و مَهْرَه، به فرمان‌دهی [[حجر بن عدی کندی]].
#[[أزد]]، بَجِیلَه، [[خَثْعَم]] و [[انصار]] ([[خُزاعه]])<ref>دینوری، اخبار الطّوال، ص۱۴۶.</ref>، به فرمان‌دهی [[مخنف بن سلیم ازدی]].
#[[بکر بن وائل]]، [[تَغلِب]] و [[سائر رَبیعَه]]، جز [[عبدالقیس]]، به فرمان‌دهی [[وَعْلة بن محدوح ذُهْلَی]]. در [[اخبار الطّوال]] مخدوج ذهلی آمده است<ref>دینوری، اخبار الطّوال، ص۱۴۶.</ref>. در [[تاریخ طبری]] نامش [[وعلة بن مخدوج ذهلی]] آمده است<ref>تاریخ طبری، چ اعلمی، ج۳، ص۵۱۳.</ref>.
#[[قریش]]، [[کِنانه]]، [[أسد]]، [[تَمیم]]، ضَبّه، [[رَباب]] و مَزینَه، به فرمان‌دهی [[معقل بن قیس ریاحی]].
اخبار الطّوال با تعبیرِ سائر [[قریش]] و انصار و [[مردم]] [[حجاز]] از این دسته یاد کرده به فرمان‌دهی [[عبدالله بن عباس]]<ref>تاریخ طبری، چ اعلمی، ج۳، ص۵۱۳.</ref>. [[سازمان‌دهی]] [[قبایل]] در [[جنگ جمل]]، [[صفّین]] و [[نهروان]] به همین ترتیب بود<ref>بلاذری، أنساب الاشراف، تحقیق محمدباقر محمودی، ج۲، ص۲۳۵-۲۳۶.</ref>.
طبری با این که آنان را هفت دسته می‌داند و به اختصار نام برخی قبایل را آورده، فقط پنج گروه را نام می‌برد <ref>تاریخ طبری، چ اعلمی، ج۳، ص۵۱۳.</ref>. <ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج4، ص 52 - 54.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
# [[پرونده: 1100831.jpg|22px]] [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۴ (کتاب)|'''سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۴''']]
# [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']]
# [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']]
# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]
# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]
۱۱۵٬۱۹۰

ویرایش