عصمت در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
←ماهیت عصمت
| خط ۱۲۳: | خط ۱۲۳: | ||
در اینکه ماهیت عصمت چیست و مرکب از چه اموری است، اقوال مختلفی میان متکلمان وجود دارد که در ادامه به بیان و بررسی آنها خواهیم پرداخت. | در اینکه ماهیت عصمت چیست و مرکب از چه اموری است، اقوال مختلفی میان متکلمان وجود دارد که در ادامه به بیان و بررسی آنها خواهیم پرداخت. | ||
''' | '''ملکه نفسانی و [[عقل]] بالا''': اولین [[تفسیر]] این است که [[ماهیت عصمت]] را دو چیز تشکیل می‌دهد: یکی ملکه نفسانی و دوم عقل بالا که [[شیخ طوسی]] می‌فرماید: "شاید صحیح‌ترین تعبیر از [[عصمت]] این است که عصمت از ملکه نفسانی و عقل بسیار بالا تشکیل شده است که این عقل و ملکه از اسباب و زمینه‌های اختیاری و غیر اختیاری در [[معصوم]] می‌باشد"<ref>تلخیص الشافی، ج۱، ص۶۱.</ref>. تقریر شیخ طوسی بسیار متین و دارای امتیازها و اشکال‌های احتمالی است، که آنها را یادآور می‌شویم. | ||
"شاید صحیح‌ترین تعبیر از [[عصمت]] این است که عصمت از ملکه نفسانی و عقل بسیار بالا تشکیل شده است که این عقل و | |||
تقریر شیخ طوسی بسیار | |||
امتیازها: | امتیازها: | ||
# ریشه‌های عصمت را به دو صورت اختیاری و غیر اختیاری بیان کردند. | # ریشه‌های عصمت را به دو صورت اختیاری و غیر اختیاری بیان کردند. | ||
# اگر منظور از ملکه نفسانی در [[کلام]] ایشان ریشه اختیاری عصمت باشد می‌توانیم آن را به کسب تقوای عالیه تفسیر کنیم، در این صورت با [[قرآن]] و [[حدیث]] [[سازگاری]] دارد. | # اگر منظور از ملکه نفسانی در [[کلام]] ایشان ریشه اختیاری عصمت باشد می‌توانیم آن را به کسب تقوای عالیه تفسیر کنیم، در این صورت با [[قرآن]] و [[حدیث]] [[سازگاری]] دارد. | ||
# اگر منظور از عقل بالا، [[علم موهوب]] [[الهی]] باشد که به صورت غیر اختیاری به معصوم | # اگر منظور از عقل بالا، [[علم موهوب]] [[الهی]] باشد که به صورت غیر اختیاری به معصوم عطا می‌شود، امتیازی برای کلامشان است، چون [[عصمت علمی]] و عصمت از [[نسیان]] و [[سهو]] و [[اشتباه]] را شامل می‌گردد. | ||
اشکال‌ها: | اشکال‌ها: | ||
| خط ۱۳۷: | خط ۱۳۴: | ||
# منظور ایشان از عقل بالا مشخص نیست که آیا [[عقل عملی]] در اجتناب از [[معاصی]] است یا منظور [[علم به احکام شریعت]] و حوادث [[اجتماع]] است، لذا به [[دلیل]] ابهام در مراد گوینده، اشکال احتمالی وارد است. | # منظور ایشان از عقل بالا مشخص نیست که آیا [[عقل عملی]] در اجتناب از [[معاصی]] است یا منظور [[علم به احکام شریعت]] و حوادث [[اجتماع]] است، لذا به [[دلیل]] ابهام در مراد گوینده، اشکال احتمالی وارد است. | ||
''' | '''غریزه مانع از حدوث انگیزه [[گناه]]''': این تعریف، ماهیت عصمت را غریزه‌ای می‌داند که از حدوث انگیزه گناه در معصوم جلوگیری می‌کند و با نبود انگیزه گناه، با [[اختیار]] خود، از معاصی دوری می‌کند. [[محقق لاهیجی]] می‌فرماید: "بدان که مراد از عصمت، غریزه‌ای است که ممتنع باشد، با آن غریزه، صدور داعیه گناه و به سبب [[امتناع]] داعیه گناه ممتنع باشد، [[صدور گناه]] با فرض [[قدرت]] بر گناه"<ref>عبدالرزاق لاهیجی، سرمایه ایمان، ص۹۰ و ۱۱۶.</ref>. | ||
'''نقد''' تقریر محقق لاهیجی چند اشکال دارد: | '''نقد''' تقریر محقق لاهیجی چند اشکال دارد: | ||
# مرادشان را از غریزه، بیان نکردند، آیا از مقوله تقواست یا [[علم]] به [[اسمای الهی]] یا علم به عواقب [[گناه]] و [[پاداش الهی]] در [[طاعت]] است و یا مراد از | # مرادشان را از غریزه، بیان نکردند، آیا از مقوله تقواست یا [[علم]] به [[اسمای الهی]] یا علم به عواقب [[گناه]] و [[پاداش الهی]] در [[طاعت]] است و یا مراد از غریزه، [[عقل]] است؟ | ||
# از ظاهر [[کلام]] ایشان در "گوهر مراد" فهمیده می‌شود که مرادشان از غریزه، همان عقل غالب است که | # از ظاهر [[کلام]] ایشان در "گوهر مراد" فهمیده می‌شود که مرادشان از غریزه، همان عقل غالب است که انگیزه گناه را از [[معصوم]] ممتنع می‌کند<ref>عبدالرزاق لاهیجی، گوهر مراد، ص۳۷۹.</ref>. | ||
# این بیان فقط [[عصمت]] از گناه را شامل است، ولی عصمت از [[نسیان]] و [[اشتباه]] را شامل نمی‌گردد. | # این بیان فقط [[عصمت]] از گناه را شامل است، ولی عصمت از [[نسیان]] و [[اشتباه]] را شامل نمی‌گردد. | ||
# عقل بالا به | # عقل بالا به تنهایی موجب عصمت نمی‌شود و چه بسا نقض [[اجتماعی]] زیادی دارد، چون افرادی که صاحب عقل بالا بودند در طول [[تاریخ]] کم نیستند و این عقل بالا موجب عصمت آنها نگردیده است. | ||
# بیان فوق، [[عصمت علمی]] را دربرنمی‌گیرد، بلکه فقط عصمت را در دایره [[گناهان]] عملی محدود می‌کند. | # بیان فوق، [[عصمت علمی]] را دربرنمی‌گیرد، بلکه فقط عصمت را در دایره [[گناهان]] عملی محدود می‌کند. | ||
''' | '''ملکه نفسانی''': این [[تفسیر]] در بیان [[ماهیت عصمت]] به این معناست که عصمت، ملکه‌ای [[نفسانی]] است که از علم به عواقب گناه و [[مناقب]] [[طاعات]] حاصل می‌گردد و با پیاپی آمدن [[وحی]] [[تأیید]] و تأکید می‌گردد. بنابراین اگر [[ترک اولی]] از معصوم سر زده؛ یعنی اگر مستحبی مثل نماز شب ترک شد یا مکروهی از معصوم سر زد یا اگر گناه صغیره‌ای مرتکب گردید مورد [[عتاب]] و مؤاخذه [[الهی]] قرار می‌گیرد تا منجر به [[ابتلا]] به [[گناهان کبیره]] و ترک [[واجب]] نگردد. | ||
اکثر حکمای قدیم و بعضی از معاصرین همین بیان را در تفسیر [[حقیقت عصمت]] گفته‌اند؛ از جمله [[تفتازانی]] و عضدالدین [[ایجی]] و [[فاضل مقداد]] این قول را به | اکثر حکمای قدیم و بعضی از معاصرین همین بیان را در تفسیر [[حقیقت عصمت]] گفته‌اند؛ از جمله [[تفتازانی]] و عضدالدین [[ایجی]] و [[فاضل مقداد]] این قول را به حکما نسبت داده‌اند و گفته‌اند: عصمت در نزد حکما ملکه‌ای است که از [[فجور]] و [[معاصی]] منع می‌کند و به وسیله علم به عواقب گناه و مناقب طاعات، حاصل می‌شود و با پیاپی آمدن وحی تأکید می‌شود و در موارد ترک اولی و صغایر، مورد [[اعتراض]] قرار می‌گیرد<ref>المواقف فی علم الکلام، ص۳۶۶؛ شرح مقاصد، ج۴ ص۳۱۲؛ اللوامع الاهیه، ص۲۴۴؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۳۶۵؛ تلخیص المحصل، ص۳۶۹؛ محمدتقی مصباح یزدی، راه و راهنما‌شناسی، ج۴، ص۱۹۹؛ میر سیدشریف جرجانی، التعریفات، ص۶۵.</ref>. | ||
'''نقد و بررسی''': این [[تفسیر]] از [[معتزله]] و [[شیعه]] یک نقطه امتیاز و چند اشکال اساسی دارد. اینکه [[عصمت]] را به | '''نقد و بررسی''': این [[تفسیر]] از [[معتزله]] و [[شیعه]] یک نقطه امتیاز و چند اشکال اساسی دارد. اینکه [[عصمت]] را به ملکه [[علمی]] اجتناب از [[معاصی]] تفسیر کردند، [[امتیاز]] آن است و پشتوانه [[قرآنی]] و [[روایی]] دارد، ولی اشکال‌های متعددی به این تفسیر وارد است: | ||
# این تفسیر در باب [[عصمت انبیا]] پاسخگوست، ولی درباره [[عصمت امامان]] با اشکال مواجه است، چون [[وحی]] مختص انبیاست ([[وحی تشریعی]]). | # این تفسیر در باب [[عصمت انبیا]] پاسخگوست، ولی درباره [[عصمت امامان]] با اشکال مواجه است، چون [[وحی]] مختص انبیاست ([[وحی تشریعی]]). | ||
# این بیان، عصمت از معاصی را پاسخ می‌دهد، ولی عصمت از [[نسیان]] و [[اشتباه]] و [[عصمت علمی]] را شامل نیست. | # این بیان، عصمت از معاصی را پاسخ می‌دهد، ولی عصمت از [[نسیان]] و [[اشتباه]] و [[عصمت علمی]] را شامل نیست. | ||
# در این تفسیر، نوعی ابهام در خصوص وصف [[اختیار]] [[معصوم]] وجود دارد و بیان نگردیده که این | # در این تفسیر، نوعی ابهام در خصوص وصف [[اختیار]] [[معصوم]] وجود دارد و بیان نگردیده که این ملکه نفسانی آیا اختیاری و کسبی است یا غیر اختیاری و موهوبی و بر فرض موهوبی بودن، آیا سلب اختیار می‌کند یا خیر؟ | ||
# اشکال دیگر این است که با گفتن {{عربی|تتأكد بتتابع الوحي بالأوامر و النواحي}}<ref>المواقف فی علم الکلام، ص۳۶۶؛ شرح مقاصد، ج۴، ص۳۱۲؛ اللوامع الاهیه، ص۲۴۴.</ref> عصمت را به [[زمان]] [[نبوت]] منحصر می‌کند، ولی قبل از نبوت و از حین | # اشکال دیگر این است که با گفتن {{عربی|تتأكد بتتابع الوحي بالأوامر و النواحي}}<ref>المواقف فی علم الکلام، ص۳۶۶؛ شرح مقاصد، ج۴، ص۳۱۲؛ اللوامع الاهیه، ص۲۴۴.</ref> عصمت را به [[زمان]] [[نبوت]] منحصر می‌کند، ولی قبل از نبوت و از حین تولد را شامل نمی‌شود. | ||
'''[[علم]] غالب''': این تفسیر از [[علامه طباطبایی]] است که خلاصه [[کلام]] ایشان را در ذیل تقریر می‌کنیم. ایشان با اشاره به [[آیه]] {{متن قرآن|وَعَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ}}<ref>«و به تو چیزی آموخت که نمی‌دانستی» سوره نساء، آیه ۱۱۳.</ref> می‌فرماید: [[علم پیامبر]] اکرم {{صل}} دو نوع است؛ یکی [[تعلیم]] به وسیله وحی و | '''[[علم]] غالب''': این تفسیر از [[علامه طباطبایی]] است که خلاصه [[کلام]] ایشان را در ذیل تقریر می‌کنیم. ایشان با اشاره به [[آیه]] {{متن قرآن|وَعَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ}}<ref>«و به تو چیزی آموخت که نمی‌دانستی» سوره نساء، آیه ۱۱۳.</ref> می‌فرماید: [[علم پیامبر]] اکرم {{صل}} دو نوع است؛ یکی [[تعلیم]] به وسیله وحی و نزول [[ملک]]، و دیگری [[الهام]] خفی و القای در [[قلب]] بدون نزول ملک و [[فرشته]]. لذا قوه عصمت نوعی از علم غالب است که با [[علوم]] کسبی به دست نمی‌آید، بلکه وابسته به موهبت الهی است که تمام قوا را تحت اختیار دارد و صاحب عصمت را از [[گمراهی]] و خطای مطلق بازمی‌دارد. البته در [[روایات]] هم به این مطلب اشاره شده است که برای [[پیامبر]] و [[امام]] [[روحی]] به نام [[روح القدس]] وجود دارد که آنها را از [[معصیت]] و [[خطا]] بازمی‌دارد. [[قرآن کریم]] نیز به دو نوع [[علم]] و شیوه [[تعلیم]] [[انبیا]] اشاره دارد: {{متن قرآن|وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَ...}}<ref>«و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند و به آنها انجام کارهای نیک و برپا داشتن نماز و دادن زکات را وحی کردیم و آنان پرستندگان ما بودند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.</ref>. | ||
و در جایی دیگر می‌فرماید: {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا...}}<ref>«و بدین‌گونه ما روحی از امر خویش را به تو وحی کردیم» سوره شوری، آیه ۵۲.</ref>. | و در جایی دیگر می‌فرماید: {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا...}}<ref>«و بدین‌گونه ما روحی از امر خویش را به تو وحی کردیم» سوره شوری، آیه ۵۲.</ref>. | ||
مراد این است که در [[آیه]] اول [[روح]] معلمه، کلمه هادیه را به سوی [[نبی مکرم اسلام]] | مراد این است که در [[آیه]] اول [[روح]] معلمه، کلمه هادیه را به سوی [[نبی مکرم اسلام]] القا می‌کند و در آیه دوم [[روح القدس]] [[پیامبر اکرم]] را به انجام [[خیرات]] و [[عبادت]] [[خدای سبحان]] تسدید می‌کند. در نهایت می‌توان [[عصمت]] را اینطور معنا کرد<ref>المیزان، ج۵، ص۷۹–۸۱.</ref>: "عصمت، وجود امری است در [[معصوم]] که او را از خطا و معصیت بازمی‌دارد"<ref>المیزان، ج۲، ص۱۳۴.</ref>. | ||
[[تفسیر]] [[علامه طباطبایی]] در باب [[حقیقت عصمت]] دارای نکاتی برجسته است و پشتوانه [[قرآنی]] و [[روایی]] دارد و در نهایت | [[تفسیر]] [[علامه طباطبایی]] در باب [[حقیقت عصمت]] دارای نکاتی برجسته است و پشتوانه [[قرآنی]] و [[روایی]] دارد و در نهایت متانت و دقت بیان گردیده است و در میان پنج تفسیر گذشته، [[بهترین]] بیان است. امتیازهای این تفسیر را می‌توان در چند مورد بیان کرد: | ||
# ایشان عصمت را [[علم موهوب]] [[الهی]] بیان کرده است که این علم موهوب به صورت [[الهام]] [[قلبی]] به [[پیامبر]] و [[امام]] می‌رسد و شاخصه این علم موهوب، [[عصمت امام]] {{ع}} از خطا و [[نسیان]] در حوادث و وقایع و قضاوت‌های خارجی و [[گناه]]، همینطور [[عصمت علمی]] امام در [[شریعت]] و [[احکام]] است. | # ایشان عصمت را [[علم موهوب]] [[الهی]] بیان کرده است که این علم موهوب به صورت [[الهام]] [[قلبی]] به [[پیامبر]] و [[امام]] می‌رسد و شاخصه این علم موهوب، [[عصمت امام]] {{ع}} از خطا و [[نسیان]] در حوادث و وقایع و قضاوت‌های خارجی و [[گناه]]، همینطور [[عصمت علمی]] امام در [[شریعت]] و [[احکام]] است. | ||
# این [[تبیین]] علامه طباطبایی | # این [[تبیین]] علامه طباطبایی محدودیت زمانی ندارد و از ابتدای تولد را شامل می‌شود. | ||
# ایشان عصمت را به طور مطلق بیان کرده‌اند نه نسبی، لذا عصمت از جمیع خطاها و [[گناهان]] عمدی و [[سهوی]] را شامل می‌شود. | # ایشان عصمت را به طور مطلق بیان کرده‌اند نه نسبی، لذا عصمت از جمیع خطاها و [[گناهان]] عمدی و [[سهوی]] را شامل می‌شود. | ||
# با بیان [[علمی]] عصمت، [[اختیار]] را از معصوم سلب نکرده، بلکه معصوم را صاحب اختیار می‌داند. | # با بیان [[علمی]] عصمت، [[اختیار]] را از معصوم سلب نکرده، بلکه معصوم را صاحب اختیار می‌داند. | ||
'''نقد''': تفسیر [[علامه طباطبایی]] با همه دقت و [[علمی]] بودن و پشتوانه [[قرآنی]] و [[روایی]] داشتن، این اشکال احتمالی در آن دیده می‌شود که ایشان [[عصمت امام]] {{ع}} را با توجه به [[قرآن]] و [[روایات]]، نوعی [[علم]] غالب موهوب [[الهی]] معرفی کرده است. البته این [[کلام]] در [[تبیین]] عصمت امام در حوادث خارجی و قضاوت‌ها و [[علوم]] و [[احکام شریعت]] بسیار عالی است، چرا که این علم، موجب [[مصونیت]] [[امام]] از [[اشتباه]] می‌گردد، ولی در [[عصمت عملی]] امام این [[علم موهوب]] کافی نیست، بلکه محتاج به [[انتخاب]] و [[عشق]] و [[تقوای الهی]] است که زمینه علم موهوب الهی است، مگر اینکه علم موهوب، خود زمینه [[تقوا]] باشد که در این صورت به کلام [[ | '''نقد''': تفسیر [[علامه طباطبایی]] با همه دقت و [[علمی]] بودن و پشتوانه [[قرآنی]] و [[روایی]] داشتن، این اشکال احتمالی در آن دیده می‌شود که ایشان [[عصمت امام]] {{ع}} را با توجه به [[قرآن]] و [[روایات]]، نوعی [[علم]] غالب موهوب [[الهی]] معرفی کرده است. البته این [[کلام]] در [[تبیین]] عصمت امام در حوادث خارجی و قضاوت‌ها و [[علوم]] و [[احکام شریعت]] بسیار عالی است، چرا که این علم، موجب [[مصونیت]] [[امام]] از [[اشتباه]] می‌گردد، ولی در [[عصمت عملی]] امام این [[علم موهوب]] کافی نیست، بلکه محتاج به [[انتخاب]] و [[عشق]] و [[تقوای الهی]] است که زمینه علم موهوب الهی است، مگر اینکه علم موهوب، خود زمینه [[تقوا]] باشد که در این صورت به کلام علامه اشکالی وارد نیست. | ||
'''ملکه علمی و عملی''': آخرین [[تفسیر]] در [[ماهیت عصمت]] از [[آیت‌الله]] [[جوادی آملی]] است. ایشان [[عصمت]] را دارای دو بخش می‌داند؛ یکی عصمت عملی و دیگری [[عصمت علمی]]. [[معصوم]] در بخش عصمت عملی، صاحب ملکه اجتناب است که با تلاش و [[مجاهدت]] و تقوا و [[مبارزه]] با نفس و [[محبت]] و [[عشق‌ورزی]] به [[ساحت]] [[قدس]] [[ربوبی]] و توجه تام به اسما و [[صفات الهی]] و انجام فرمان‌های [[پروردگار]] و [[تسلیم]] رضای [[حق]] بودن در تمام مراحل [[زندگی]]، زمینه را برای الهام‌های خفی ایجاد می‌کند تا با [[اختیار]] و انتخاب خود هر آنچه را که مورد رضای حق باشد در زندگی پیاده کند و از هر آنچه که مورد [[غضب الهی]] است دوری ورزد و با این زمینه‌سازی، عصمت را برای خود فراهم آورد؛ به گونه‌ای که وقوع [[معصیت]] به مرحله [[امتناع]] عادی برسد. از طرفی معصوم، عصمت علمی را با اعطای وهبه پروردگار کسب می‌کند تا موجب عصمت امام از [[خطا]] و [[نسیان]] در [[اندیشه]] گردد. ایشان در این باره می‌فرماید: "عصمت، ملکه علمی و عملی است که افراد معصوم را از هر گونه [[گناه]] عمدی و [[سهوی]]، [[جهل]]، خطا، [[سهو]]، نسیان و مغالطه در اندیشه باز می‌دارد"<ref>عبدالله جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج۹، ص۱۵.</ref>. | |||
بیان [[آیت‌الله]] [[جوادی آملی]] در میان [[تفاسیر]] [[متکلمان]] و شش [[تفسیر]] گذشته [[عقل]] گرایان، از جهاتی [[بهترین]] بیان است و اشکالاتی که در گذشته بر تفاسیر آنها آوردیم به بیان ایشان وارد نیست، چون بیان ایشان دو بعدی است؛ یعنی هم [[عصمت عملی]] [[معصومین]] و هم [[عصمت علمی]] ایشان را بیان کرده است. از طرفی [[عصمت]] را نتیجه تلاش و [[مجاهدت]] معصومین دانسته است. با این وصف، عصمت، اختیاری و ریشه آن، ارادی است. همچنین عصمت را موهوبی دانسته تا در زمینه [[علمی]] و [[سهو]] و [[نسیان]] دچار اشکال نباشد. | |||
'''نظریه مختار''': ما درباره [[ماهیت عصمت]]، ابتدا به بیان تفصیلی که برگیرنده عواملی است که ریشه‌های [[عصمت]] و در نتیجه [[حقیقت عصمت]] را تشکیل می‌دهند از [[آیات]] و [[روایات]] بهره می‌گیریم و سپس در پایان، خلاصه [[کلام]] خود را در حقیقت عصمت بیان می‌کنیم. | '''نظریه مختار''': ما درباره [[ماهیت عصمت]]، ابتدا به بیان تفصیلی که برگیرنده عواملی است که ریشه‌های [[عصمت]] و در نتیجه [[حقیقت عصمت]] را تشکیل می‌دهند از [[آیات]] و [[روایات]] بهره می‌گیریم و سپس در پایان، خلاصه [[کلام]] خود را در حقیقت عصمت بیان می‌کنیم. | ||
عصمت، | عصمت، ملکه راسخه [[نورانی]] در نفس است که دو بخش یا دو اثر کاربردی دارد: | ||
بخش اول مربوط به اجتناب از [[معاصی]] است که اکثر [[متکلمان]] و | بخش اول مربوط به اجتناب از [[معاصی]] است که اکثر [[متکلمان]] و حکمای اسلامی، آن را به خوبی بیان کرده‌اند. به نظر ما این قوه قدسیه عصمت مطلقه، موهبتی [[الهی]] برای شخص [[معصوم]] است که از دو چیز ایجاد می‌شود: | ||
# [[علم]] به عواقب [[گناه]] و [[مناقب]] [[طاعات]]: در این باره [[حضرت علی]] {{ع}} در [[خطبه]] [[همام]] در اوصاف [[متقین]] می‌فرماید: "باورشان به [[بهشت]] مانند [[یقین]] کسی است که آن را دیده که [[اهل]] آن به [[خوشی]] به سر می‌برند و ایمانشان به [[آتش]]، مانند [[ایمان]] کسی است که آن را دیده که اهل آن گرفتار عذابند"<ref>نهج البلاغه، خ ۱۸، ص۶۱۲.</ref>؛ {{متن قرآن|لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ}}<ref>«به راستی دوزخ را خواهید دید» سوره تکاثر، آیه ۶.</ref>. | # [[علم]] به عواقب [[گناه]] و [[مناقب]] [[طاعات]]: در این باره [[حضرت علی]] {{ع}} در [[خطبه]] [[همام]] در اوصاف [[متقین]] می‌فرماید: "باورشان به [[بهشت]] مانند [[یقین]] کسی است که آن را دیده که [[اهل]] آن به [[خوشی]] به سر می‌برند و ایمانشان به [[آتش]]، مانند [[ایمان]] کسی است که آن را دیده که اهل آن گرفتار عذابند"<ref>نهج البلاغه، خ ۱۸، ص۶۱۲.</ref>؛ {{متن قرآن|لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ}}<ref>«به راستی دوزخ را خواهید دید» سوره تکاثر، آیه ۶.</ref>. | ||
# تقوای عالیه: این [[تقوا]] در نتیجه [[مبارزه]] با نفس با انجام طاعات وعبادات و اجتناب از معاصی حاصل می‌شود که در نتیجه [[اراده]] و تلاش به دست می‌آید و [[اخبار]] و [[قرآن]]، [[شاهد]] این مدعاست. | # تقوای عالیه: این [[تقوا]] در نتیجه [[مبارزه]] با نفس با انجام طاعات وعبادات و اجتناب از معاصی حاصل می‌شود که در نتیجه [[اراده]] و تلاش به دست می‌آید و [[اخبار]] و [[قرآن]]، [[شاهد]] این مدعاست. | ||
[[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ}}<ref>«و پروردگارت را پرستش کن تا مرگ تو فرا رسد» سوره حجر، آیه ۹۹.</ref>. روایات نیز بر همین مطلب تأکید دارند؛ از جمله اینکه "به وسیله تقوا عصمت، نزدیک می‌شود"<ref>محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ج۳، ص۱۹۹۷.</ref>. از این‌رو متکلمان و | [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ}}<ref>«و پروردگارت را پرستش کن تا مرگ تو فرا رسد» سوره حجر، آیه ۹۹.</ref>. روایات نیز بر همین مطلب تأکید دارند؛ از جمله اینکه "به وسیله تقوا عصمت، نزدیک می‌شود"<ref>محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ج۳، ص۱۹۹۷.</ref>. از این‌رو متکلمان و حکما در این باره می‌فرمایند: "عصمت ناشی از عالی‌ترین مرتبه تقواست که یک ملکه نفسانی است و در نفس، [[رسوخ]] می‌کند؛ مثل سایر ملکات نفسانی از جمله [[شجاعت]] و [[عفت]] و [[سخاوت]] که دارای آثاری است. عالی‌ترین اثر مرتبه تقوا دور کردن [[انسان]] از معاصی و [[عصیان]] به طور مطلق است"<ref>عصمة الأنبیاء، ص۲۵؛ رسائل المرتضی، ص۳۲۶.</ref>. | ||
در این باره [[جمال]] الدین [[اسدی]] سیوری حلی می‌گوید: "[[عصمت]]، ملکه نفسانی است که متوقف بر علم به مثالب معاصی و [[مناقب]] [[طاعات]] می‌باشد که این ملکه از دو چیز حاصل می‌شود: یکی [[عفت]] و [[تقوا]]، و دیگری [[علم]] به مثالب و مناقب طاعات"<ref>اللوامع الالهیه، ص۱۷۰.</ref>. | |||
[[ | [[علامه طباطبایی]] هم می‌فرماید: "عصمت یک سبب شعوری غیر مغلوب است و این علم از قسم سایر [[علوم]] و [[ادراکات]] کسبی نیست، پس خطاپذیر هم نیست"<ref>محمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۵، ص۸۱.</ref>. | ||
بخش دوم از عصمت مطلقه [[امامان]]، [[عصمت علمی]] است که بیانگر عصمت آنان در بیان [[شریعت]]، حوادث، قضاوت‌ها، وقایع [[اجتماعی]] و همینطور [[عصمت از خطا]] و [[نسیان]] و مغالطه است. البته عموم [[متکلمان]] و اکثر حکما به استثنای عده کمی، عصمت را فقط در دایره [[عصمت عملی]] معنا کرده‌اند. در این زمینه [[قرآن]] [[بهترین]] [[شاهد]] و بیانگر عصمت علمی [[پیامبر]] و امامان {{عم}} است. [[خداوند]] در [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَعَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ}}<ref>«و به تو چیزی آموخت که نمی‌دانستی» سوره نساء، آیه ۱۱۳.</ref>. | |||
علامه طباطبایی ذیل این [[آیه شریفه]] می‌فرماید: "این [[آیه]] مربوط به قضاوت‌های [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در حوادث و دعاوی است". لذا موهبت الهی عصمت، نوعی از علم و شعور است که با سایر علوم فرق دارد؛ زیرا این علم، تمام [[قوای ادراکی]] را تحت [[استخدام]] خود دارد، از این‌رو صاحب عصمت، از [[خطا]]، [[گمراهی]] و [[اشتباه]] به طور مطللق محفوظ است. از طرفی [[روایات]] نیز مؤید همین معناست؛ آنجا که فرموده: "برای پیامبر و امامان {{عم}} [[روحی]] است به نام [[روح القدس]] که او را از [[معصیت]] و خطا بازمی‌دارد"<ref>المیزان، ج۵، ص۷۹-۸۰.</ref>.<ref>[[ابراهیم صفرزاده|صفرزاده، ابراهیم]]، [[عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی (کتاب)|عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی]] ص ۳۸-۴۷.</ref> | |||
== منشأ عصمت == | == منشأ عصمت == | ||