برهان نظم در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها

برهان نظم در معارف و سیره علوی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۸ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۲۳

۱۴٬۰۸۲ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۸ ژوئن ۲۰۲۳

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۳٬۱۸۵

ویرایش

@@ خط ۶۶: / خط ۶۶: @@
 #ای [[انسان]] آفریده و آراسته که در [[ارحام]] تاریک و پرده‌های بسیار [[محافظت]] شدی! از [[گِل]] [[خالص]] آغازیدی و در قرارگاه [[استواری]] تا [[زمان]] معین جا داده شدی. در شکم مادر مضطربانه می‌جنبیدی؛ نه سخنی را پاسخ می‌گفتی و نه آوازی را می‌شنیدی. سپس از قرارگاهت به سرایی انداخته شدی که ندیده بودی و راه‌های منفعتش را نمی‌شناختی چه کسی تو را به مکیدن شیر از پستان مادرت [[راهنمایی]] کرد؟<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۶۳.</ref>
 نمی‌توان گفت [[قوانین]] [[علمی]] [[حاکم]] بر پدیده‌ها، آنها را به سمت غایتشان می‌برند و علت قریب برای حرکت موجودات به سمت غایات، همان قوانین علمی است؛ زیرا هر چند ممکن است علت قریب حرکت موجودات [[ناآگاه]] به سوی غایات، [[قوانین]] [[علمی]] باشد، این امر منافاتی با [[هدایتگری]] [[حکیم]] ندارد. گذشته از اینکه، خود این قوانین، بخشی دیگر از پدیده‌های هستی‌اند و آنها نیز محتاج [[مدبر]] و آفریدگارند.<ref>[[محمد محمدرضایی|محمدرضایی، محمد]]، [[برهان‌های اثبات وجود خدا (مقاله)| مقاله «برهان‌های اثبات وجود خدا»]]، [[دانشنامه امام علی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۲]] ص ۲۷.</ref>.
+===[[برهان نظم]]===
+در برهان نظم از موارد جزئی [[نظم]]، پی به ناظم [[حکیم]] برده می‌شود. امروزه بعضی بر آنند که برهان نظم غیر از [[برهان]] غایی است؛ زیرا تأکید برهان نظم بر موارد جزئی نظم است، اما برهان غایی از یک مجموعه هماهنگ به نام [[جهان]]، سخن می‌گوید. در بیانات امیرالمؤمنین علی{{ع}} هر دو تقریر وجود دارد. اکنون به تقریر برهان نظم از دیدگاه آن [[امام]] گرامی می‌پردازیم.
+امیرالمؤمنین علی{{ع}} در بیانات خود بسیار به موارد جزئی نظم، مانند نظم در [[آسمان‌ها]] و [[زمین]]، طاووس، ملخ، خفاش، مورچه و خزندگان، و نظم موجود در ساختار [[انسان]] اشاره فرموده‌اند که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
+# [[خداوند]] موجودات عجیب و شگفت را آفرید؛ بعضی جاندار و بعضی بیجان و بعضی ساکن و آرام (مانند [[کوه‌ها]]) و بعضی متحرک (مانند [[ستارگان]]). اینها دلیل‌های آشکاری است، بر [[زیبایی]] [[آفرینش]] او و بر بزرگی و توانایی‌اش [[گواهی]] می‌دهند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۶۵؛ بحار الانوار، ج۶۵، ص۳۰.</ref>.
+#و شگفت انگیزتر، میان پرندگان در آفرینش، طاووس است که آن را در استوارترین هیئت پرداخت، و رنگ‌های او را [[نیکوترین]] ترتیب داد؛ با [[پری]] که نای استخوان‌های آن را به هم در آورد، و دمی که کشش آن را دراز کرد. چون به سوی ماده پیش رود، آن دُم در هم پیچیده را می‌گشاید و بر سر خود بر می‌افرازد، که گویی بادبانی است برافراشته و کشتیبان زمام آن را بداشته. به رنگ‌های خود می‌نازد، و خرامان خرامان دُم خود را بدین سو و آن سو می‌برد و سوی ماده می‌تازد... اگر آن را همانند کنی بدانچه زمین رویانیده، گویی گل‌های بهاره است و از این سوی و آن سوی چیده، و اگر به پوشیدنی‌اش همانند سازی، همچون حله‌ها است نگارین و فریبا، یا چون بُرد [[یمانی]] [[زیبا]]، و اگر به زیورش همانند کنی، نگین‌ها است رنگارنگ، در سیم‌ها، نشانده، خوش نما - چون نقش ارژنگ<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۶۵.</ref>.
+#اگر خواهی از ملخ بگویم که دو دیده سرخ آفرید برای آن، و دو حدقه برایش افروخت چون ماه تابان و او را گوشی بداد پوشیده و پنهان، و دهانی گشود به [[اعتدال]] و [[حسی]] نیرومند و به کمال. و دو [[دندان پیشین]] که بدان‌ها ببرد و دو پای داس مانند که بدان‌ها چیزی را بگیرد. کشاورزان در کشت خود از آن می‌ترسند و [[توانایی]] راندنش را ندارند؛ هرچند همه کسان خود را فراهم آرند، تا گاهی که در جست و خیزهایش روی به کِشته آرد، هرچه خواهش آن است روا دارد. و همه اندام ملخ به اندازه یک انگشت باریک نیست - و این حقیقتی است<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۸۵؛ الاحتجاج، ج۱، ص۴۸۳، ح۱۱۷؛ بحار الانوار، ج۳، ص۲۷، ج۱.</ref>.
+#پس از آنکه [[حق تعالی]]، [[زمین]] را پهن کرد و امر خود را به [[آفرینش انسان]] جاری ساخت، [[آدم]]{{ع}} را برگزید و او را [[برتر]] از سایر مخلوقاتش گردانید<ref>نهج البلاغه، خطبه ۹۰.</ref>.<ref>[[محمد محمدرضایی|محمدرضایی، محمد]]، [[برهان‌های اثبات وجود خدا (مقاله)| مقاله «برهان‌های اثبات وجود خدا»]]، [[دانشنامه امام علی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۲]] ص ۲۸.</ref>.
+===[[برهان]] غایی===
+تأکید برهان غایی بر [[هماهنگی]] و [[نظم]] کل عالم است؛ تا از این رهگذر، ناظم [[حکیم]] را برای کل عالم [[اثبات]] کند. چنین هماهنگی و نظمی را می‌توان از ارتباط و سازواری اجزای عالم با همدیگر به اثبات رساند. [[امام]] در بیانات خود اینگونه هماهنگی را بازگو فرموده‌اند.
+# [[خداوند]] [[آفرینش]] را آغاز کرد... همه چیز را در زنجیره [[زمان]] به نظم کشید و اجزای مخالف را با هم سازوار ساخت<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱.</ref>.
+#و با سازواری که میان چیزها پدید آورد، دانسته شد که برای او قرینی نتوان تصور کرد. روشنی را ضد [[تاریکی]] قرار داد، و سپیدی را ضد سیاهی، و تری را مخالف خشکی و گرمی را مخالف سردی نهاد و ناسازواری‌های [[طبیعت]] را با یکدیگر [[آشتی]] داد و جداها را به هم نزدیک کرد، و دورها را کنار هم نشاند و نزدیک‌ها را جدا گرداند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۸۶.</ref>.
+#پس کجی‌های هر چیز را راست کرد، و مرزهای هر یک را برابر آورد. و ناهماهنگ‌ها را به [[قدرت]] خود هماهنگ ساخت، و طرح هر یک را در آنچه مناسب آن بود، انداخت و آنها را جنس‌هایی کرد #از شماره برون - در حد و اندازه و [[غریزه]] و هیئت‌های گونه‌گون؛ پدیده‌هایی که [[آفرینش]] آنها را [[استوار]] کرد، و هر یکی را به سرشتی که خود خواست، درآورد<ref>نهج البلاغه، خطبه ١.</ref>.
+#گشادگی و تنگی و [[پست]] و بلندی‌ها ی [[آسمان]] را [[منظم]] کرد، و شکاف‌های آن را به هم آورد؛ و هر یک را با آنچه جفت آن بود، پیوند داد.... آسمان را که دودی بود متراکم، بخواند، بیامد و سر بر خط گذاشت و هر جزء آن جزء دیگری را نگاه داشت. پس درهای بسته آن را بگشاد... و [[آفتاب]] را آیتی کرد روشن‌کننده که به [[روز]] درآید؛ و ماه را آیتی که [[تاریکی]] شب، [[نور]] آن بزداید. پس آفتاب و ماه را در منزلگاه‌هاشان روان فرمود، و مدت گردش آن دو را در [[خانه‌ها]] معین نمود تا بدین گردش، روز را از شب داند و حساب سالیان و اندازه‌گیری [[زمان]] را تواند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۹۱؛ بحار الانوار، ج۵۷، ص۱۰۸، ح۹۰.</ref>.
+# [[زمین]] را پدید آورد و نگاهش داشت، بی‌آنکه خود را بدان مشغول دارد، و برجایش ایستاده گرداند، بی‌آنکه آن را بر چیزی [[نهد]]، و بر پایش داشت بی‌پایه‌ها، و بالا بردش بی‌استوانه‌ها، و نگاهش داشت از [[کجی]] و خمیدن، و بازداشت آن را از افتادن و شکافتن. میخ‌های آن را کوبید و سدها را گرداگردش برافروخت. چشمه‌های آن را روان گردانید و دره‌های آن را بشکافانید. آنچه را ساخت، [[سست]] نگردید، و آن را که نیرویش بخشید، [[ناتوان]] نشد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۸۶؛ الاحتجاج، ج۱، ص۴۷۷، ج۱۱۶؛ بحار الانوار، ج۴، ص۲۵۵، ج۸.</ref>.
+#پس خدای، فضای میان زمین و آسمان را فراخ ساخت، و هوا را برای نفس کشیدن بپرداخت. و [[اهل]] زمین را در آن ساکن فرمود، با آنچه بایسته آنان می‌بود. و زمین‌های خشک را، که آب چشمه‌ها نتوانست خود را به [[پستی]] و بلندی‌های آن رساند، و جوی‌های [[خرد]] و بزرگ در رسیدن بدان [[زمین‌ها]] درماند، وانگذاشت. ابرهایی آفرید و بر آن زمین‌ها بگماشت تا مرده آن را زنده گرداند و [[گیاه]] آن را برویاند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۹۱.</ref>.
+#پس چون [[زمین]] خود را بگسترد و [[فرمان]] خویش روان کرد، از میان [[آفریدگان]]، [[آدم]] را برگزید<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۱۱؛ بحار الانوار، ج۵۷، ص۳۸، ح۱۵.</ref>.
+#پس چه کسی تو را به مکیدن شیر از پستان مادرت رهنمون گشت<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۶۳.</ref>.
+[[قرآن]] نیز از [[هماهنگی]] بین عالم خبر می‌دهد که به دو نمونه آن اشاره می‌کنیم:
+#{{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ}}<ref>«و از نشانه‌های او این است که از خودتان همسرانی برایتان آفرید تا کنار آنان آرامش یابید و میان شما دلبستگی پایدار و مهر پدید آورد؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی است برای گروهی که می‌اندیشند» سوره روم، آیه ۲۱.</ref>.
+#{{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا...}}<ref>«و اوست که از آسمان، آبی فرو فرستاد و با آن هرگونه روییدنی را برون آوردیم آنگاه از آن جوانه سبزی بیرون کشیدیم.».. سوره انعام، آیه ۹۹.</ref>.
+از آنجا که [[علوم تجربی]] نمی‌تواند به این سؤال که چرا [[جهان]] این گونه هماهنگ است، و در چهره یک «کل» ظاهر شده است، پاسخ بدهد، [[برهان]] غایی بر [[برهان نظم]] [[برتری]] دارد؛ زیرا ممکن است موارد جزئی [[نظم]] را بتوان توجیه [[علمی]] کرد، ولی هماهنگی کل عالم را نمی‌توان. همچنین رابطه جهان به عنوان یک کل با هماهنگ‌کننده آن، تحقیق [[تجربی]] را پذیرا نیست؛ زیرا هیچ روشی برای [[مشاهده]] ارتباط کل [[جهان مادی]] با چیزی خارج از آن وجود ندارد. بنابراین هیچ تبیین علمی نمی‌تواند جایگزین تبیین برهان غایی شود. همچنین بر خلاف برهان نظم که از عهده [[اثبات]] [[وحدانیت خداوند]] برنمی‌آید، می‌توانیم با [[برهان]] غایی که [[هماهنگی]] متقابل بخش‌های مختلف [[جهان]] را ثابت می‌کند، به [[یگانگی]] جهان و ناظم آن پی ببریم؛ چنانکه در [[قرآن]] می‌خوانیم: {{متن قرآن|لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا}}<ref>«اگر در آن دو (- آسمان و زمین) جز خداوند خدایانی می‌بودند، هر دو تباه می‌شدند پس پاکا که خداوند است- پروردگار اورنگ (فرمانفرمایی جهان)- از آنچه وصف می‌کنند» سوره انبیاء، آیه ۲۲.</ref>.
+آری، ناظم [[حکیم]] این مجموعه‌های [[منظم]]، کسی جز [[خداوند]] نیست که [[با تدبیر]] [[حکیمانه]] خود این جهان را سنجیده و بسامان [[آفریده]] است. امیرالمؤمنین علی{{ع}} در بیانی می‌فرماید:
+اگر همه موجودات زنده - اعم از پرندگان و چهارپایان و... - و انواع گوناگون هوشمند یا کم [[هوش]] جانداران، گرد هم آیند، هرگز [[قدرت]] ایجاد پشه‌ای را نخواهند داشت و راه ایجاد آن را نتوانند [[شناخت]] و [[عقول]] آنها در راه یافتن به [[اسرار]] این موجود، سرگشته خواهد ماند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۸۶.</ref>.
+بنابراین از دیدگاه امیرالمؤمنین علی{{ع}} ناظم همان [[آفریدگار]] همه موجودات است؛ یعنی هیچ مخلوقی، [[قادر]] به [[خلق]] چنین نظمی در موجودات عالم نیست.<ref>[[محمد محمدرضایی|محمدرضایی، محمد]]، [[برهان‌های اثبات وجود خدا (مقاله)| مقاله «برهان‌های اثبات وجود خدا»]]، [[دانشنامه امام علی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۲]] ص ۲۹.</ref>.
 == منابع ==