مذهب زیدیه: تفاوت میان نسخه‌ها

۲۱٬۹۰۹ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۰ ژوئیهٔ ۲۰۲۳
تغییرمسیر به زیدیه حذف شد
(تغییرمسیر به زیدیه)
 
(تغییرمسیر به زیدیه حذف شد)
برچسب‌ها: تغییرمسیر حذف شد پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۱: خط ۱:
#تغییرمسیر [[زیدیه]]
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = فرقه‌های شیعه | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[مذهب زیدیه در کلام اسلامی]] - [[مذهب زیدیه در تاریخ اسلامی]] - [[مذهب زیدیه در معارف و سیره امام هادی]] - [[مذهب زیدیه در معارف مهدویت]]| پرسش مرتبط  = }}
 
== شخصیت زید ==
{{اصلی|زید بن علی}}
[[زید]] [[فرزند]] [[امام سجاد]] {{ع}} و شیعۀ [[امامیه]] و از حیث [[علم]]، [[زهد]]، [[ورع]]، [[شجاعت]] و [[دیانت]] از بزرگان [[اهل بیت]] {{ع}}<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۱ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ص۱۰۴ـ ۱۰۵.</ref> و از [[شاگردان]] و [[راویان حدیث]] [[پدر]] و برادرش [[امام باقر]] {{ع}} بوده است و در [[کمالات]] [[علمی]] و [[معنوی]]، [[ائمه]] {{ع}} را بر خود [[برتر]] می‌‌دانست. [[زید]] [[خلفای اموی]] را بر [[حق]] نمی‌‎دانست بنابراین پس از [[شهادت امام حسین]] {{ع}} علیه آنان [[قیام]] کرد و به طرف [[کوفه]] رفته و به [[همراهی]] چهار هزار نفر با [[حاکم]] [[عراق]] ([[یوسف بن عمر]]) به [[جنگ]] برخاست، کار [[زید]] در [[کوفه]] ده ماه طول کشید تا اینکه در سال ۱۲۲ه‍.ق به [[دستور]] [[هشام بن عبد الملک]] [[اموی]] به دار آویخته شد. سرش را به [[دمشق]] نزد هشام و از آنجا به [[مدینه]] بردند. [[قیام]] [[زید]] هیچ‌‎گاه در جهت کنار گذاشتن [[امامان معصوم]] {{ع}} و [[غصب خلافت]] ایشان نبوده و پیدایش فرقه‌‎ای به نام زیدیه از سر [[غلو]] و [[افراط]] دربارۀ وی بوده است؛ همان‎‌گونه که چنین گرایش‎‎هایی دربارۀ [[امام علی بن ابی‌طالب]] {{ع}} [[محمد حنفیه]] و [[اسماعیل بن جعفر]] نیز دیده می‌‌شود<ref>ر.ک: [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۰۲.</ref>.
 
[[دلیل]] [[شبهه]] دربارۀ [[شخصیت]] [[زید]]، روایاتی است که از [[ائمه]] {{ع}} در [[مذمت]] و منقبت [[زید]] و [[نکوهش]] [[قیام]] او [[نقل]] شده است و حال آنکه این [[روایات]] نه از نظر [[سند]] قابل اعتمادند و نه از نظر کمیت و تعداد با [[روایات]] [[مدح]] و ستایشی که از [[زید]] شده است، [[برابری]] می‌‌کنند از این‌ جهت محققان، [[روایات]] [[ذم]] را مردود دا‎‎نسته‎‎‎‌اند<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[درآمدی بر علم کلام (کتاب)|درآمدی بر علم کلام]]، ص۲۰۲.</ref> و بیشتر روایاتی که از [[ائمه]] دربارۀ [[زید]] [[نقل]] شده [[تأیید]] و [[تکریم]] اوست از جمله: [[امام باقر]] {{ع}} ‌‏فرمودند: «خدایا! پشت مرا به [[زید]] محکم فرما»<ref>«اللهم اشدُدْ ارزی بزید»؛ امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۳، ص۷۰.</ref> آن [[حضرت]] با مشاهدۀ [[زید]]، آیۀ‏ {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ}}<ref>«ای مؤمنان! به دادگری بپاخیزید و برای خداوند گواهی دهید» سوره نساء، آیه 135.</ref> را [[تلاوت]] می‏‌کردند و می‌‏فرمودند: «ای [[زید]]! تو نمونۀ عمل به این [[آیه]] هستی»<ref>امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج ۳، ص ۱۷۰.</ref>؛<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۲۵۴ ـ ۲۵۵.</ref> [[امام رضا]] {{ع}} او را دانشمند آل‎‌محمد معرفی می‌‌کند<ref>{{متن حدیث|اِنّه کانَ مِنْ علماءِ آل محمد {{صل}}}}؛ ابن بابویه، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج۱، باب ۲۵، ص۲۴۸.</ref>؛ [[امام باقر]] {{ع}} نیز او را بزرگ [[خاندان]] آل‌‎رسول می‎‌داند<ref>{{متن حدیث|هَذَا سَیِّدٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ}}؛ ابن بابویه، محمد بن علی، امالی، ص۳۳۵، ح ۱۱.</ref>؛ [[امام صادق]] {{ع}} پس از [[شهادت]] [[زید]] فرمودند: «[[خدا]] او را [[رحمت]] کند او مؤمنی [[دانا]] و [[دانایی]] [[راستگو]] بود اگر [[پیروز]] می‌‌شد به [[عهد]] خود [[وفا]] می‌‌کرد و اگر [[قدرت]] را به دست می‌‌گرفت می‎‌دانست آن را چگونه به‎‌کار ببندد<ref>طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال (رجال کشی)، ص ۵۰۵.</ref> کسی که بر او [[گریه]] کند با او در [[بهشت]] خواهد بود و کسی که او را [[سرزنش]] نماید، شریک [[خون]] او خواهد بود»<ref>{{متن حدیث|أَمَّا الْبَاکِی فَمَعَهُ فِی الْجَنَّةِ وَ أَمَّا الشَّامِتُ فَشَرِیکٌ فِی دَمِه‏}}؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج۴۶، ص۱۹۳.</ref>.<ref>ر.ک: [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۰۲.</ref>
 
== مکتب عقایدی زیدیه ==
=== دیدگاه‌های اعتقادی ===
برخی از آرا و [[عقاید]] [[کلامی]] زید‎یه عبارت‌اند از:
# زیدیه برخی از اوصاف [[خداوند]] را [[تأویل]] می‌‌کنند؛ مثلاً "ید" را به [[قدرت]] و [[نعمت]] [[تفسیر]] و [[تأویل]] می‌‌کنند. آنان [[رؤیت]] بصری [[خدا]] را محال و مستلزم حدوث و جسمانیت [[خدا]] می‌‌دانند؛
# دربارۀ [[عدل]] و [[حکمت الهی]] معتقدند [[خداوند]] [[فعل قبیح]] انجام نمی‎‌دهد و [[تکلیف]] به ما لا یطاق نمی‌‎کند و همچنین [[افعال]] [[قبیح]]، متعلق ارادۀ [[خدا]] نیست و آنچه به مقتضای [[حکمت]] [[واجب]] است، ترک نمی‎‌کند؛
# در [[خلق]] [[افعال]] و [[اختیار]]، تعابیر آنان به دیدگاه [[مفوضه]] نزدیک‎‌تر است؛
# [[مرتکب کبیره]] نه [[فاسق]] است نه [[مؤمن]] و اگر [[مرتکب کبیره]] بدون [[توبه]] بمیرد، مخلد در [[عذاب]] است<ref>ر.ک: [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص۳۰۳ ـ ۳۰۴</ref>.
 
=== نظریه امامت ===
برخی تاریخ‎‌نگاران [[اهل سنت]] کوشیده‎‌اند [[عقاید]] زیدیه را به [[معتزله]] نزدیک نمایند<ref>ر.ک: الملل والنحل‌، ج۱، ص ۱۵۵.</ref>، بنابراین زیدیه [[اختلاف]] [[کلامی]] و [[فقهی]] متعددی با [[امامیه]] دارند<ref>ر.ک: فرهنگ فرق اسلامی، ص ۲۱۷ـ ۲۱۹.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۲۸۳.</ref> مهم‌ترین [[اصول اعتقادی]] زیدیه در مسئلۀ [[امامت]] عبارت است از:
# [[امامت]] به [[فرزندان حضرت]] [[فاطمه]] {{س}} منحصر است و مراد از فاطمی کسی است که از طریق [[پدر]] به [[امام حسن]] {{ع}} یا [[امام حسین]] {{ع}} برسد؛ زیرا [[پیامبر اکرم]] {{صل}} فرمودند: {{متن حدیث|الْمَهْدِیُ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ}}؛
# [[امام]] بایستی [[عالم به شریعت]] باشد تا بتواند [[مردم]] را به [[احکام دینی]] [[هدایت]] نماید؛
# [[امام]] باید [[زاهد]] باشد تا به [[اموال]] [[مسلمانان]] [[چشم]] [[طمع]] نورزد؛
# [[امام]] باید [[شجاع]] باشد تا در [[جهاد]] با [[دشمنان]] فرار نکند؛
# [[امام علی]] {{ع}} بر سایر [[صحابه]] در [[خلافت]] [[افضلیت]] و [[اولویت]] دارد و در عین حال، تقدم [[مفضول]] بر [[فاضل]] جایز است از این‎‌رو از نظر آنها [[خلافت]] خلفای پیشین نیز [[مشروع]] است؛
# خالی بودن زمان از [[امام]] جایز است چنانکه امکان وجود دو [[امام]] در یک زمان در دو منطقه ممکن است؛
# [[قیام مسلحانه]] در برابر [[ستمگران]] به صورت علنی جایز است و در [[حقیقت]] این مهم‎‌ترین ویژگی [[مکتب]] زیدیه است و البته این شرط را دربارۀ [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{ع}} لازم نمی‌دانند؛ زیرا [[پیامبر]] دربارۀ آنان فرمودند: {{متن حدیث|هُمَا إِمَامَانِ قَامَا أَوْ قَعَدَا}}؛
# [[مشروعیت امام]] به [[دعوت]] آشکار به خود و [[قیام]] علیه [[ظالمان]] مشروط است<ref>ر.ک: [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۰۳.</ref>.
 
===نظریه مهدویت===
{{اصلی|زیدیه در معارف مهدویت}}
[[پیروان زید]] به خاطر جلب‎‌توجه توده‎‌ها و تسخیر [[عواطف]] و [[احساسات]] مذهبی و انگیزه‎‌های [[نفسانی]] با [[تمسک]] به روایتی از [[پیامبر]] {{صل}} که فرمودند: «[[مهدی]] از [[فرزندان]] [[حسین]] {{ع}} است، او با [[شمشیر]] به پا می‏‌خیزد و مادرش [[بهترین]] کنیزان خواهد بود» مدعی شدند چون [[زید]] از [[نسل]] [[حسین]] {{ع}} است و بر ضد [[ظالمان]] با [[شمشیر]] [[قیام]] کرده و از سویی [[فرزند]] کنیز است، [[مهدی موعود]] است<ref>ر.ک: محمد جعفری، سید حسین، تشیع در مسیر تاریخ، ص ۲۹۰ـ۲۹۳؛ قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص ۵۶۸.</ref>.<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۲۵۴ ـ ۲۵۵.</ref> با این [[عقاید]] [[مذهب]] "زیدیه" به وجود آمد<ref>ر.ک: [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۹۱.</ref> و از زیدیه به "چهار امامی" نیز یاد می‌‌شود؛ زیرا آنان تنها به [[امامت امام علی]]، [[امام حسن]]، [[امام حسین]] {{ع}} و [[زید بن علی]] معتقدند و دیگر [[ائمه]] {{ع}} را تنها به عنوان [[پیشوایان]] [[علم]] و [[معرفت]] می‌‌دانند<ref>ر.ک: [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۰۱.</ref>.
 
اما براساس روایتی از خود [[زید]] عقیدۀ صحیح او در امر [[مهدویت]] روشن می‌‌شود: «پدرم [[علی بن حسین]] {{ع}} از پدرش [[حسین بن علی]] {{ع}} از [[رسول خدا]] {{صل}} [[روایت]] کرده است: «ای [[حسین]]! تو امامی و نه تن از [[فرزندان]] تو امینان و [[امامان]] معصوم‎‌اند و نهمین آنان، [[مهدی]] ایشان است»<ref>خزاز رازی قمی، علی بن محمد، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی عشر، ص ۳۲۷.</ref>.<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۱ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ص۱۰۴ـ ۱۰۵.</ref>
 
== انشعاب‌های زیدیه ==
زیدیه به [[دلیل]] [[اختلافات]] [[فکری]] به انشعابات فراوانی دچار شده که شمار آنها تا پانزده شعبه شمرده شده است که البته بیشتر آنها از میان رفته‌اند<ref>شخصیت و قیام زید بن علی، ص ۴۱۴.</ref>. برخی از این [[فرقه‌ها]] عبارت‌اند از:
#"[[جارودیه]]" یا "سرحوبیه"، [[پیروان]] [[ابی‌‎جا‌‎رود زیاد بن منذ‎ر]]: اینان به [[خلافت بلافصل]] [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} معتقدند و ترک [[بیعت]] با [[علی]] {{ع}} را برابر با [[کفر]] می‎‌دانند؛ بنابر [[باور]] این گروه پس از [[امام علی]] {{ع}} دو فرزندش، [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{ع}} به [[امامت]] رسیده‎‌اند و پس از این دو [[امام]] هر کس از [[فرزندان]] آنان [[قیام]] کند و شورای [[مسلمانان]] او را به [[امامت]] برگزیند، [[امام]] است<ref>فرق الشیعه، ص ۳۹ ـ ۴۰.</ref>.
#"[[سلیمانیه]]" یا "[[جریریه]]"، [[پیروان]] [[سلیمان بن جریر]]: این گروه [[بیعت]] با [[ابوبکر]] و [[عمر]] را [[خطا]] می‎‌شمار‎ند؛ اما این [[خطا]] را به حد [[کفر]] نمی‎‌رسانند با این حال، [[عثمان]] را به [[دلیل]] بدعت‎‌هایی که به وجود آورده، [[کافر]] می‎‌دانند.
#"[[صالحیه]]" یا "[[بتریه]]"، [[پیروان]] دو تن از [[رهبران]] زیدیه، [[حسن بن صالح بن حی همدانی]] و ابواسماعیل [[کثیر بن اسماعیل]]، ملقب به [[کثیر النواء]] و الأبتر: اینان نیز [[خلافت]] [[ابوبکر]] و [[عمر]] را [[خطا]] می‌‎شمارند؛ اما دربارۀ [[عثمان]] توقف کرده و به تفسیق او قائل نیستند و نیز [[قیام با شمشیر]] و [[تعیین]] شورای [[مسلمانان]] را [[شرط امامت]] می‎‌دانند<ref>المقالات والفرق، ص ۷.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۲۸۴.</ref>
#"[[قاسمیه]]"، [[پیروان]] [[قاسم رسی]]؛
#"[[هادویه]]"، [[پیروان]] [[یحیی بن حسین بن قاسم]] مشهور به الامام الهادی إلی الحق؛
#"[[ناصریه]]"، [[پیروان]] [[ناصر اطروش]]؛
#"[[صیاحیه]]"، [[پیروان]] [[صباح بن قاسم مری]]، یا مزنی؛
#"[[عقبیه]]"، [[پیروان]] [[عبدالله بن محمد عقبی]]؛
#"[[نعیمیه]]"، [[پیروان]] [[نعیم بن یمان]]؛
# "[[یعقوبیه]]"، [[پیروان]] [[یعقوب بن علیا عدی کوفی]]<ref>ر.ک: [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۰۴.</ref>.
 
== زیدیه در [[آخر الزمان]] ==
زید‎‎یان در زمان معاصر نیز وجود دارد و اکثراً در [[یمن]] [[زندگی]] می‌‌کنند و دچار‌ تحولات و عقیده‎‌های [[سلفی]] شده‎‌اند و اکثراً تابع [[مذهب شافعی]] اهل‌ تسنن هستند. در روایتی [[امام صادق]] {{ع}} زیدیه را سپر بلای [[شیعه]] معرفی می‌‌نماید<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول‎کافی، ج۲، ص ۲۲۵.</ref>؛ زیرا آنان به‌ واسطۀ نسبت ظاهری با [[شیعه]] و همچنین افراطی‌‎گری، همیشه [[دشمنان]] را متوجه خود‌ می‌‌ساختند.
 
در برخی [[احادیث]] به [[جنگ امام مهدی]] {{ع}} با زیدیان اشاره شده از جمله:
# در [[حدیثی]] [[امام صادق]] {{ع}} به [[مفضل]] فرمودند: «[[سید حسنی]] از طرف [[دیلم]] [[قیام]] می‌‌کند و‌ با لشکری انبوه به [[حضرت مهدی]] {{ع}} ملحق می‌‌شود او [[حضرت]] را شناخته ولی برای‌ [[اطمینان]] خاطر [[یاران]] خود از [[حضرت]] [[معجزات]] و نشانه‎‌ها‎یی را می‌‌خواهد و [[حضرت]] همه‌ را انجام می‌‌دهد. [[سید حسنی]] [[دست]] می‌‌گشاید و با [[حضرت]] [[بیعت]] می‌‌کند و سایر لشکر‌ او نیز با [[حضرت]] [[بیعت]] می‌‌کنند اما در میان [[سپاه]] او [[چهل]] هزار نفر [[زیدی]] [[مذهب]] هستند‌ که [[قرآن]] حمایل کرده‌اند. آنها می‌‌گویند [[معجزات]] [[حضرت]] جملگی [[سحر]] است و از‌ [[بیعت]] سرباز می‌‌زنند. درگیری میان دو دسته ایجاد می‌‌شود [[حضرت]] رو به زیدیان کرده‌ و آنها را [[موعظه]] می‌‌کند و تا سه روز به آنها مهلت می‌‎دهد که در عقیدۀ خود تجدید‌ نظر کنند؛ اما آنان روز به روز یاغی‎‌تر می‌‌شوند و سپس [[حضرت]] [[دستور]] می‌‌دهد که همه را‌ بکشند و با قرآنهایشان [[دفن]] کنند تا [[روز قیامت]] بیشتر [[حسرت]] بخورند»<ref>اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۱۶.</ref>.
# [[امام باقر]] {{ع}} فرمودند: «هنگامی که [[حضرت قائم]] {{ع}} [[قیام]] می‌‌کند به‌ سوی [[کوفه]] رفته و در آنجا با شانزده هزار عالم [[دینی]] از فرقۀ [[بتریه]] روبرو می‌‌شود، آنان‌ [[قاریان]] قرآنند و پیشانی‌ها‎‎یشان از کثرت [[سجده]] پینه بسته است اما [[نفاق]] سرتاسر وجود آنان را گرفته است؛ این [[فرقه]] در حالی که [[غرق]] در [[سلاح]] هستند با [[حضرت]] روبرو‌ می‎‌شوند همۀ آنان [[حضرت]] را [[انکار]] می‌‌کنند و می‌‌گویند: ای [[فرزند فاطمه]]! از همان‌ راهی که آمده‌‎ای بازگرد؛ زیرا به تو نیازی نداریم و [[حضرت مهدی]] {{ع}} نیز شمشیر‌ کشیده و آنان را یکسره از دم تیغ می‌‌گذراند. آنان همگی در پشت [[شهر]] [[نجف]] در یک‌ نیم‎‌روز [[دوشنبه]] مانند شترِ [[قربانی]] کشته می‌‌شوند و حتی یک نفر از [[یاران]] [[حضرت]] هم‌ آسیبی نمی‌‎بیند»<ref>اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۱۶.</ref>.<ref>ر.ک: [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص ۳۴۶.</ref>
 
== پرسش‌های وابسته ==
* [[آیا زیدیه منکر مهدی‏ هستند؟ (پرسش)]]
* [[زیدیه درباره مهدویت چه نظری دارند؟ (پرسش)]]
{{پایان مدخل‌ وابسته}}
 
== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']]
# [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]
# [[پرونده:13681151.jpg|22px]] [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|'''فرهنگنامه آخرالزمان''']]
# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[پژوهشکده تحقیقات اسلامی]]، [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]
# [[پرونده:10119661.jpg|22px]] [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات علم کلام''']]
{{پایان منابع}}
 
== [[:رده:آثار زیدیه|منبع‌شناسی جامع زیدیه]] ==
{{منبع جامع}}
* [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های زیدیه|کتاب‌شناسی زیدیه]]
* [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های زیدیه|مقاله‌شناسی زیدیه]]
* [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های زیدیه|پایان‌نامه‌شناسی زیدیه]]
{{پایان منبع جامع}}
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
 
[[رده:امام مهدی]]
[[رده:مذهب زیدیه]]
۷۵٬۸۷۱

ویرایش