اقتصاد در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها

اقتصاد در معارف و سیره علوی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۰۱

۱۴٬۲۳۸ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۳

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۲٬۲۶۷

ویرایش

@@ خط ۱۴۷: / خط ۱۴۷: @@
 {{متن حدیث|لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ فَسَاعَةٌ يُنَاجِي فِيهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ يَرُمُّ [فِيهَا مَعَايِشَهُ‌] مَعَاشَهُ وَ سَاعَةٌ يُخَلِّي [فِيهَا] بَيْنَ نَفْسِهِ وَ بَيْنَ لَذَّتِهَا فِيمَا يَحِلُّ وَ يَجْمُلُ وَ لَيْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ يَكُونَ شَاخِصاً إِلَّا فِي ثَلَاثٍ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ خُطْوَةٍ فِي مَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِي غَيْرِ مُحَرَّمٍ}}؛
 «در برنامه [[زندگی]] مؤمن، سه [[زمان]] مشخص است: زمانی که در [[نیایش]] با پروردگارش می‌گذرد؛ زمانی را که در ترمیم گذران خویش به سر می‌برد و در تأمین هزینه زندگی‌اش می‌کوشد؛ و زمانی که نفس را با [[لذات]] آن در قلمروی که [[مشروع]] و زیباست، تنها و [[آزاد]] می‌گذارد. [[خردمند]] را نیز نسزد که جز در یکی از این سه مورد به صحنه در آید: سامان دادن به [[زندگی]] و تلاش [[اقتصادی]]؛ برداشت گامی در راه [[معاد]] و [[لذت]] بردن بدون [[ارتکاب گناه]]»<ref>نهج البلاغه، کلمات قصار ۳۹۰.</ref><ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]] ص ۳۸۳.</ref>
+==[[قلمرو دین]] در عرصه [[اقتصاد]]==
+اقتصاد در لغت به معنای [[میانه‌روی]] و [[پرهیز از افراط و تفریط]] در هر فعالیتی به کار می‌رود و در اصطلاح، تعاریف گوناگونی دارد. ارسطو، [[علم]] اقتصاد را علم [[تدبیر]] [[منزل]] و یکی از انواع [[حکمت عملی]] معرفی کرده و آدام اسمیت، «علم بررسی ماهیت و علل [[ثروت]] [[ملل]]» را پذیرفته است و برخی، اقتصاد را علم بررسی روش‌های تخصیص منابع و عوامل محدود ([[زمین]]، کار، [[سرمایه]]) برای [[تولید]] منابع و محصولات به منظور ارضای نیازمندی‌ها و ترتیب [[توزیع]] و [[مصرف]] آنها دانسته‌اند. [[حق]] مطلب آن است که مباحث اقتصاد، به دو بخش علم اقتصاد یا اقتصاد توصیفی و [[مکتب]] اقتصاد یا اقتصاد توصیه‌ای تقسیم می‌شوند<ref>سبحانی، حسین، نظام اقتصادی اسلام، ص۴۷-۴۴؛ صدر، سید محمد باقر، اقتصادنا، ص۲۸۱.</ref>. [[گستره دین]] در عرصه اقتصاد از دیدگاه [[سنت]] [[علوی]]، به طور عمده به مکتب اقتصاد و باید و نبایدهای [[اقتصادی]]، و مسائل [[حقوقی]] و ارزشی اقتصاد، مانند تقسیم [[ثروت‌های عمومی]]، محدودیت‌های [[مالکیت خصوصی]]، حدود [[اقتدار]] [[دولت]] در [[زندگی]] اقتصادی، و [[سیاست‌ها]] و [[اهداف]] اقتصادی اختصاص دارد، و در موارد انگشت‌شماری به بیان [[روابط اقتصادی]] بین پدیده‌ها اشاره شده است؛ زیرا روابط به طور دائم در حال سیلان و [[تغییر]] است و باید در هر [[جامعه]] و عصری به [[کشف]] اختصاصی آن [[اقدام]] کرد.
+اینک به پاره‌ای از بخش‌های اقتصاد توصیه‌ای در سنت علوی اشاره می‌کنیم.
+===سیاست‌ها و اهداف ایجابی اقتصادی در سنت علوی===
+۱. '''توجه به [[آبادانی]] و بالندگی [[تجارت]]''': [[حضرت علی]]{{ع}} در این باره به مالک می‌فرماید:
+باید تلاش تو در [[آبادانی زمین]] از گردآوری [[خراج]] بیشتر باشد که خراج جز با آبادانی فراهم نمی‌شود، و آن کس که بخواهد خراج را بدون آبادانی مزارع به دست آورد، [[شهرها]] را خراب، و [[بندگان خدا]] را نابود می‌کند و حکومتش جز اندک مدتی دوام نخواهد آورد<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>.
+۲. '''[[عدالت‌ورزی]]''': [[عدالت]]، از اصول و ارکان مهم نظام‌های [[حکومتی]] است که بقای آنها بدون [[شک]] بدان بستگی دارد. [[امام علی]]{{ع}} نیز به اهمیت این عنصر توجه می‌دهد و [[عدالت]] و [[مهربانی]] با [[رعیت]] و [[مردم]] را مایه [[خشنودی]] و [[اطمینان]] آنان به [[حکومت]] می‌شمارد<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>.
+۳. '''[[حق‌گرایی]]''': [[حق]] را [[مال]] هر کس باشد، نزدیک یا دور، بپرداز، و در این کار [[شکیبا]] باش و این [[شکیبایی]] را به حساب [[خدا]] بگذار. گرچه [[اجرای حق]] مشکلاتی را برای نزدیکانت فراهم آورد، [[تحمل]] سنگینی آن را با یاد [[قیامت]] بر خود هموار ساز<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>.
+۴. '''[[امنیت اقتصادی]]''': عامل مهم رونق و [[شکوفایی اقتصادی]]، [[شیوه]] برخورد [[دولت]] با تاجران، تولیدکنندگان، [[کارگران]] و [[برنامه‌ریزی]] برای امنیت اقتصادی است. [[امیر مؤمنان]]{{ع}} برای ایجاد امنیت اقتصادی، چنین سفارش می‌کند:
+هرگز کسی را از [[نیازمندی]] او باز ندارید و از خواسته‌های مشروعش [[محروم]] نسازید، و برای گرفتن [[مالیات]] از مردم، لباس‌های تابستانی یا زمستانی، و مرکب سواری و برده کاری او را نفروشید، و برای گرفتن درهمی، کسی را با تازیانه نزنید و به مال کسی - [[نمازگزار]] باشد یا غیرمسلمانی که در [[پناه]] [[اسلام]] است – دست‌اندازی نکنید، جز اسب یا اسلحه‌ای که برای [[تجاوز]] به [[مسلمان‌ها]] به کار گرفته می‌شود<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۱.</ref>.
+با [[ترس]] از خدایی که [[یکتا]] است و همتایی ندارد حرکت کن. در سر راه، هیچ [[مسلمانی]] را نترسان یا با [[زور]] از [[زمین]] او نگذر، و افزون‌تر از [[حقوق الهی]] از او مگیر. هرگاه به [[آبادی]] رسیدی، در کنار آب فرود آی، و وارد [[خانه]] کسی مشو؛ سپس با [[آرامش]] و [[وقار]] به سوی آنان حرکت کن تا در میانشان قرارگیری. به آنان [[سلام]] کن و در سلام و [[تعارف]] و مهربانی کوتاهی نکن<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۲.</ref>.
+۵. '''[[ضرورت]] برنامه‌ریزی''': [[مؤمن]] باید شبانه‌روز خود را به سه قسم تقسیم کند: زمانی برای [[نیایش]] [[پروردگار]]، زمانی برای تأمین [[هزینه زندگی]]، و زمانی برای واداشتن نفس به لذت‌هایی که [[حلال]] و [[زیبا]] است. [[خردمند]] را نشاید، جز آنکه در پی سه چیز حرکت کند: [[کسب حلال]] برای تأمین [[زندگی]] یا گام نهادن در راه [[آخرت]] یا به دست آوردن لذت‌های [[حلال]]<ref>نهج البلاغه، حکمت ۳۹۰.</ref>.<ref>[[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[قلمرو دین (مقاله)| مقاله «قلمرو دین»]]، [[دانشنامه امام علی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۳]] ص ۱۰۸.</ref>.
+===[[سیاست‌ها]] و اهداف سلبی [[اقتصادی]] در [[سنت]] [[علوی]]===
+۱. '''گرفتن [[مالیات]] سنگین از [[مردم]]''': [[امام]] در این باره می‌فرماید:
+اگر مردم از سنگینی مالیات یا آفت زدگی، یا خشک شدن آب چشمه‌ها یا کمی [[باران]] یا خراب شدن [[زمین]] در سیلاب‌ها یا [[خشکسالی]] [[شکایت]] کردند، در گرفتن مالیات به میزانی [[تخفیف]] ده تا امورشان سامان گیرد و هرگز تخفیف دادن در [[خراج]]، تو را نگران نسازد<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>.
+۲. '''رانت [[خواری]]''': [[زمامداران]]، [[خواص]] و نزدیکانی دارند که [[خودخواه]] و چپاول‌گرند و در [[معاملات]] [[انصاف]] ندارند. ریشه ستمکاریشان را با بریدن اسباب آن بخشکان، و به هیچ کدام از اطرافیان و خویشاوندانت زمین را وا مگذار، و به گونه‌ای با آنان [[رفتار]] کن که قراردادی به سودشان منعقد نشود که به مردم [[زیان]] رسانند؛ مانند آبیاری مزارع یا [[زراعت]] مشترک که هزینه‌های آن را بر دیگران [[تحمیل]] کنند که در آن صورت، سودش برای آنان و [[عیب]] و ننگش در [[دنیا]] و آخرت برای تو است<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>.<ref>[[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[قلمرو دین (مقاله)| مقاله «قلمرو دین»]]، [[دانشنامه امام علی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۳]] ص ۱۰۹.</ref>.
+==ارزش‌های اقتصادی==
+#رعایت [[حقوق محرومان]]: «سپس [[خدا]] را، خدا را، در خصوص طبقات پایین و [[محروم]] [[جامعه]] از زمین‌گیران، [[نیازمندان]]، [[گرفتاران]]، و دردمندان که هیچ چاره‌ای ندارند. همانا در این طبقه محروم، گروهی [[خویشتن‌داری]] نموده، گروهی به گدایی دست نیاز برمی‌دارند؛ پس برای خدا پاسدار حقی باش که [[خداوند]] برای این طبقه معین فرموده است. بخشی از [[بیت المال]] و بخشی از غله‌های زمین‌های غنیمتی [[اسلام]] را در هر شهری به طبقات پایین اختصاص ده»<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۲.</ref>.
+#تقویت [[بازرگانی]]: [[شکوفایی اقتصادی]] جامعه و [[پیشرفت]] و [[توسعه]] آن به [[رشد]] بازرگانی و تقویت [[بازرگانان]] [[صالح]] آن جامعه بستگی دارد. بر این اساس، [[حضرت امیر]]{{ع}}، به [[مالک اشتر]] درباره بازرگانان و صاحبان صنایع سفارش می‌کند و آنان را منابع اصلی [[منفعت]] و پدیدآورندگان وسایل [[زندگی]] و [[آسایش]] می‌داند؛ البته [[نظارت]] بر [[بازرگانان]] تنگ‌نظر، بد [[معامله]]، [[بخیل]] و [[محتکر]] را نیز مدنظر قرار می‌دهد<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>. [[روایت]] شده است که [[امیرمؤمنان]]{{ع}} تازیانه‌ای به دست می‌گرفت. در بازارها به راه می‌افتاد و کم‌فروشان و متقلبان را [[تنبیه]] می‌کرد، و به [[اصبغ بن نباته]] که به [[امام]] عرض کرد [[اجازه]] بدهید من به جای شما به این کار بپردازم، فرمود: «[[پیامبر]] بر مرکب سوار می‌شد و به بازار گوشت‌فروشان و خرمافروشان و تاجران می‌رفت و آنان را [[نصیحت]] می‌کردم»<ref>قاضی نعمان تمیمی، دعائم الاسلام، ج۲، ص۵۳۸، ح۱۸۳.</ref>. [[سیره]] [[حضرت علی]]{{ع}} نیز بر [[روش پیامبر]] مبتنی بود<ref>دشتی، محمد، امام علی{{ع}} و اقتصاد، ص۶۲-۶۰.</ref>.
+# [[پرهیز]] از مخلوط کردن جنس خوب و بد<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۱۵۱.</ref>.
+# پرهیز از قسم خوردن در [[معاملات]]<ref>هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعه، ج۹، ص۳۹۴.</ref>.
+# [[تشویق]] به [[کشاورزی]]<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۱۶.</ref>.
+#توجه به نیازمندی‌های [[یتیمان]]<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۴۱، ص۵۲.</ref>.
+#سفارش به [[تولید]] و کار و [[سازندگی]]<ref>محدث قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۱، ص۴۱۳.</ref>.
+#سفارش‌های مالیاتی به [[مأموران دارایی]]<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۵.</ref>.<ref>[[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[قلمرو دین (مقاله)| مقاله «قلمرو دین»]]، [[دانشنامه امام علی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۳]] ص ۱۱۰.</ref>.
+==[[وظایف]] [[متولیان]] [[امور اقتصادی]]==
+آنچه از [[سنت]] [[علوی]] و [[روایات]] و سیره امیرمؤمنان{{ع}} به دست می‌آید، این است که [[حاکمان]] و [[زمامداران]] امور اقتصادی، وظایفی برعهده دارند که باید با [[همت]] خویش، در اجرای آنها بکوشند. آن وظایف عبارتنداز:
+مقابله با [[تجاوز]] به [[حریم]] بازار و [[حفظ]] [[امنیت]] آن، [[پیشگیری]] از [[احتکار]]، [[مراقبت]] و نظارت بر قیمت‌ها و دقیق بودن ترازوها، [[حل مشکلات]] [[بازار]]، نظارت بر [[ذبح]] حیوانات، ایجاد امنیت در راه‌های [[تجاری]]، جلوگیری از معامله‌های ممنوع و [[حرام]]، منع [[داد و ستد]] در مکان‌های غیرمجاز و جلوگیری از [[سد]] معبر، و نظارت بر [[رفتار]] متولیان بازار<ref>عاملی، سید جعفر مرتضی، السوق فی ظل الدولة الاسلامیه، ص۵۲.</ref>، نظارت بر [[امور مالی]] [[کارگزاران]]، [[تقسیم مساوی]] [[بیت المال]]، [[ضرورت]] [[ساده‌زیستی]] حاکمان<ref>نامه امام علی{{ع}} به عثمان بن حنیف فرماندار بصره. (ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص٢۰٧)</ref>، برخورد با [[سوء]] استفاده‌ها<ref>مانند برخورد با اندوخته‌های قنبر، سربازان سپاه، سوء استفاده فرمانداران، برادرش عقیل، مصادره زمین‌ها.</ref>.<ref>[[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[قلمرو دین (مقاله)| مقاله «قلمرو دین»]]، [[دانشنامه امام علی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۳]] ص ۱۱۱.</ref>.
 == منابع ==