صراط مستقیم در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

صراط مستقیم در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۴ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۴۴

۱۹٬۰۴۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۴ سپتامبر ۲۰۲۳

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۵٬۸۷۱

ویرایش

@@ خط ۲۴۰: / خط ۲۴۰: @@
 چنین افرادی که [[اهل]] [[استقامت]] هستند و [[حق]] در [[جان]] ایشان قوام یافته است، در همین [[دنیا]] به سبب [[وعده الهی]] و [[بشارت]] به [[بهشت]]، دیگر [[خوف]] و ترسی ندارند که با چه مشکلاتی در سر راه خویش مواجه می‌‌شوند؛ زیرا [[فرشتگان]] بر ایشان نازل می‌‌شود و موجبات [[آرامش]] خاطر آنان را فراهم می‌‌آورند. همین فرشتگان به عنوان [[اولیاء الهی]] هماره در دنیا و [[آخرت]] همراه با ایشان بوده و در [[مشکلات]] آنان را [[یاری]] می‌‌رسانند و از جایی که [[انسان]] [[گمان]] نمی‌کند به ایشان کمک می‌‌کنند.<ref>{{متن قرآن|حْنُ أَوْلِيَاؤُكُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ وَلَكُمْ فِيهَا مَا تَشْتَهِي أَنْفُسُكُمْ وَلَكُمْ فِيهَا مَا تَدَّعُونَ * نُزُلًا مِنْ غَفُورٍ رَحِيمٍ}} «ما دوستان شما در این جهان و در جهان واپسینیم و در آنجا هر چه دلتان بخواهد هست و هر چه درخواست کنید دارید * به پذیرایی از سوی آمرزنده‌ای بخشاینده» سوره فصلت، آیه ۳۱-۳۲.</ref>.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[آثار استقامت در طریقت حق (مقاله)|آثار استقامت در طریقت حق]].</ref>.
+==مفهوم‌شناسی [[صراط مستقیم]]==
+«[[صراط]]»، مشتق از «سرط» است.<ref>مجمع البیان، ج ۱ – ۲، ص۱۰۳.</ref> سرط، یعنی بلعیدن سریع.<ref>ترتیب العین، ج ۲، ص۸۱۳، «سرط».</ref> البته به راه روشن و وسیع از آن جهت که روندگان بسیاری را در خود جا می‌‌دهد، صراط گفته شده است. <ref>مجمع البیان، ج ۱ – ۲، ص۱۰۴.</ref>
+اما واژه مستقیم، از ریشه «[[قوم]]» در ترکیب صراط مستقیم، به معنای راه [[راستی]] است که هیچ گونه [[کجی]] در آن نباشد. بنابراین صراط مستقیم یعنی راه روشن و راست به دور از هر گونه [[کژی]] و [[انحراف]].
+درباره اینکه مقصود از صراط مستقیم چیست؟ اقوالی نقل شده است که شامل: [[قرآن]]، [[اسلام]]، [[پیامبراکرم]]{{صل}} و [[ائمّه]] [[معصومین]]{{ع}} است.
+[[پیامبر]]{{صل}} درباره [[تفسیر]] {{متن قرآن|اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ}} می‌‌فرماید: {{متن حدیث|{{متن قرآن|اهْدِنَا}} أرشِدْنا {{متن قرآن|الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ}} يَعنِي دِينَ الإسلامِ؛ لأنَّ كُلَّ دِينٍ غيرَ الإسلامِ فَلَيسَ بِمُستَقيمٍ الذي ليسَ فيهِ التَّوحيدُ «صِراطَ الذينَ أنْعَمْتَ علَيهِم» يَعنِي بهِ النَبِيِّينَ و المُؤمِنِينَ الذينَ أنعَمَ [[اللّه]] ُ علَيهِم بِالإسلامِ و النبوَّةِ «غَيرِ المَغْضوبِ علَيهِم» يقولُ: أرشِدْنا غَيرَ دِينِ هؤلاءِ الذينَ غَضِبتَ علَيهِم و هُمُ اليَهودُ «و لا الضّالِّينَ». و هُمُ النَّصاري}}؛ «اهدنا» یعنی ما را رهنمون شو، «صراط مستقیم» یعنی [[دین اسلام]]؛ زیرا هیچ [[دینی]] جز اسلام راست و مستقیم نیست؛ چون [[توحید]] و [[یگانه پرستی]] در آن نیست، «صراط کسانی که نعمتشان دادی» یعنی، [[پیامبران]] و [[مؤمنان]]، که [[خداوند]] [[نعمت]] اسلام و [[نبوّت]] را ارزانیشان داشت، «نه [[غضب]] شدگان»، می‌‌فرماید: مارا به غیر [[دین]] آنان که بر ایشان [[خشم]] گرفته‌ای، یعنی [[یهود]]، [[راهنمایی]] فرما، «و نه [[گمراهان]]» یعنی [[نصارا]].<ref>الدر المنثور، ج ۱، ص۲۵</ref>
+[[امام صادق]]{{ع}} درباره [[کلام]] [[خدای تعالی]] {{متن قرآن|اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ}} می‌‌فرماید: {{متن حدیث|أرشِدْنا الصِّراطَ المُستَقيمَ، أرشِدْنا لِلُزُومِ الطَّريقِ المُؤَدِّي إلي مَحَبَّتِكَ، و المُبَلِّغِ إلي جَنَّتِكَ، مِن أن نَتَّبِعَ أهواءَنا فَنَعطَبَ}}؛ یعنی ما را به [[راه راست]] رهنمون شو، مارا به پیمودن راهی که به [[محبّت]] تو می‌‌انجامد و به بهشتت می‌‌رساند، رهنمون شو، تا از هواهای [[نفْس]] خود [[پیروی]] نکنیم و به [[هلاکت]] نیفتیم.<ref>بحار الأنوار، ج ۴۷، ص۲۳۸، حدیث ۲۳.</ref>
+در [[تفسیر منسوب به امام حسن عسکری]]{{ع}} نیز درباره [[کلام]] [[خدای تعالی]] {{متن قرآن|اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ}} آمده است که [[آدمی]] گوید: {{متن حدیث|أدِمْ لَنا تَوفِيقَكَ الذي بهِ أطَعناكَ في ماضِي أيّامِنا حتّي نُطِيعَكَ كذلكَ في مُستَقبَلِ أعمارِنا. و الصِّراطُ المُستَقيمُ هُو صِراطانِ: صِراطٌ في الدُّنيا و صِراطٌ في الآخِرَةِ، فأمّا الصِّراطُ المُستَقيمُ في الدُّنيا فهُو ما قَصُرَ عنِ الغُلُوِّ، و ارتَفَعَ عنِ التَّقصيرِ، و استَقامَ فلَم يَعدِلْ إلي شَيءٍ مِنَ الباطِلِ، و أمّا الطَّريقُ الآخَرُ فهُو طريقُ المُؤمنينَ إلي الجَنَّةِ الذي هو مُستَقيمٌ}}؛ آن توفیقی را که عطایمان کردی تا در ایّام گذشته عمرِ خود طاعتت کنیم بر ما ادامه بده تا در ایّام مانده [[عمر]] خود نیز طاعتت کنیم. [[صراط مستقیم]] دو گونه است: صراطی در [[دنیا]] و صراطی در [[آخرت]]. صراطِ مستقیمِ در دنیا، همان راهی است که از [[افراط]] و [[تفریط]] به دور است، راه میانه است و به سوی [[باطل]] کمترین [[انحرافی]] ندارد، و [[صراط]] آخرت، همان راه [[مؤمنان]] به سوی [[بهشت]] است که راهی است مستقیم.<ref>تفسیر منسوب، ص۴۴، حدیث ۲۰.</ref>
+البته [[امامان معصوم]]{{ع}} با اشاره به [[حقیقت]] [[ولایت]] و [[اسلام]]، آن را به [[پیامبر]]{{صل}} و [[معصومان]]{{ع}} حمل می‌‌کنند؛ زیرا کسی نمی‌تواند از اسلام و [[قرآن]] بدون معصومان{{ع}} سخن بگوید؛ زیرا [[حبل الله]] این ریسمان آویخته میان [[خدا]] و [[خلق]] از حقیقتی تشکیل شده که تار آن را قرآن و پودش را [[اهل بیت]]{{ع}} تشکیل می‌‌دهند. از این روست که هر گونه جدا‌سازی میان [[قرآن و عترت]]{{ع}} به معنای از دست رفتن اسلام و [[ایمان]] و حبل الله و [[عروة الوثقی]] خواهد بود؛ چنان که در [[حدیث ثقلین]] آمده است: {{متن حدیث|إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ اَلثَّقَلَيْنِ أَمَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا- كِتَابَ اَللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي فَإِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ اَلْحَوْضَ}}؛ من در میان شما دو [[امانت]] نفیس و گرانبها می‌گذارم یکی [[کتاب خدا]] [[قرآن]] و دیگری عترتم [[اهل بیت]] را. تا وقتی که از این دو [[تمسک]] جویید، هرگز [[گمراه]] نخواهید شد و این دو یادگار من هیچ‌گاه از هم جدا نمی‌شوند. تا کنار [[حوض کوثر]] بر من وارد شوند».<ref>صحیح ترمذی، ج ۵، ص۶۶۳–۶۶۲، ۳۲۸ به نقل از بیش از ۳۰ نفر از اصحاب؛ مستدرک حاکم، فصل «فضیلت اصحاب»، ج ۳، ص۱۰۹، ۱۱۰، ۱۴۸، ۵۳۳، حاکم نوشته که این حدیث صحیح است بر اساس نظر شیخین بخاری و مسلم؛ سنن ابن ماجه، ج ۲، ص۴۳۲؛ مسند احمد بن حنبل، ج ۳، ص۱۴، ۱۷، ۲۶، ۵۹، ج ۴، ص۳۶۶، ۳۷۲–۳۷۰؛ فضایل صحابه، احمد بن حنبل، ج ۲، ص۵۸۵، حدیث ۹۹۰؛ خصایص نسایی، ص۲۱، ۳۰؛ صواعق المحرقه، ابن حجر هیثمی، فصل ۱۱، بخش ۱، ص۲۳۰</ref>
+در روایتی دیگر آمده است: {{متن حدیث|إِنِّي تَارِك فِيكمْ أَمْرَينِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا- كتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَهْلَ بَيتِي عِتْرَتِي أَيهَا النَّاسُ اسْمَعُوا وَ قَدْ بَلَّغْتُ إِنَّكمْ سَتَرِدُونَ عَلَي الْحَوْضَ فَأَسْأَلُكمْ عَمَّا فَعَلْتُمْ فِي الثَّقَلَينِ وَ الثَّقَلَانِ كتَابُ اللَّهِ جَلَّ ذِكرُهُ وَ أَهْلُ بَيتِي‌}}؛ من در میان شما دو چیز باقی می‌گذارم که اگر آنها را دستاویز قرار دهید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و عترتم که [[اهل]] بیتم هستند. ای [[مردم]] بشنوید! من به شما رساندم که شما در کنار [[حوض]] بر من وارد می‌شوید، پس من از شما درباره رفتارتان با این دو یادگار [[ارزشمند]] سؤال خواهم کرد، یعنی کتاب خدا و اهل بیتم.<ref>کلینی، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، ج۱، ص۲۹۴.</ref>
+پس اگر [[اسلام]] به عنوان [[صراط مستقیم الهی]] معرفی شده است، نمی‌توان از [[اسلامی]] سخن گفت که فاقد [[وحی]] و [[معصومان]]{{ع}} باشد؛ زیرا معصومان{{ع}} تجلیات همان [[نور]] اسلام و [[صراط الهی]] هستند.
+از همین روست که [[امیرمؤمنان]] [[امام علی]]{{ع}} می‌‌فرماید: {{متن حدیث|أنا صِراطُ اللّه ِ المُستَقيمُ، و عُروَتُهُ الوُثقي التي لا انفِصامَ لها}}؛ منم [[صراط مستقیم]] [[خدا]] و محکمترین دستگیره او که ناگسستنی است.<ref>بحار الأنوار، ج ۸، ص۷۰، حدیث ۱۹.</ref>
+[[امام صادق]]{{ع}} نیز می‌‌فرماید: {{متن حدیث|الصِّراطُ المُستَقيمُ أميرُ المؤمنينَ عَلِيٌّ{{ع}}}}؛ [[صراط مستقیم]]، [[امیر المؤمنین علی]]{{ع}} است.<ref>معانی الاخبار، ص۳۲، حدیث ۲</ref>
+البته این اختصاص به [[امیرمؤمنان]] [[امام علی]]{{ع}} ندارد، بلکه همه [[معصومان]] و [[عترت طاهره]]{{ع}} را شامل می‌‌شود؛ از این روست که [[امام سجاد]]{{ع}} می‌‌فرماید: {{متن حدیث|نَحنُ الصِّراطُ المُستَقيمُ، و نحنُ عَيبَةُ عِلمِهِ}}؛ ماییم صراط مستقیم و ما صندوق [[علم]] او هستیم.<ref>معانی الأخبار، ص۳۵، حدیث۵</ref>
+براساس [[روایات تفسیری]] که در ذیل [[آیه]] ۱۱۹ [[سوره توبه]] آمده: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.</ref>. رسیده است که مقصود از [[صادقان]] تنها [[امامان]] معصوم‌اند.<ref>اهل البیت فی الکتاب و السنة، ص۱۵۸</ref>
+در روایتی از [[جابر بن عبداللّه انصاری]] از [[پیغمبر اکرم]]{{صل}} نقل می‌‌کند که: {{متن حدیث|اِنَّ اللهَ جَعَلَ عَلِيّاً وَ زَوْجَتَهُ وَ اَبْنائَهُ حُجَجَ اللهِ عَلي خَلْقِهِ وَ هُمْ اَبْوابُ الْعِلْمِ في اُمَّتي، مَنْ اِهْتَدي بِهِمْ هُدِيَ اِلي صِراطٍ مستقيم}}؛ [[خداوند]] علی{{ع}} و همسرش <ref>فاطمه [[زهرا]]</ref> و [[فرزندان]] او را حجتهای [[الهی]] بر خلقش قرار داده و آنها درهای علم در [[امت]] منند هر کس به وسیله آنها [[هدایت]] شود به صراط مستقیم هدایت شده است.<ref>اهل البیت فی الکتاب و السنة، ص۱۵۹</ref>
+در [[حدیث]] دیگری [[ابن عباس]] از [[رسول خدا]]{{صل}} چنین نقل می‌‌کند که به [[حضرت علی بن ابی طالب]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|أَنْتَ اَلطَّرِيقُ اَلْوَاضِحُ وَ أَنْتَ اَلصِّرَاطُ اَلْمُسْتَقِيمُ، وَ أَنْتَ يَعْسُوبُ اَلْمُؤْمِنِينَ}}؛ تو راه روشن و صراط مستقیم و [[رهبر]] [[مؤمنان]] هستی.<ref>تفسیر برهان، ج ۳، ص۱۷۰؛ بحارالانوار، ج ۳۱، ص۴۱۳ و ۴۱۴؛ شواهد التنزیل، ج ۱، ص۳۴۵؛ مناقب آل ابی طالب، ج ۲، ص۲۸۱</ref>
+[[حضرت امیرمؤمنان علی]]{{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|ان اللّه جلعنا ابوابه و صراطه و سبيله و الوجه الّذي يؤتي منه فمن عدل عن ولايتنا او فضّل علينا غيرنا فانهم عن الصراط لناكبون}}؛ خداوند ما [[رهبران دینی]] و الهی را درهای وصول به معرفتش، [[صراط]]، طریق و جهتی که از آن به او می‌رسد قرار داده بنابراین کسانی که از [[ولایت]] ما [[منحرف]] گردند یا دیگری را بر ما برگزینند از [[صراط]] [[حق]] منحرفند.<ref>شواهد التنزیل، ج ۱، ص۵۸، ح ۸۹.</ref>
+[[امام صادق]]{{ع}} در [[تفسیری]] دیگر به گونه ای صراط را معنا می‌‌کند تا [[حقیقت]] آن به خوبی روشن شود. ایشان در [[تفسیر]] صراط می‌‌فرماید: {{متن حدیث|في معني الصِّراطِ ـ: هُو الطَّريقُ إلي مَعرِفَةِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ، و هُما صِراطانِ: صِراطٌ في الدُّنيا و صِراطٌ في الآخِرَةِ، فأمّا الصِّراطُ الذي في الدُّنيا فهُو الإمامُ المَفروضُ الطاعَةِ، مَن عَرَفَهُ في الدُّنيا و اقتَدي بِهُداهُ مَرَّ علي الصِّراطِ الذي هو جِسرُ جَهَنَّمَ في الآخرةِ وَ مَن لم يَعرفهُ فِي الدُّنيا زَلّت قَدمُهُ عَن الصَّراطِ فِي الآخرة فَتردي فِي نَار جَهنّم}}؛ آن، راه [[شناخت]] [[خداوند عزّ و جلّ]] است، و دو صراط وجود دارد: صراطی در دنیاست و صراطی در [[آخرت]]. صراط [[دنیا]] همان امامی است که اطاعتش [[واجب]] است. هرکه در دنیا او را بشناسد و از راهنمایی‌هایش [[پیروی]] کند از صراط آخرت که پلی است بر روی [[دوزخ]]، بگذرد؛ اما کسی که در [[شناخت امام]] [[معصوم]] یا پیروی از او کوتاهی کند پایش بر [[قیامت]] خواهد لغزید و در دوزخ واژگون خواهد شد. <ref>بحار الأنوار، ج ۲۴، ص۱۱، حدیث۳.</ref>
+اصولا بر اساس همین [[آیات]] [[سوره فاتحه]] الکتاب، نمی‌توان از [[صراط مستقیم]] به شکل انتزاعی سخن گفت و از اسوه‌های عینی و عملی آن سخنی به میان نیاورد. از همین روست که [[خدا]] پس از بیان صراط مستقیم به اسوه‌ها و سرمشق‌های عینی آن به عنوان «[[منعم علیهم]]» سخن می‌‌گوید و حتی بر پایه «تعرف الاشیاء باضدادها» با اشاره به مقابل این اسوه‌ها و [[اولیای الهی]] که تحت [[ولایت الله]] قرار دارند، به اولیای طاغوتی اشاره می‌‌کند. این بدان معناست که صراط مستقیم را نمی‌توان بدون [[عترت]] و [[معصومان]]{{ع}} شناخت و بدان راه یافت؛ زیرا آنان همان اسوه‌های عینی هستند که می‌‌توانند معیار سنجش [[رفتار]] ما باشند. از همین روست که [[پیامبر]]{{صل}} درباره [[امیرمؤمنان]] [[امام علی]]{{ع}} می‌‌فرماید: {{متن حدیث|عَلِيٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِيٍّ يَدُورُ حَيْثُمَا دَارَ}}؛ علی با [[حق]] و حق با اوست هر جا که علی دور بزند حق دور می‌‌زند.<ref>الأمالی للصدوق، ص۸۹؛ الجمل، ص۸۱؛ الأمالی للطوسی، ص۵۴۸؛ کفایة الأثر فی النص علی الأئمة الإثنی عشر، ص۲۰؛ سنن الترمذی، ج ۵، ص۶۳۳؛ الإمامه و السیاسه، ج ۱، ص۹۸؛ المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص۱۳۵؛ تاریخ مدینة دمشق، ج ۴۲، ص۴۴۸؛ المناقب، ص۱۰۴؛ إحقاق الحق و إزهاق الباطل و ملحقات آن، ج ۵، صص ۶۲۳ ـ ۶۳۸ و ج ۱۶، صص ۳۸۴ ـ ۳۹۷ و ج ۲۱، صص ۳۹۰ ـ ۳۹۵ و ج ۲۳، ص۳۰۷ و ج ۳۰، صص ۲۲۹ ـ ۲۳۰؛ موسوعة الغدیر فی الکتاب و السنه و الأدب، ج ۴، صص ۲۵۱ ـ ۲۵۵</ref>
+البته چنان که مرحوم [[طبرسی]] پس از نقل اقوال یاد شده ذیل [[آیه]] ۶ [[سوره حمد]] می‌‌نویسد: بهتر است که [[صراط مستقیم]] را بر معنای عام آن حمل کرد، به طوری که شامل همه مصادیق یاد شده بشود؛ چراکه صراط مستقیم، [[دینی]] است که [[خداوند]] به آن [[فرمان]] داده است؛ پس صراط مستقیم اعمّ از [[توحید]]، [[عدل]] و ولایتِ کسانی که [[اطاعت]] از آنان [[واجب]] است. <ref>مجمع البیان، ج ۱ – ۲، ص۱۰۴.</ref>
+در [[آیات قرآنی]] برای بیان این مفهوم اصطلاحی از صراط مستقیم واژگان مورد استفاده قرار گرفته که شامل: «الّتی هی أقوم»، «[[حنیف]]»، «[[صراط]]»، «صراط [[الحمید]]»، «صراط السوی»، «صراط مستقیم» و «یستقیم» است.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[حقیقت صراط مستقیم (مقاله)|حقیقت صراط مستقیم]].</ref>.
 == منابع ==
@@ خط ۲۴۷: / خط ۲۷۸: @@
 # [[پرونده:1379153.jpg|22px]] [[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۴ (کتاب)|'''ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۴''']]
 # [[پرونده:11790.jpg|22px]] [[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[آثار استقامت در طریقت حق (مقاله)|'''آثار استقامت در طریقت حق''']]
+# [[پرونده:11790.jpg|22px]] [[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[حقیقت صراط مستقیم (مقاله)|'''حقیقت صراط مستقیم''']]
 {{پایان منابع}}