تیمم در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
←زیانبار بودن آب
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
چنانچه آب موجود باشد ولی استفاده از آن به عللی مانند سرمای شدید، [[ترس]] از سارقان و درندگان و گران قیمت بودن آب دشوار و [[مشقت]] آور باشد [[تیمم]] جایز است.<ref>[[ارشاد]] الاذهان، ج ۱، ص۲۳۳؛ مفتاح الکرامه، ج ۴، ص۳۵۰.</ref> مستند این امر به نظر برخی [[فقها]] تعبیر {{متن قرآن|فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا}}<ref>«آب نیافتید به خاکی پاک تیمّم کنید » سوره نساء، آیه ۴۳.</ref> است که افزون بر یافت نشدن [[حقیقی]] آب، موارد ممنوعیت [[عقلی]] و [[شرعی]] کاربرد آن را نیز دربرمی گیرد،<ref>[[فقه]] القرآن، ج ۱، ص۳۸؛ الفرقان، ج ۶، ص۱۸۴ - ۱۸۷.</ref> زیرا تعبیر [[آیه]] شامل دشواری کاربرد آب نیز می‌‌شود، هرچند آب موجود باشد؛<ref>ذخیره المعاد، ج ۱، ص۱۰۷؛ [[مشرق]] الشمسین، ص۳۳۷.</ref> همچنین به نظر شماری از فقها، آیه مذکور شامل [[ضرورت]] تیمم در موارد غصبی بودن آب می‌‌گردد.<ref>الفرقان، ج ۶، ص۱۹۱؛ التنقیح، ج ۱۰، ص۸.</ref> برخی فقها برای [[وجوب]] [[تیمم]] به سبب [[دشواری]] کاربرد آب به آیاتی که بر [[نفی حرج]] در [[دین]] دلالت دارند مانند [[آیه]]{{متن قرآن|مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ}}<ref>«خداوند نمی‌خواهد شما را در تنگنا افکند » سوره مائده، آیه 6.</ref> نیز استناد کرده‌اند.<ref>زبدة البیان، ص۲۰؛ المحلی، ج ۲، ص۱۱۶.</ref>.<ref>[[محمد صادق یوسفی مقدم|یوسفی مقدم، محمد صادق]]، [[تیمم (مقاله)|مقاله «تیممم»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص.</ref> | چنانچه آب موجود باشد ولی استفاده از آن به عللی مانند سرمای شدید، [[ترس]] از سارقان و درندگان و گران قیمت بودن آب دشوار و [[مشقت]] آور باشد [[تیمم]] جایز است.<ref>[[ارشاد]] الاذهان، ج ۱، ص۲۳۳؛ مفتاح الکرامه، ج ۴، ص۳۵۰.</ref> مستند این امر به نظر برخی [[فقها]] تعبیر {{متن قرآن|فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا}}<ref>«آب نیافتید به خاکی پاک تیمّم کنید » سوره نساء، آیه ۴۳.</ref> است که افزون بر یافت نشدن [[حقیقی]] آب، موارد ممنوعیت [[عقلی]] و [[شرعی]] کاربرد آن را نیز دربرمی گیرد،<ref>[[فقه]] القرآن، ج ۱، ص۳۸؛ الفرقان، ج ۶، ص۱۸۴ - ۱۸۷.</ref> زیرا تعبیر [[آیه]] شامل دشواری کاربرد آب نیز می‌‌شود، هرچند آب موجود باشد؛<ref>ذخیره المعاد، ج ۱، ص۱۰۷؛ [[مشرق]] الشمسین، ص۳۳۷.</ref> همچنین به نظر شماری از فقها، آیه مذکور شامل [[ضرورت]] تیمم در موارد غصبی بودن آب می‌‌گردد.<ref>الفرقان، ج ۶، ص۱۹۱؛ التنقیح، ج ۱۰، ص۸.</ref> برخی فقها برای [[وجوب]] [[تیمم]] به سبب [[دشواری]] کاربرد آب به آیاتی که بر [[نفی حرج]] در [[دین]] دلالت دارند مانند [[آیه]]{{متن قرآن|مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ}}<ref>«خداوند نمی‌خواهد شما را در تنگنا افکند » سوره مائده، آیه 6.</ref> نیز استناد کرده‌اند.<ref>زبدة البیان، ص۲۰؛ المحلی، ج ۲، ص۱۱۶.</ref>.<ref>[[محمد صادق یوسفی مقدم|یوسفی مقدم، محمد صادق]]، [[تیمم (مقاله)|مقاله «تیممم»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص.</ref> | ||
=== | ===زیانبار بودن آب=== | ||
چنانچه کاربرد آب برای [[بیمار]] زیانبار باشد، به جای [[غسل]] یا [[وضو]]، تیمم [[واجب]] می‌‌شود: | چنانچه کاربرد آب برای [[بیمار]] زیانبار باشد، به جای [[غسل]] یا [[وضو]]، تیمم [[واجب]] می‌‌شود: {{متن قرآن|وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا}}<ref>«و اگر بیمار یا در سفر بودید و یا یکی از شما از جای قضای حاجت باز آمد یا با زنان آمیزش کردید و آب نیافتید به خاکی پاک تیمّم کنید » سوره نساء، آیه ۴۳.</ref>.<ref>شرایع الاسلام، ج ۱، ص۳۸؛ المبسوط، سرخسی، ج ۱، ص۱۱۲.</ref>؛ با این توضیح که تعبیر {{متن قرآن|فَلَمْ تَجِدُوا}} در آیه شامل زیانبار بودن کاربرد آب نیز می‌‌شود.<ref>زبدة البیان، ص۲۵؛ التنقیح، ج ۱۰، ص۷؛ احکام القرآن، ج ۲، ص۴۶۱.</ref> برخی در این باره، به [[آیات]] {{متن قرآن|وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و در راه خداوند هزینه کنید و با دست خویش خود را به نابودی نیفکنید و نیکوکار باشید که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۵.</ref> که از قرار دادن خود در معرض [[هلاکت]] منع کرده. و {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا}}<ref>«ای مؤمنان! دارایی‌های یکدیگر را میان خود به نادرستی نخورید مگر داد و ستدی با رضای خودتان باشد و یکدیگر را نکشید بی‌گمان خداوند نسبت به شما بخشاینده است» سوره نساء، آیه ۲۹.</ref> که [[انسان‌ها]] را از کشتن خود برحذر داشته است: {{متن قرآن|وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ}} استناد کرده‌اند.<ref>مدارک الاحکام، ج ۲، ص۱۹۲؛ سبل السلام، ج ۱، ص۹۸؛ الشرح الکبیر، ج ۱، ص۲۳۸.</ref> بنابر روایتی، یکی از [[اصحاب پیامبر اکرم]] {{صل}} با استناد به آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا}}<ref>«ای مؤمنان! دارایی‌های یکدیگر را میان خود به نادرستی نخورید مگر داد و ستدی با رضای خودتان باشد و یکدیگر را نکشید بی‌گمان خداوند نسبت به شما بخشاینده است» سوره نساء، آیه ۲۹.</ref> در شبی سرد به جای غسل تیمم کرد و [[پیامبر]] عمل او را [[تأیید]] فرمود.<ref>سنن ابی داود، ج ۱، ص۸۴ - ۸۵؛ المستدرک، ج ۱، ص۱۷۷.</ref> بنابر روایتی، [[پیامبر اکرم]] {{صل}} درباره گروهی از [[مسلمانان]] که انجام دادن غسل را به مجروحی توصیه کرده بودند و وی در پی آن از [[دنیا]] رفته بود فرمود: [[خدا]] آنان را بکشد که وی را کشتند. او می‌‌توانست تیمم کند.<ref>سنن ابی داود، ج ۱، ص۸۵؛ الکافی، ج ۳، ص۶۸.</ref> دلیل دیگر [[فقها]] آیاتی‌اند که بر [[نفی عسر و حرج]] در دین دلالت دارند.<ref>المعتبر، ج ۱، ص۳۶۶؛ القواعد الفقهیه، ج ۱، ص۷۰؛ المحلی، ج ۲، ص۱۲۵.</ref> | ||
در [[احادیث اهل بیت]] {{عم}} نیز [[بیماری]] از اسباب جواز تیمم دانسته شده است.<ref>الکافی، ج ۳، ص۶۸؛ تهذیب، ج ۱، ص۱۸۵؛ جامع احادیث الشیعه، ج ۳، ص۴۸.</ref> به نظر برخی واژه «مَرضی» در آیات مذکور شامل همه [[بیماران]] می‌‌شود<ref>ذخیره المعاد، ج ۱، ص۹۳؛ بدائع الصنائع، ج ۱، ص۴۸.</ref>؛ اما عده ای برآن‌اند که [[تیمم]] در صورتی برای [[بیمار]] جایز است که بیماریش شدید باشد یا آب موجب تشدید آن یا به تأخیر افتادن بهبودی [[سلامت]] وی گردد.<ref>المعتبر، ج ۱، ص۳۶۵؛ المغنی، ج ۱، ص۲۶۲؛ مواهب الجلیل، ج ۱، ص۴۸۹.</ref> برخی دیگر گفته‌اند: بیمار، تنها در صورت [[ترس از مرگ]] می‌‌تواند تیمم کند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج ۱، ص۱۱۲؛ بدائع الصنائع، ج ۱، ص۴۸؛ جامع المقاصد، ج ۱۲، ص۲۵.</ref> برخی [[فقها]] از [[آیات]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ مِنْهُ مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! چون برای نماز برخاستید چهره و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید و بخشی از سرتان را مسح کنید و نیز پاهای خود را تا برآمدگی روی پا و اگر جنب بودید غسل کنید و اگر بیمار یا در سفر بودید و یا از جای قضای حاجت آمدید یا با زنان آمیزش کردید و آبی نیافتید به خاکی پاک تیمّم کنید، با آن بخشی از چهره و دست‌های خود را مسح نمایید، خداوند نمی‌خواهد شما را در تنگنا افکند ولی می‌خواهد شما را پاکیزه گرداند و نعمت خود را بر شما تمام کند باشد که سپاس گزارید» سوره مائده، آیه ۶.</ref>، {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِي سَبِيلٍ حَتَّى تَغْتَسِلُوا وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا}}<ref>«ای مؤمنان! در حال مستی به نماز رو نیاورید تا هنگامی که دریابید چه می‌گویید و نیز در حال جنابت (به نماز و محل نماز رو نیاورید) مگر رهگذر باشید تا آنکه غسل کنید و اگر بیمار یا در سفر بودید و یا یکی از شما از جای قضای حاجت باز آمد یا با زنان آمیزش کردید و آب نیافتید به خاکی پاک تیمّم کنید و بخشی از رخساره‌ها و دست‌هایتان را با آن مسح کنید که خداوند، در گذرنده‌ای آمرزنده است» سوره نساء، آیه ۴۳.</ref> استفاده کرده‌اند که تیمم برای بیمارانی که به آب دسترسی دارند جایز نیست؛ زیرا در این آیات جواز تیمم برای این افراد به نیافتن آب مشروط شده است.<ref>تفسیر قرطبی، ج ۵، ص۲۱۸؛ بدایة المجتهد، ج ۱، ص۵۷.</ref>.<ref>[[محمد صادق یوسفی مقدم|یوسفی مقدم، محمد صادق]]، [[تیمم (مقاله)|مقاله «تیممم»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص.</ref> | |||
<ref>[[محمد صادق یوسفی مقدم|یوسفی مقدم، محمد صادق]]، [[تیمم (مقاله)|مقاله «تیممم»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص.</ref> | |||
=== نیاز شدید به آب=== | === نیاز شدید به آب=== | ||
چنانچه [[مکلف]] یا دیگران برای [[نوشیدن]] یا مصارف دیگر به آب موجود نیاز شدید داشته باشند وی باید به جای [[وضو]] و [[غسل]] تیمم کند.(۱) مستند این [[حکم]] را برخی [[آیه]] ۱۹۵ بقره / ۲ دانسته‌اند که از افکندن خود در [[هلاکت]] [[نهی]] کرده است؛(۲) همچنین به آیه ۲۹ نساء / ۴ (۳) و آیات [[نفی]] [[عسر]] * و حرج در [[دین]] استناد شده است.(۴) برخی نیز مورد مذکور را از جمله موارد شمول تعبیر «فَلَم تَجِدوا ماءً» در [[آیات]] ۴۳ [[نساء]] / ۴ و ۶ [[مائده]] / ۵ دانسته‌اند؛ با این [[تفسیر]] که مراد [[آیه]]، ممکن نبودن استفاده از آب است که شامل موضوع مورد بحث می‌‌شود.(۵) افزون بر این، چنین [[استدلال]] شده است که در مورد [[تزاحم]] میان دو [[تکلیف]] [[واجب]] ([[وجوب]] [[اقامه نماز]] همراه با [[طهارت]] با آب و وجوب [[حفظ]] خود)، [[حفظ نفس]] مقدم است و از این رو [[مکلف]] باید به جای [[وضو]] یا [[غسل]] [[تیمم]] کند.(۶) | چنانچه [[مکلف]] یا دیگران برای [[نوشیدن]] یا مصارف دیگر به آب موجود نیاز شدید داشته باشند وی باید به جای [[وضو]] و [[غسل]] تیمم کند.(۱) مستند این [[حکم]] را برخی [[آیه]] ۱۹۵ بقره / ۲ دانسته‌اند که از افکندن خود در [[هلاکت]] [[نهی]] کرده است؛(۲) همچنین به آیه ۲۹ نساء / ۴ (۳) و آیات [[نفی]] [[عسر]] * و حرج در [[دین]] استناد شده است.(۴) برخی نیز مورد مذکور را از جمله موارد شمول تعبیر «فَلَم تَجِدوا ماءً» در [[آیات]] ۴۳ [[نساء]] / ۴ و ۶ [[مائده]] / ۵ دانسته‌اند؛ با این [[تفسیر]] که مراد [[آیه]]، ممکن نبودن استفاده از آب است که شامل موضوع مورد بحث می‌‌شود.(۵) افزون بر این، چنین [[استدلال]] شده است که در مورد [[تزاحم]] میان دو [[تکلیف]] [[واجب]] ([[وجوب]] [[اقامه نماز]] همراه با [[طهارت]] با آب و وجوب [[حفظ]] خود)، [[حفظ نفس]] مقدم است و از این رو [[مکلف]] باید به جای [[وضو]] یا [[غسل]] [[تیمم]] کند.(۶) | ||