نماز جماعت در معارف و سیره معصوم: تفاوت میان نسخه‌ها

به‌پاداشتن نمازهای [[واجب]] به [[جماعت]] یکی از دستورهای مهم [[اسلام]] است که افراد [[جامعه]] را همسو و هماهنگ و [[متحد]] و از [[مشکلات]] یکدیگر [[آگاه]] می‌سازد، از [[اختلافات]] و مناقشات آنان می‌کاهد و زمینه را برای فراگیری دستورهای [[شرع]] و پیام‌های [[رهبر]] [[مسلمین]] فراهم می‌کند. بر [[نماز جماعت]] تأکید فراوان شده است. [[زنان]] نیز در نماز جماعت حضوری فعال داشتند تا از [[ثواب]] و [[اجر]] آن بهره‌مند گردند.

به جهت اهمیت [[زیاد]] نماز جماعت، [[پیامبر اکرم]]{{صل}} با کسانی که در نماز جماعت شرکت نمی‌کردند، برخورد شدیدی داشت؛ ایشان حتی به [[نابینا]] توصیه فرمود برای آمدن به [[مسجد]] طنابی در مسیر راه خود قرار دهد. دراین‌باره [[روایات]] متعددی نقل شده است:

#ابن‌ابی‌یعفور از [[امام صادق]]{{ع}} نقل می‌کند که فرمود: «[[رسول خدا]]{{صل}} تصمیم گرفت خانه‌های کسانی را که در منزل‌های خود [[نماز]] می‌خواندند و در نماز جماعت شرکت نمی‌کردند، به [[آتش]] بکشد. [[مرد]] [[نابینایی]] آمد و گفت: ای [[پیامبر خدا]]، من نابینایم و چه‌بسا صدای [[اذان]] را می‌شنوم و کسی نیست که مرا به نماز جماعت ببرد تا با شما نماز بخوانم. پیامبر{{صل}} به او فرمود: از خانه‌ات تا مسجد طنابی بکش و در نماز جماعت حاضر شو»<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج‌۳، ص۲۶۶: {{متن حدیث|هَمَّ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} بِإِحْرَاقِ قَوْمٍ فِي مَنَازِلِهِمْ كَانُوا يُصَلُّونَ فِي مَنَازِلِهِمْ وَ لَا يُصَلُّونَ الْجَمَاعَةَ فَأَتَاهُ رَجُلٌ أَعْمَى فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّي ضَرِيرُ الْبَصَرِ وَ رُبَّمَا أَسْمَعُ النِّدَاءَ وَ لَا أَجِدُ مَنْ يَقُودُنِي إِلَى الْجَمَاعَةِ وَ الصَّلَاةِ مَعَكَ فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ{{صل}} شُدَّ مِنْ مَنْزِلِكَ إِلَى الْمَسْجِدِ حَبْلًا وَ احْضُرِ الْجَمَاعَةَ}}.</ref>. این [[روایت]] به‌زیبایی اهمیت حضور در نماز جماعت را نشان می‌دهد. گرچه این روایت از جهت [[سند ضعیف]] است، اما روایتی مشابه با [[سند صحیح]] داریم که این مضمون را [[تأیید]] می‌کند.

آیا [[نماز جماعت]] [[واجب]] است؟ [[علامه مجلسی]] پس از [[نقل روایت]] صحیحی از [[عبدالله بن سنان]] می‌نویسد: بر [[وجوب]] نماز جماعت در غیر [[جمعه]] و دو [[نماز عید]]، کسی از علمای ما [[معتقد]] نیست؛ گرچه ظاهر این [[اخبار]] وجوب نماز جماعت است. برخی از [[عامه]] قایل به وجوب شرکت در نماز جماعت هستند. بعد می‌افزاید: این اخبار بر [[جماعت]] واجب که جمعه است، حمل شده؛ گرچه برخی از آنها مانند خبر ابن‌سنان با این جمع ناسازگار است<ref>محمدباقرمجلسی، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، ج۴، ص۶۹۳.</ref>.

شاید سخن [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} که عذر و مریضی را بیان کرده، توجیه [[علامه مجلسی]] را [[تأیید]] کند که [[زمان پیامبر]]{{صل}} با دیگر زمان‌ها تفاوت دارد؛ چون ممکن است همیشه افراد، مدعی عذر شوند. روایتی راجع به [[منافقان]] ذکر شد که برای آنان حضور در [[نماز صبح]] و عشا سخت است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج‌۲، ص‌۳۹۶.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۱۰۴</ref>.

==مرتب‌کردن صف‌های [[جماعت]]==

در [[نماز جماعت]] لازم است صف‌های جماعت مرتب باشد؛ به همین جهت [[رسول خدا]]{{صل}} به [[یاران]] خود دستور می‌داد صف‌ها را مرتب سازند. [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|أَقِيمُوا صُفُوفَكُمْ فَإِنِّي أَرَاكُمْ مِنْ خَلْفِي كَمَا أَرَاكُمْ مِنْ قُدَّامِي وَ مِنْ بَيْنِ يَدَيَ وَ لَا تُخَالِفُوا فَيُخَالِفَ اللَّهُ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ}}<ref>شیخ صدوق، من ‎لایحضره ‎الفقیه، ج۱، ص۳۸۵.</ref>: صف‌هایتان را به پا دارید؛ زیرا من از پشت سرم شما را می‌بینم، همان‌طور که از جلوی پاها و مقابلم می‌بینم و پراکنده نایستید که [[خدا]] دل‌هایتان را از هم پراکنده و جدا می‌گرداند». در روایتی مشابه هم فرمود: صف‌ها را به پا دارید؛ پهلو به [[پهلوی]] هم بایستید تا بین شما شکافی نباشد<ref>احمد بن محمد برقی، المحاسن، ص۸۰؛ شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص۲۳۰: {{متن حدیث|يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَقِيمُوا صُفُوفَكُمْ وَ امْسَحُوا بِمَنَاكِبِكُمْ لِئَلَّا يَكُونَ فِيكُمْ خَلَلٌ}} و مانند آن در ابن‌ابی‌جمهور احسائی، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیه، ج۱، ص۳۴۳: {{متن حدیث|سَوُّوا بَيْنَ صُفُوفِكُمْ وَ حَاذُوا بَيْنَ مَنَاكِبِكُمْ لِئَلَّا يَسْتَحْوِذَ عَلَيْكُمُ الشَّيْطَانُ}}.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|أَتِمُّوا الصُّفُوفَ إِذَا وَجَدْتُمْ خَلَلًا}}<ref>شیخ صدوق، من ‎لایحضره ‎الفقیه، ج۱، ص۳۸۶؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۳، ص۲۸۰؛ فقه الرضا{{ع}}؛ ص۱۲۳؛ ابوجعفر محمد بن حسن صفار قمی، بصائر الدرجات، ص۴۲۰.</ref>: «صف‌هایتان را کامل نمایید، وقتی در آنها شکافی می‌بینید».<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۱۰۸</ref>.

جالب است که [[شیخ صدوق]] در من لایحضره الفقیه پس از نقل این [[حدیث]]، سخنی را از [[ابوذر غفاری]] درباره [[امام جماعت]] نقل می‌کند که بسیار نیکوست. [[ابوذر]] می‌گوید: [[امام]] تو [[شفیع]] تو نزد [[خداوند]] است؛ پس شفیعت را [[سفیه]] و [[فاسق]] قرار مده<ref>{{متن حدیث|وَ قَالَ أَبُو ذَرٍّ إِنَّ إِمَامَكَ شَفِيعُكَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَا تَجْعَلْ شَفِيعَكَ سَفِيهاً وَ لَا فَاسِقاً}}.</ref>. [[فقها]] در [[کتب فقهی]] خود مرجحاتی را برای [[امامان]] جماعتی که همه [[عادل]] هستند، بیان کرده‌اند. برابر روایتی، کسی که در قرائت بهتر یا فصیح‌تر است مقدم است<ref>شیخ صدوق، من ‎لایحضره ‎الفقیه، ج۱، ص۲۸۵: {{متن حدیث|قَالَ عَلِيٌّ{{ع}} قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يَؤُمُّكُمْ أَقْرَؤُكُمْ وَ يُؤَذِّنُ لَكُمْ خِيَارُكُمْ وَ فِي حَدِيثٍ آخَرَ أَفْصَحُكُمْ‌}}.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۱۰۹</ref>.

[[معاذ بن جبل]] در [[زمان پیامبر]]{{صل}} در مسجدی نماز می‌خواند و قرائت را طول می‌داد. مردی به وی گذشت، دید که [[سوره]] طولانی را شروع کرد؛ پس او قرائت نماز خود را خواند و آن را به پایان برد؛ سپس بر مرکب خود سوار شد و رفت. خبر به [[پیامبر]]{{صل}} رسید. به دنبال معاذ فرستاد و به وی فرمود: {{متن حدیث|يَا مُعَاذُ إِيَّاكَ أَنْ تَكُونَ فَتَّاناً عَلَيْكَ بِالشَّمْسِ وَ ضُحَيهَا وَ ذَوَاتِهَا}}<ref>شیخ صدوق، من ‎لایحضره ‎الفقیه، ج۱، ص۳۹۰.</ref>: «‌ای معاذ، دوری کن که دیگران را دچار مشکل نمایی، بر توست که سوره {{متن قرآن|وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا}}<ref>«سوگند به خورشید و روشنایی آن،» سوره شمس، آیه ۱.</ref> و مانند آن را بخوانی»؛ یعنی از خواندن سوره‌های مفصل و طولانی و طولانی‌کردن نماز بپرهیز. [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} نیز به [[ضعفا]] توجه داشت و در [[نماز عید]] پیش‌نماز ویژه‌ای برای آنان برمی‌گزید. نقل است که حضرت در مصلا [[نماز عید]] می‌خواند و [[عبدالرحمان بن ابی‌لیلی]] در [[مسجد اعظم]] با [[مردم]] نماز عید می‌خواند<ref>ابن‌اشعث، الجعفریات، ص۴۶: {{متن حدیث|أَنَّ عَلِيّاً{{ع}} أَمَرَ عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ أَبِي لَيْلَى يُصَلِّي بِالنَّاسِ الْعِيدَيْنِ فِي الْمَسْجِدِ الْأَعْظَمِ وَ كَانَ عَلِيٌّ{{ع}} يَخْرُجُ إِلَى الْمُصَلَّى فَيُصَلِّي بِالنَّاسِ}}.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۱۱۰</ref>.

این [[حدیث]] نشان می‌دهد که [[پیامبر]]{{صل}} از بستر برای آخرین [[نماز]] رفته است؛ چون برخی [[ابوبکر]] را جلو انداخته بودند؛ حضرت خود نماز خواند<ref>محمد بن جریر طبری شیعی، المسترشد، ص۱۴۵: {{متن حدیث|أَنَّ أَبَا بَكْرٍ كَبَّرَ فِي الصَّلَاةِ، وَ جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ فَجَلَسَ إِلَى جَنْبِ أَبِي بَكْرٍ وَ كَانَ يَأْتَمُّ بِرَسُولِ اللَّهِ{{صل}}}}. در منابع عامه آمده پیامبر{{صل}} نشسته نماز خواند و ابوبکر با پیامبر{{صل}} نماز خواند و مردم با ابوبکر؛ یعنی او را می‌دیدند (مالک بن انس، موطأ مالک، ج۱، ص۱۳۶؛ محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، ج۱، ص۲۴۱؛ عبدالرزاق ابوبکر صنعانی، المصنف، ج۲، ص۴۵۹).</ref>. نکته دیگری که در این حدیث وجود دارد توجه به آثار مربوط به [[رسول خدا]]{{صل}} است که نشان می‌دهد [[معصومان]] این اثر گران‌قدر را در [[خاندان]] خود تا آن [[زمان]] [[حفظ]] کرده بودند و آثار و یادگارهای پیامبر{{صل}} را [[ارج]] می‌نهادند.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۱۱۱</ref>.

در مورد مراعات حال بچه‌های خردسال و [[کودکان]]، در [[سیره نبوی]] خبری صحیح وارد شده است. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: رسول خدا{{صل}} با [[مردم]] [[نماز ظهر]] را می‌خواند. دو رکعت پایانی را سریع خواند. وقتی نماز تمام شد، مردم به حضرت گفتند: آیا در نماز اتفاقی افتاد که سریع خواندید؟ فرمود: چه شده؟ گفتند: دو رکعت آخر را سریع خواندید. به آنان فرمود: {{متن حدیث|أَمَا سَمِعْتُمْ صُرَاخَ الصَّبِيِّ‌؟}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۶، ص۴۸؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۳، ص۲۷۴.</ref>: «آیا صدای [[گریه]] بچه را نشنیدید؟» یعنی این سریع‌خواندن نماز به دلیل گریۀ طفل شیرخوار و برای جلوگیری از [[آزار]] وی بوده است.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۱۱۳</ref>.

==[[اقامه نماز جماعت]] جدید پس از اتمام [[جماعت]] اول==

در [[حدیثی]] از [[سیره امیرالمؤمنین]]{{ع}} استفاده می‌شود که اقامه [[جماعت]] جدید برای چند نفر رواست؛ البته باید توجه کرد که این کار به صورت [[عادت]] در نیاید که افراد به‌عمد دیر بیایند تا جماعت مستقلی بر پا کنند. [[روایت]] چنین است: دو مرد وارد مسجد شدند، درحالی‌که علی{{ع}} نماز را با [[مردم]] خوانده بود؛ حضرت به آن دو فرمود: {{متن حدیث|إِنْ شِئْتُمَا فَلْيَؤُمَّ أَحَدُكُمَا صَاحِبَهُ وَ لَا يُؤَذِّنُ وَ لَا يُقِيمُ‌}}<ref>شیخ طوسی، الخلاف، ص۵۶.</ref>: اگر می‌خواهید، یکی از شما به دیگری [[اقتدا]] کند؛ ولی [[اذان]] و اقامه نگوید». این بیان نشان می‌دهد آن دو با فاصله‌ای اندک از اتمام نماز جماعت به مسجد رسیده بودند. [[شیخ طوسی]] طبق این روایت [[فتوا]] داده است که در گوشه‌ای نماز بخوانند<ref>شیخ طوسی، الخلاف، ج۱، ص۵۴۳؛ نجم‌الدین ابوالقاسم جعفر بن حسن محقق حلی، المعتبر، ج۲، ص۴۳۰.</ref>. این [[حدیث]] با تفاوتی در [[مسند]] زید آمده است<ref>زید بن علی، مسند، ص۱۲۸.</ref>. [[راوی]] این روایت [[ابو‌خالد]] [[عمرو بن خالد واسطی]] از [[زید بن علی]] از پدرانش است. [[عمرو بن خالد]] [[توثیق]] نشده است. [[نجاشی]] او را راوی از زید دانسته که دارای کتاب بزرگی است که [[نصر بن مزاحم]] و دیگران از او نقل کرده‌اند<ref>احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۸۹.</ref>. او را [[بتری]]<ref>شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۱۴۲؛ علامه حلی، خلاصة الأقوال، ص۲۴۱.</ref> و از [[عامه]]<ref>حسن بن علی حلی، رجال ابن‌داوود، ص۳۵۴، ش‌۴۸۹.</ref> دانسته‌اند. شاید شیوه [[اهل سنت]] برگرفته از چنین [[نقلی]] باشد.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۱۱۳</ref>.

در [[زمان رسول خدا]]{{صل}} [[زنان]] نیز مانند مردان در [[نماز جماعت]] حضور داشتند؛ با اینکه به‌ظاهر مشکلاتی برای آنان وجود داشت. این موضوع نشان‌دهندۀ اهتمام به حضور در [[مسجد]] و [[جماعت]] [[مسلمین]] است. مشکل این بود که با توجه به وضعیت [[اقتصادی]] [[مسلمانان]] که از توان [[مالی]] کافی برخوردار نبودند، برخی مردان از [[اصحاب صُفّه]] به جهت [[فقر]]، در آغازین سال‌های [[هجرت]] به خود لنگ می‌بستند تا عورتشان در هنگام [[نماز]] پوشیده باشد. این لنگ‌ها گاهی چنان تنگ و کوتاه بود که حجم عورت آنان در هنگام [[رکوع]] و [[سجده]] مشخص می‌شد؛ ازاین‌روی [[رسول خدا]]{{صل}} برابر روایتی صحیح، دستور خاصی در این زمینه داد. [[امام صادق]]{{ع}} گوید: پدرم نقل کرد که علی{{ع}} فرمود: {{متن حدیث| كُنَّ النِّسَاءُ يُصَلِّينَ مَعَ النَّبِيِّ{{صل}} وَ كُنَّ يُؤْمَرْنَ أَنْ لَا يَرْفَعْنَّ رُءُوسَهُنَّ قَبْلَ الرِّجَالِ‌، لِضِيقِ الْأُزُرِ}}<ref>شیخ صدوق، من ‎لایحضره ‎الفقیه، ج۱، ص۳۹؛ ابوالعباس عبدالله بن جعفر حمیری، قرب الإسناد، ص‌۱۸.</ref>: «زنان با [[پیامبر]] نماز جماعت می‌خواندند و به آنها دستور داده شد که سرهایشان را قبل از مردان از سجده بر ندارند؛ برای اینکه لنگ‌های مردان تنگ بود».

#باید توجه داشت که نقل [[من لایحضره الفقیه]] بر نقل [[علل الشرائع]] ترجیح دارد؛ زیرا اولاً بیشتر از علل الشرائع مورد توجه بوده و امکان تصحیف در آن کمتر است؛ ثانیاً در هنگام [[اختلاف]] دو متن، اصل عدم زیاده است و کلمه «هنّ» در عبارت «أزرهن» در متن علل الشرائع ممکن است افزوده شده باشد؛ ثالثاً با توجه به اینکه زنان بعد از مردان در صف [[نماز جماعت]] قرار داشتند، این اشکال در صورتی به وجود می‌آید که مردان به پشت خود نگاه کنند و [[انحراف]] از [[قبله]] تا این حد موجب بطلان [[نماز]] می‌شود مگر منظور این باشد، مردان در حین [[رکوع]] هم می‌توانستند به گونه‌ای به زنان نگاه کنند.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۱۱۴</ref>.