قاسطین در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها

==[[قاسطین]] و دشواری‌های [[حکومت علوی]]==

با گذشت ۲۵ سال از [[رحلت پیامبر اسلام]]{{صل}} و به روی کار آمدن متناوب [[سه خلیفه]]، [[بدعت‌ها]] و [[تبعیض‌ها]] و کج‌روی‌های بسیاری در میان [[امت اسلامی]] پدید آمد و پیکر [[اسلام]] زخمدار شد. برای [[امیرمؤمنان]] که همه چیز خود را در راه اسلام [[فدا]] کرده و برای تقویت و [[گسترش اسلام]] رنج‌های فراوانی کشیده بود، این وضعیت دردآور بود. از آن سخت‌تر اینکه او برای [[حفظ اساس اسلام]]، مجبور به [[سکوت]] و [[مدارا]] و [[تحمل]] وضع موجود نیز بود و به تعبیر خود [[صبر]] می‌کرد؛ اما چونان کسی که [[استخوان در گلو]] دارد و خار در چشمان<ref>مضمون جمله‌ای از خطبه شقشقیه (خطبه ۳) که در نهج البلاغه آمده است.</ref>. البته [[امیرالمؤمنین]] به عنوان [[نماینده]] [[راستین]] اسلام، هر کجا که [[فرصت]] را مناسب می‌دید، تذکراتِ لازم را می‌داد و نهیب می‌زد؛ ولی [[توانایی]] جلوگیری از [[انحرافات]] را نداشت.

امت اسلامی که طعم تلخ دوری از امیرالمؤمنین را چشیده بود و [[تجربه]] دردناک ۲۵ سال [[محرومیت]] از [[حکومت حق]] و [[عدل]] را داشت، پس از [[کشته شدن عثمان]] روی به سوی [[امام]] آورد و او را در جایگاه [[رهبر سیاسی]] خود نشاند و [[مهاجر]] و [[انصار]] و [[اهل حل و عقد]] با او [[بیعت]] کردند. بدین ترتیب، امام که هرگز در [[اندیشه]] [[ریاست‌طلبی]] نبود و [[حکومت]] را تنها برای [[اجرای احکام اسلامی]] و [[عدالت]] می‌خواست، [[قدرت]] لازم را برای اجرای برنامه‌های خود و تصحیح انحرافات به دست آورد.

[[انحراف‌ها]] و تبعیض‌ها در میان [[مردم]] به [[فرهنگ]] تبدیل شده بود و [[مبارزه]] با آنها سخت می‌نمود؛ ولی امام [[وظیفه]] داشت که با آنها مبارزه کند و بهای سنگین آن را نیز بپردازد. از این رو از همان آغاز، [[اصلاحات]] را شروع کرد و به افزون‌طلبانی که سال‌ها [[بیت‌المال]] را در [[اختیار]] داشتند اعلام فرمود که در حکومت علوی جایی برای آنان نیست و حتی باید درباره گذشته خود نیز حساب پس بدهند. او در نخستین خطبه‌ای که پس از [[بیعت مردم]] خواند، از اصلاحاتی فراگیر و تحولی عمیق خبر داد و فرمود:

[[آگاه]] باشید که [[گرفتاری]] شما همانند روزی که [[پیامبر]] [[مبعوث]] شد، بار دیگر به شما روی آورده است. [[سوگند]] به کسی که او را به [[حق]] مبعوث کرد، به [[سختی]] [[آزمایش]] و [[غربال]] خواهید شد و مانند دیگ، هنگام جوشیدن زیر و رو خواهید شد؛ آن چنان که [[فرودستان]] شما، فرادست و فرادستانتان، فرودست شوند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۶.</ref>.

نیز فرمود:

به [[خدا]] سوگند اگر آن [عطایای [[عثمان]]] را پیدا کنم، در حالی که مَهر [[زنان]] شده و یا کنیزان با آن خریده‌اند، برمی‌گردانم؛ زیرا در [[عدالت]] [[گشایش]] است، و آن کس که عدالت بر او گران آید، [[تحمل]] [[ستم]] بر او سخت‌تر است<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۵؛ قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ج۱، ص۳۹۶.</ref>.

همچنین از کنار گذاشتن [[حاکمان]] و عاملان ناشایسته خبر داد، و برای کسانی که او را در این باره [[نصیحت]] می‌کردند، این [[آیه]] را خواند: {{متن قرآن|وَمَا كُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّينَ عَضُدًا}}<ref>«و من آن نیم که گمراه‌کنندگان را یاور گیرم» سوره کهف، آیه ۵۱.</ref>.

این اظهارات سبب شد که افزون‌خواهان و جاه‌طلبان، [[امید]] به [[سازش]] نبندند و [[اندیشه]] [[براندازی]] در سر بپرورند. نخست، کسانی چون [[طلحه]] و [[زبیر]] بیعتِ خود را با [[امام]] شکستند و با [[سوء استفاده از موقعیت]] [[عایشه]] به [[تدارک]] نیرو برای [[جنگ با امام]] پرداختند و [[جنگ جمل]] را به راه انداختند. این گروه در [[تاریخ اسلام]] به [[ناکثین]] شهره‌اند. از سوی دیگر، [[معاویه]] که به [[حکم امام]] از [[حکومت شام]] [[عزل]] شده بود، به بهانه [[خون‌خواهی عثمان]] و با تحریک [[مردم]] [[شام]]، [[جنگ صفین]] را به راه انداخت. همچنین در جریان [[صفین]] -که به تفصیل بدان خواهیم پرداخت- در مسئله پذیرش [[حکمیت]] از سوی [[امام]]، گروهی [[نادان]] و مقدس‌مآب به [[مخالفت]] و [[ستیز]] با امام برخاستند و [[جنگ نهروان]] را پدید آوردند. بدین ترتیب، سه [[جنگ داخلی]] به امام [[تحمیل]] شد که به ترتیب از سوی [[ناکثین]]، [[قاسطین]] و [[مارقین]] بود.

[[پیامبر خدا]]{{صل}} [[جنگ]] امام با سه گروه ناکثین و قاسطین و مارقین را [[پیش‌بینی]] کرده و طبق [[روایات]] متعدد و معتبر، این حوادث را پیشاپیش به علی{{ع}} خبر داده بود و [[حقانیت علی]]{{ع}} را در این [[فتنه‌ها]] یادآور شده و [[مسلمانان]] را از مخالفت و [[دشمنی]] با او برحذر داشته بود.

۱. روایاتی که در آنها پیامبر خدا{{صل}} مسلمانان را از جنگ و ستیز با علی{{ع}} برحذر داشته و دشمنی و جنگ با او را، [[دشمنی با خدا]] و [[پیامبر]] خوانده بود؛ از جمله: {{متن حدیث|حَرْبُ عَلِيٍّ حَرْبُ اللَّهِ وَ سِلْمُ عَلِيٍّ سِلْمُ اللَّهِ}}<ref>طبری، عمادالدین، بشارة المصطفی، ص۴۴؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۳۸، ص۹۵.</ref>. یعنی [[جنگ با علی]]، جنگ با [[خدا]] و [[صلح]] با علی، صلح با خدا است. و نیز آن حضرت فرمود: {{متن حدیث|يَا عَلِيُّ حَرْبُك حَرْبِي وَ سِلْمُكَ سِلْمِي}}<ref>طوسی، الامالی، ص۶۲.</ref>. یعنی پیامبر خدا فرمود: ای علی، جنگ تو جنگ من و صلح تو، صلح من است. این مضمون با تعبیرهای گوناگون و با [[اسناد]] متعدد، از پیامبر نقل شده است<ref>ر.ک: قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج۱، ص۲۱۶؛ کراجکی، کنز الفوائد، ص۲۸۱؛ ابن بطریق، عمدة عیون صحاح الاخبار، ص۲۱۴؛ ابن هلال ثقفی، الغارات، ج۱، ص۶۲؛ طبری، عمادالدین، بشارة المصطفی، ص۲۱۸؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۲۶، ص۳۴۹.</ref>.

روایاتی که پیامبر خدا{{صل}} از وقوع فتنه‌های پس از خود خبر داده و علی{{ع}} را به مقابله با آنها [[مأمور]] کرده است.

در روایتی، پیامبر خدا{{صل}} از وقوع فتنه‌ها و ظهور [[انحراف‌ها]] در میان [[امت]] خود خبر داد. علی{{ع}} از او پرسید: در آن هنگام با آنان به [[جرم]] [[ارتداد]] مقابله کنم یا به جرم [[فتنه]]؟

 

[[پیامبر]] فرمود: فتنه<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۵۶؛ متقی هندی، کنز العمال، ج۱۶، ص۱۹۶.</ref>. در [[روایت]] دیگری، [[جابر بن عبدالله انصاری]] گفت: در [[حجة الوداع]] در [[منا]] نزدیک‌ترین شخص به پیامبر بودم که فرمود: شما را چنین نیابم که پس از من بازگشته و [[کافر]] شده‌اید و بعضی از شما گردن بعضی را می‌زند! به [[خدا]] [[سوگند]] که اگر چنین کنید، مرا در لشکری خواهید دید که با شما می‌جنگد. سپس به پشت سر خود برگشت و گفت: علی را، علی را، علی را (سه مرتبه). دیدیم که [[جبرئیل]] به او اشاره کرد. به دنبال آن، این [[آیه]] نازل شد: {{متن قرآن|فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِكَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ}}<ref>«و اگر تو را (هم نزد خود) ببریم باز هم از آنان انتقام خواهیم گرفت» سوره زخرف، آیه ۴۱.</ref>. این مضمون نیز با تعبیرهای گوناگون و با [[اسناد]] متعدد وارد شده است<ref>ر.ک: حسکانی، شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۱۶؛ شیخ مفید، الافصاح، ص۱۳۵؛ شیخ طوسی، الامالی، ص۳۶۳؛ طبرسی، الاحتجاج، ج۱، ص۲۹۱؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۱۹؛ ابن بطریق، عمدة عیون صحاح الاخبار، ص۳۵۴؛ قندوزی، ینابیع الموده، ج۱، ص۲۹۳.</ref>.

۳. روایاتی که در آنها پیامبر [[دشمنان]] و خروج‌کنندگان بر علی{{ع}} را، گروه [[ستم‌گر]] (فئةٌ باغیه) معرفی کرده و بر [[حقانیت علی]]{{ع}} در [[جنگ]] با آنها صحه گذاشته است: {{متن حدیث|يا علي، ستقاتلك الفئة الباغية و أنت على الحق، فمن لم ينصرك يومئذ فليس مني}}<ref>علامه امینی، الغدیر، ج۳، ص۱۵۳. به نقل از: ابن عساکر و سیوطی و زرقانی؛ متقی هندی، کنز العمال، ج۱۱، ص۶۱۳؛ صالحی شامی، سبل الهدی والرشاد، ج۱۱، ص۲۹۶.</ref>؛ «ای علی، به زودی گروه ستم‌گر با تو می‌جنگد؛ در حالی که تو بر [[حق]] هستی؛ پس هر کس در آن [[روز]] تو را [[یاری]] نکند، از من نیست».

۴. گروه چهارم روایاتی است که در آنها [[پیامبر خدا]]{{صل}} از [[جنگ علی]]{{ع}} برای «[[تأویل]]» [[قرآن]]، خبر داده است، همان‌گونه که خود برای «[[تنزیل]]» آن جنگید: {{متن حدیث|أَنَّهُ قَالَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} تُقَاتِلُ يَا عَلِيُّ عَلَى تَأْوِيلِ الْقُرْآنِ كَمَا قَاتَلْتُ عَلَى تَنْزِيلِهِ}}<ref>فضل بن شاذان، الایضاح، ص۴۵۱؛ قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج۱۵، ص۳۲۱؛ شیخ مفید، الارشاد، ج۱، ص۱۸۰؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۲۴۴؛ طبری، محب الدین، ذخائر العقبی، ص۷۷۶؛ نسائی، السنن الکبری، ج۵، ص۱۵۴؛ أبو یعلی، المسند، ج۲، ص۳۴۱؛ ابن کثیر، البدایة والنهایه، ج۶، ص۲۴۳.</ref>؛ «[[یا علی]]، تو بر اساس [[تأویل قرآن]] می‌جنگی؛ آن‌سان که من برای تنزیل آن جنگیدم».

منظور [[پیامبر]] از این تعبیر آن بود که وی برای تثبیت [[اسلام]] و [[اثبات حقانیت]] قرآن و اینکه از جانب [[خدا]] نازل شده است، با [[مشرکان]] جنگید، و علی نیز باید برای زدودن [[انحرافات]] از اسلام و تأویل درست قرآن، با [[مسلمانان]] [[نادان]] و کج‌فهم بجنگد.

۵. روایاتی که در آنها [[پیامبر خدا]]{{صل}} به صراحت از سه گروه نام می‌برد که در [[آینده]] با علی خواهند جنگید و علی{{ع}} را [[مأمور]] دفع [[فتنه]] آنها می‌کند. آن سه گروه عبارتند از: [[ناکثین]]، [[قاسطین]]، [[مارقین]].

روزی پیامبرخدا{{صل}} به [[منزل]] [[ام سلمه]] آمد و در آن حال علی{{ع}} نیز وارد شد. پیامبر به ام سلمه فرمود: «ای ام سلمه، به خدا [[سوگند]] که این شخص کشنده قاسطین، ناکثین و مارقین است»<ref>اربلی، کشف الغمه، ج۱، ص۱۲۶؛ طبری، محب الدین، الریاض النضره، ج۳، ص۵۲۲.</ref>.

علی{{ع}} فرمود: «پیامبر خدا [[جنگ]] با ناکثین و مارقین و قاسطین را به من [[فرمان]] داده است»<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۴۴، ص۳۴؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۴۰.</ref>.

این مضمون به گونه‌های مختلف و با [[اسناد]] فراوان در کتب [[شیعه]] و [[سنی]] نقل شده است و برخی از این [[روایات]]، جزئیات بیش‌تری از این [[جنگ‌ها]] را بازمی‌گوید<ref>ر.ک: قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج۲، ص۵۲۲؛ طبری، محب الدین، ذخائر العقبی، ص۱۱۰؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۳۷، ص۳۳۷؛ متقی هندی، کنز العمال، ج۱۳، ص۱۱۰؛ طبری، عمادالدین، بشارة المصطفی، ص۱۳۸؛ خوارزمی، المناقب، ص۱۹۴؛ اربلی، کشف الغمه، ج۱، ص۱۲۴.</ref>. علاوه بر این مضامین، در برخی از [[روایات]] از [[معاویه]] به عنوان [[رئیس]] گروه [[قاسطین]] نام برده شده و [[پیامبر]] دستور داده است که هرگاه معاویه را بر [[منبر]] من دیدید، او را بکشید<ref>نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ص۲۲۱؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۱، ص۹۴.</ref>.

صدور مجموعه روایاتی که نقل گردید و طی آن [[پیامبر خدا]] از وقوع جنگ‌هایی میان علی{{ع}} و مخالفانش خبر داده و برخی جزئیات آن را هم ذکر کرده است، خود، معجزه‌ای برای پیامبر خدا{{صل}} به حساب می‌آید و به گفتهٔ [[ابن ابی الحدید]]، این خبر از [[دلایل نبوت]] پیامبر است؛ زیرا به روشنی از [[آینده]] خبر داده است<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۰۰.</ref>.

البته به طور کلی وقوع فتنه‌هایی پس از پیامبر خدا قابل [[پیش‌بینی]] بود؛ زیرا هر انقلابی پس از [[مرگ]] [[رهبر]] اصلی آن، در درون خود دچار تنش‌هایی می‌شود. گروهی با [[افزون‌طلبی]]، خواهانِ سهم بیشتری می‌شوند و گروهی که از روی [[اجبار]]، ارزش‌های [[انقلاب]] را پذیرفته بودند، با بهانه‌هایی در نابودی آن می‌کوشند، و گروهی نیز در [[تفسیر]] آن دچار [[اشتباه]] می‌شوند. طبیعی بود که [[اسلام]] نیز پس از [[رحلت پیامبر]] با چنین گروه‌هایی رو به رو شود و [[علی بن ابی‌طالب]]{{ع}} برای [[حفظ اسلام]] و زدودن [[انحرافات]] از چهره آن، مجبور بود که با این گروه‌ها بجنگد؛ زیرا او [[نماینده]] [[اسلام راستین]] و [[جانشین]] [[حقیقی]] پیامبر بود؛ همان‌گونه که در تفسیر این [[آیه شریفه]] به آن تأکید شده است: {{متن قرآن|أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ}}<ref>«پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست (مانند کسی است که چنین نیست)؟» سوره هود، آیه ۱۷.</ref>.

طبق روایات بسیاری در این [[آیه]] منظور از کسی که دلیل روشنی از پروردگارش دارد، پیامبرخدا، و مراد از شاهدی که او را دنبال می‌کند، علی بن ابی‌طالب{{ع}} است<ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ج۱، ص۳۵۹؛ سیوطی، الدر المنثور، ج۳، ص۳۲۴؛ شیخ مفید، الامالی، ص۹۴؛ اربلی، کشف الغمه، ج۱، ص۳۱۵.</ref>. بنابراین، جنگ‌های [[امیرالمؤمنین]] با مخالفانِ خود به طور کلی قابل [[پیش‌بینی]] بود؛ ولی جزئیاتی که در [[اخبار]] [[پیامبر]] آمده، گونه‌ای از [[اعجاز]] [[محمدی]] است.<ref>[[یعقوب جعفری|جعفری، یعقوب]]، [[قاسطین (مقاله)| مقاله «قاسطین»]]، [[دانشنامه امام علی ج۹ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۹]] ص ۱۳۶.</ref>

==[[جهاد]] [[امیرالمؤمنین]] با [[قاسطین]]==

منظور از قاسطین معاویه و طرفداران او هستند. «قاسطین» جمع «[[قاسط]]» به معنای [[ستمگر]] و تجاوزکننده از [[حق]] است<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ج۷، ص۳۷۸؛ محمدمرتضی زبیدی، تاج العروس، ج۱۰، ص۳۸۰.</ref>؛ چون معاویه، حق حضرت را نپذیرفت و به [[امام]] [[ستم]] کرد و با ایشان جنگید. [[شیخ صدوق]] بیان می‌کند کتابی در وصف قاسطینِ در [[صفین]]، داشته و اخباری دراین‌باره آورده است<ref>شیخ صدوق، من لا‌یحضره الفقیه، ج‌۱، ص‌۳۶۰.</ref>؛ اما متأسفانه کتاب ایشان مفقود شده است.

این [[جنگ]] که در منطقه صفینِ [[شام]] واقع شد و به [[جنگ صفین]] [[شهرت]] یافت، در صفر سال ۳۷ رخ داد<ref>نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص‌۲۰۳؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۳، ص۴۱۴.</ref> و جمع زیادی از [[جنگجویان]] دو طرف در آن کشته شدند. یکی از آن [[شهیدان]] [[عمار یاسر]] بود که [[رسول خدا]]{{صل}} درباره‌اش فرموده بود: تو را گروه [[باغی]] می‌کشند<ref>قاضی نعمان، دعائم الإسلام، ج‌۱، ص‌۳۹۲؛ شیخ طوسی، الاقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد، ص‌۱۸۱: {{متن حدیث|يَا عَمَّارُ تَقْتُلُكَ الْفِئَةُ الْبَاغِيَةُ}}.</ref>. زمانی که معاویه در آستانه [[شکست]] قرار گرفت، قرآنها را بر سر نیزه کرد که ما [[راضی]] به [[حکم]] [[قرآن]] هستیم<ref>نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص‌۴۹۰.</ref>. علی{{ع}} این کار معاویه را [[حیله]] دانست؛ ولی یارانش گفتند باید پیشنهاد معاویه را بپذیری<ref>نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص‌۴۹۰؛ علی بن حسین مسعودی، التنبیه و الإشراف، ص۲۵۶؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۳، ص۴۱۴.</ref>. او بناچار پذیرفت و بعد جمعی از [[سپاهیان]]، علی{{ع}} را به جهت پذیرش [[حکمیت]]، به [[کفر]] متهم کردند و از ایشان [[برائت]] جستند<ref>نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۵۱۷.</ref> و اینجا [[خوارج]] ظهور کردند. امیرالمؤمنین{{ع}} توضیح داد ما قرآن را حکَم قرار داده‌ایم نه افراد را و فرمود: {{متن حدیث|وَ اللَّهِ مَا حَكَّمْتُ مَخْلُوقاً وَ لَکِنِّي حَكَّمْتُ کِتَابَ اللهِ}}<ref>شیخ طوسی، الخلاف، ج‌۶، ص‌۱۲۰؛ سیدمرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ج‌۱، ص‌۱۵۳.</ref>: «به [[خدا]] [[سوگند]] مخلوقی را حکم قرار ندادم، بلکه [[کتاب خدا]] را حکم قرار دادم».<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره نظامی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره نظامی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۱۴۷</ref>.

==اخباری دربارۀ معاویه==

در [[کتب اربعه]] درباره معاویه، [[رهبر]] [[قاسطین]]، [[اخبار]] مختلفی نقل شده است که در [[سیره اجتماعی]] به بخشی از آن اشاره شد. اینک مواردی دیگر بیان می‌شود. این مطلب دربارۀ معاویه و نقد عملکرد اوست و بخشی که مربوط به [[برخورد با اسیران]] [[صفین]] است، بیان خواهد شد.

۱. '''[[گرفتاری]] [[امام علی]]{{ع}} به معاویه و [[امام حسین]]{{ع}} به یزید''': در [[کتاب کافی]] خبری درباره گرفتاری و درگیری امام علی{{ع}} و امام حسین{{ع}} با قدرت‌طلبان عصرشان آمده است. [[عبدالله بن سنان]] گوید: شنیدم [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرمود: سه چیز است که باعث [[افتخار]] [[مؤمن]] و [[زینت]] وی در [[دنیا]] و [[آخرت]] است: ۱. [[نماز]] در آخر شب؛ ۲. [[ناامیدی]] از آنچه در [[اختیار]] [[مردم]] است؛ ۳. [[ولایت]] امامِ از [[آل‌محمد]] و سه کس از شرار [[خلق]] هستند که [[برگزیدگان]] خلق به آنها دچار شده‌اند؛ [[ابو‌سفیان]] یکی از آنان است که با [[پیامبر]]{{صل}} جنگید و [[دشمنی]] کرد، معاویه با علی{{صل}} جنگید و با او دشمنی نمود و [[یزید بن معاویه]] - که [[لعنت خدا]] بر او باد - با [[حسین بن علی]]{{ع}} جنگید و با او دشمنی کرد تا او را کشت<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج‌۸، ص‌۲۳۴.</ref>.

مشابه آن را با تفاوت‌هایی، [[صدوق]] نقل کرده است<ref>شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص‌۳۴۶.</ref>.

۲. '''در گذاشتنِ معاویه برای خانه‌های [[مکه]]''': در [[روایات]] عملکرد معاویه در گذاشتنِ در برای خانه‌های مکه نقد شده است. کسانی که به مکه برای [[حج]] و [[عمره]] می‌آمدند، می‌توانستند در ایام حج در خانه‌های مردم مکه سکونت گزینند، ولی [[حق]] [[اخراج]] صاحب‌خانه را نداشتند<ref>احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، ص۵۲.</ref> و دریافت کرایه از [[حاجیان]] منع شده بود. [[رسول خدا]]{{صل}} از دریافت کرایه و قراردادن در، بر خانه‌های مکه منع کرده بودند<ref>ابوالعباس عبدالله بن جعفر حمیری، قرب الإسناد، ص۱۰۸: {{متن حدیث|أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} نَهَى أَهْلَ مَكَّةَ أَنْ يُؤَاجِرُوا دُورَهُمْ، وَ أَنْ يُعَلِّقُوا عَلَيْهَا أَبْوَاباً}}.</ref>. [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} در نامه‌ای به [[حاکم]] خود در [[مکه]]، با اشاره به [[آیه قرآن]] {{متن قرآن|سَوَاءً الْعَاكِفُ فِيهِ وَالْبَادِ}}<ref>«بی‌گمان به کسانی که کفر ورزیده‌اند و (مردم را) از راه خداوند و از مسجد الحرام- که آن را برای بومی و غیر بومی یکسان قرار داده‌ایم- باز می‌دارند و (نیز) به هر کس که در آن از سر ستم آهنگ کژروی کند، از عذابی دردناک می‌چشانیم» سوره حج، آیه ۲۵.</ref><ref>برخی مانند ابن‌عباس منظور از «فیه» را کل حرم و مکه می‌دانند (ابوبکر احمد بن علی رازی جصاص، أحکام القرآن، ج۱، ص‌۹۰) و برخی فقط مسجدالحرام. گروه دوم تساوی را در استفاده از مسجدالحرام مطرح کرده‌اند (ابوعبدالله محمد بن عبدالله فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۲۳، ص‌۲۱۶).</ref> می‌فرماید: و دستور بده که کسی از [[مردم]] مکه از [[حاجیان]] وارد بر آن اجرتی دریافت نکند<ref>نهج البلاغه، ص۴۵۷، ن۶۷: {{متن حدیث|وَ مُرْ أَهْلَ مَكَّةَ أَلَّا يَأْخُذُوا مِنْ سَاكِنٍ أَجْراً فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ يَقُولُ سَواءً الْعاكِفُ فِيهِ وَ الْبادِ فَالْعَاكِفُ الْمُقِيمُ بِهِ وَ الْبَادِي الَّذِي يَحُجُّ إِلَيْهِ مِنْ غَيْرِ أَهْلِهِ}}.</ref>. حضرت دریافت [[اجرت]] را برای خانه‌های مکه روا نمی‌دانستند<ref>ابوالعباس عبدالله بن جعفر حمیری، قرب الإسناد، ص۱۴۰.</ref>. عمر [[نهی]] کرد که مردم مانع ورود [[زائران]] [[خانه خدا]] به خانه‌هایشان بشوند<ref>بدرالدین عینی، عمدة القاری، ج۹، ص‌۲۲۸.</ref>. تا [[زمان]] [[خلافت معاویه]] خانه‌های مکه بدون در بود<ref>عبدالرزاق صنعانی، المصنف، ج۵، ص۱۴۷: {{عربی|لقد استخلف معاوية و ما لدار بمكة باب}}.</ref> و افراد در ایام [[حج]] در منازل مختلف سکونت می‌گزیدند تا اینکه معاویه برای اولین بار، بر درِ منزلی که سکونت داشت، دو لنگه در گذاشت<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۴، ص۲۴۳-‌۲۴۴؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج‌۵، ص‌۴۲۰.</ref> و برای خانه‌های مکه در گذاشت<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۱۹۴؛ همو، علل الشرائع، ج۲، ص۳۹۶.</ref> و زمینه برای دریافت کرایه از زائران [[خانۀ خدا]] فراهم شد. دریافت کرایه را برخی فقهای [[عامه]] [[حرام]] و برخی [[مکروه]] می‌دانند<ref>احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، ص۵۲؛ شیخ طوسی، الخلاف، ج‌۳، ص‌۱۸۸.</ref>.

۳. '''نصف‌کردن [[زکات فطره]]''': یکی از زکات‌های [[واجب]] زکات فطره است که آن را [[زکات ابدان]] نیز می‌گویند. بر همه افراد، اعم از کوچک و بزرگ، واجب است یک من گندم، جو و خرما یا قوت غالب یا به مقدار [[ارزش]] و مبلغ آن، به [[فقیر]] بدهد. کسانی که مستقل هستند خود زکات فطره می‌دهند. [[زکات]] [[زنان]] و [[فرزندان]] بر عهده [[سرپرست]] [[خانواده]] است<ref>ر.ک: شیخ صدوق، المقنع، ص۲۱۰‌؛ همو، الهدایة فی الأصول و الفروع، ص‌۲۰۳؛ همو، من لایحضره الفقیه، ج‌، ص‌۵۱۷؛ شیخ طوسی، الخلاف، ج‌، ص‌۱۰۳؛ رساله‌های عملیه.</ref>. این حکمی است که همه آن را قبول دارند؛ ولی از اخباری استفاده می‌شود که معاویه پرداخت آن را از گندم به نصف تقلیل داده است و این کار خلاف وی در [[کتب اربعه]] نقد شده است. [[امام صادق]]{{ع}} بیان می‌کند مقدار زکات فطره بر هر کوچک و بزرگ، [[آزاد]] و برده، [[زن]] و مرد، یک من از خرما، کشمش، جو یا ذرت بود. وقتی دوران [[حکومت معاویه]] رسید و [[مردم]] در فراوانی بودند، از آن مقدار به نصف صاع از گندم [[عدول]] کردند<ref>شیخ طوسی، الإستبصار، ج۲، ص۴۸؛ همو، تهذیب الأحکام، ج۴، ص‌۸۳.</ref> یا به تعبیر برخی [[روایات]]، معاویه آن را نصف صاع از گندم قرار داد<ref>شیخ طوسی، الإستبصار، ج۲، ص‌۴۹.</ref>. مقدار یک صاع گندم یا طعام برای زکات فطره در کتب [[عامه]] از [[رسول خدا]]{{صل}} نقل شده است<ref>عبدالرزاق ابوبکر صنعانی، المصنف، ج۳، ص‌۳۱۶؛ مالک بن انس، الموطأ مالک، ج۱، ص‌۲۸۴؛ محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، ج۲، ص۵۴۸؛ مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، ج۲، ص‌۶۷۸؛ ابوعبدالله محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۱، ص‌۵۶۹؛ علی بن عمر دارقطنی، سنن الدارقطنی، ج۲، ص‌۱۲۹.</ref>.

در [[نقلی]] از ابن‌‌عمر، [[پیامبر]]{{صل}} یک صاع (من) از خرما، کشمش و مانند آن برای زکات فطره قرار داده است<ref>محمد بن ادریس شافعی، الأم، ج۲، ص‌۶۲؛ بدرالدین محمود عینی، عمدة القاری، ج۹، ص‌۱۱۳؛ شیخ طوسی، الخلاف، ج‌، ص‌۱۰۳.</ref>. برخی این را به جهت وضعیت نامناسب [[مردم]] دانسته‌اند<ref>بدرالدین محمود عینی، عمدة القاری، ج۹، ص‌۱۱۳.</ref> تا اینکه معاویه آن را نصف صاع قرار داد. بعد که وضع آنان بهتر شد و گندم فراوان گردید، آن را نیم‌من از گندم قرار دادند و مدعی هستند که این نظر [[صحابه]]<ref>بدرالدین محمود عینی، عمدة القاری، ج۹، ص‌۱۱۳.</ref> و فتوای [[فقهای اهل سنت]] است<ref>ا‌بن‌حجر، فتح الباری، ج۳، ص‌۳۷۴.</ref>. معاویه مدعی بود نیم‌من گندم [[شام]] برابر با یک من خرماست<ref>محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، ج۲، ص۵۴۸.</ref>. [[نووی]] در کتاب المجموع دراین‌باره می‌نویسد: [[واجب]] [[زکات فطره]]، یک من است و از [[پیامبر]]{{صل}} نصف من از گندم نقل نشده است و آنچه از معاویه نقل شده، [[اجتهاد]] اوست و [[روایات]] آن نیز [[ضعیف]] است<ref>ابوزکریا یحیی بن شرف نووی، المجموع (دارالفکر)، ج۶، ص‌۱۴۳: {{عربی|فرض صدقة الفطرة صاعا.. الحديث و حديث معاوية اجتهاد له لا يعادل النصوص و لم يثبت عن النبي{{صل}} نصف صاع من برّ والمروي في ذلك ضعيف ولم يصح فيه إلا اجتهاد معاوية}}.</ref>. این گزارش نووی خبر ذکرشده از [[منابع شیعه]] را [[تأیید]] می‌کند که معاویه زکات فطره را نصف صاع گندم قرار داد.

اما بعد، بدان این مالی که اکنون در دست توست پیش از تو در دست دیگران بوده و پس از تو نیز به دست دیگری می‌رسد و تنها آن مقدار از این [[مال]] بهره توست که به وسیله آن برای خویش کاری آماده کنی؛ پس خود را بر فرزندانت در آنچه به کار آنها می‌خورد، مقدم دار؛ زیرا (اگر فرزندانت را در نظر داشته باشی و به وسیله آن برای خود کاری صورت ندهی در این صورت) برای یکی از دو نفر مال جمع کرده‌ای: مردی که (پس از تو) آن مال را در راه [[اطاعت خدا]] [[مصرف]] کند و او [[سعادتمند]] شده، ولی تو [[بدبخت]] گشته ای و مردی که آن را به مصرف [[گناه]] و [[نافرمانی خدا]] برساند و به وسیله مالی که تو برای او جمع‌آوری کرده‌ای، بدبخت شود و هیچ یک از این دو دسته شایسته آن نیستند که تو آنها را بر خویشتن مقدم داری و به خاطر این مال، بار خودت را سنگین مکن؛ پس نسبت به آنچه گذشته، به [[رحمت خدا]] [[امیدوار]] باش و برای آنکه به جای مانده، به روزی [[خدا]] [[اعتماد]] کن<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۸، ص۷۲؛ سیدهاشم رسولی محلاتی، ترجمۀ الروضة من الکافی، ج۱، ص۱۰۲: {{متن حدیث|أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ مَا فِي يَدِكَ مِنَ الْمَالِ قَدْ كَانَ لَهُ أَهْلٌ قَبْلَكَ وَ هُوَ صَائِرٌ إِلَى أَهْلِهِ بَعْدَكَ وَ إِنَّمَا لَكَ مِنْهُ مَا مَهَّدْتَ لِنَفْسِكَ فَآثِرْ نَفْسَكَ عَلَى صَلَاحِ وُلْدِكَ فَإِنَّمَا أَنْتَ جَامِعٌ لِأَحَدِ رَجُلَيْنِ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِيهِ بِطَاعَةِ اللَّهِ فَسَعِدَ بِمَا شَقِيتَ وَ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِيهِ بِمَعْصِيَةِ اللَّهِ فَشَقِيَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ وَ لَيْسَ مِنْ هَذَيْنِ أَحَدٌ بِأَهْلٍ أَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَى نَفْسِكَ وَ لَا تُبَرِّدَ لَهُ عَلَى ظَهْرِكَ فَارْجُ لِمَنْ مَضَى رَحْمَةَ اللَّهِ وَ ثِقْ لِمَنْ بَقِيَ بِرِزْقِ اللَّهِ}}.</ref>.

از [[نامه]] استفاده می‌شود این [[غلام]] دارای فرزند و عائله‌مند و نیازمند بوده است؛ در عین [[حال]] [[حضرت حق]] اضافه‌ای از [[بیت‌المال]] به وی نداد؛ همان‌گونه که به [[اعتراض]] بر [[تقسیم مساوی]]<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج‌۸، ص‌۱۸۲.</ref> و درخواست سهم بیشتر [[عقیل]]، برادرش که دارای [[فرزندان]] متعدد بود، بی‌‌‌اعتنایی کرد و سهمی اضافی از بیت‌المال [[مسلمین]] به او نداد<ref>نهج البلاغه، ص۳۴۶، خ‌۲۲۴.</ref>.

۵. '''نقد [[کارگزار معاویه]]''': معاویه بعد از [[امام حسن]]{{ع}} [[خلافت]] را به دست گرفت و [[کارگزاران]] خود را به مناطق مختلف اعزام کرد. او [[مروان بن حکم]] را بر [[مدینه]] گمارد و به او دستور داد [[حقوقی]] برای [[جوانان]] [[قریش]] قرار دهد. او نیز چنین کرد. [[علی بن الحسین]]{{ع}} گوید: من نزد [[مروان]] رفتم؛ از من پرسید: نامت چیست؟ گفتم: علی بن الحسین{{ع}}. پرسید: نام برادرت چیست؟ گفتم: علی. گفت: علی، علی؛ پدرت چه منظوری دارد که تمام بچه‌هایش را علی می‌نامد؟ آن‌گاه برای من مقداری [[حقوق]] از بیت‌المال تعیین کرد، سپس به سوی پدرم بازگشتم و ایشان را از اظهارات مروان [[آگاه]] کردم. حضرت فرمود: وای بر فرزند زرقاء که پوست دباغی می‌کرد. اگر برای من صد پسر متولد شود، دوست دارم نامی جز علی بر آنان ننهم<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۶، ص۱۹: {{متن حدیث|فَقَالَ الْحُسَيْنِ{{ع}}: وَيْلِي عَلَى ابْنِ الزَّرْقَاءِ دَبَّاغَةِ الْأَدَمِ لَوْ وُلِدَ لِي مِائَةٌ لَأَحْبَبْتُ أَنْ لَا أُسَمِّيَ أَحَداً مِنْهُمْ إِلَّا عَلِيّاً}}.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره نظامی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره نظامی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۱۴۸</ref>.