پرش به محتوا

وقف در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۳۳: خط ۳۳:
[[احادیث]] دیگری نیز به همین مضمون در این باره رسیده است که جهت رعایت اختصار از ذکر آنها خودداری می‌شود<ref>جهت اطلاع بیشتر به کتب حدیثی مراجعه شود.</ref>.
[[احادیث]] دیگری نیز به همین مضمون در این باره رسیده است که جهت رعایت اختصار از ذکر آنها خودداری می‌شود<ref>جهت اطلاع بیشتر به کتب حدیثی مراجعه شود.</ref>.
[[هدف]] از بیان این مقدمه این است که (چنان که قبلاً خاطر نشان ساختیم) ثابت کنیم [[رسول خدا]]{{صل}} و [[ائمه معصومین]]{{عم}} آنچه را [[وقف]] می‌کردند خود مالک آن بوده‌اند.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۹۸</ref>
[[هدف]] از بیان این مقدمه این است که (چنان که قبلاً خاطر نشان ساختیم) ثابت کنیم [[رسول خدا]]{{صل}} و [[ائمه معصومین]]{{عم}} آنچه را [[وقف]] می‌کردند خود مالک آن بوده‌اند.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۹۸</ref>
===جایگاه [[وقف]] در [[اسلام]]===
در این جا لازم به نظر می‌رسد که قبل از شروع بحث، به اختصار درباره اهمیت وقف از دیدگاه [[روایات]] و جایگاه آن در اسلام و [[ترغیب]] [[پیشوایان دینی]] به مسأله وقف بپردازیم. از جالب‌ترین [[تعالیم]] [[اجتماعی]] اسلام که بر اساس [[تعاون]] و [[حس]] [[نوع‌دوستی]] بنا نهاده شده، مسأله وقف و [[صدقات]] [[جاریه]] است.
[[هدف]] اصلی از وقف، تأمین و تثبیت محل سکونت و منبع [[ارتزاق]] و تأمین قسمتی از نیازمندی‌های عمومی و گسترش [[فرهنگ]] و [[تشویق]] به احداث بناهای [[علمی]]، [[بهداشتی]] و مذهبی است.
اسلام با این کار یک برنامه عالی [[انسانی]] را بنیانگذاری کرد که در اثر آن [[عواطف]] [[بشر]] [[دوستی]] زنده شد.
اسلام با این [[ابتکار]] تا آنجا در [[روح]] و [[اخلاق]] [[مردم]] اثر گذاشت که از [[مال]] خود چشم می‌پوشند و با وقف کردن قسمتی از [[اموال]] خویش به نفع کسانی که باید [[حمایت]] شوند وسیله [[آسایش]] آنان را فراهم می‌کنند و نیازمندی‌های نسل‌های [[آینده]] را نیز از طریق وقف تأمین می‌کنند.
[[فقه]] اسلام در چهارده [[قرن]] قبل برای وقف اهمیت خاصی قایل گردیده و یک بخش مهم و تقریباً مفصل از کتب فقه و [[حدیث]] و [[قوانین اسلامی]] ویژه [[احکام]] و [[مقررات]] وقف و صدقات جاریه و کارهایی است که برای عموم مردم مفید است.
اسلام با طرح مسأله وقف و تشویق به صدقات جاریه از یک طرف [[اختیارات]] و نظرات مالک را نسبت به [[ملک]] خود (حتی سال‌ها پس از مرگش) [[محترم]] و نافذ شمرده و از طرفی قدم اساسی را در راه [[گسترش علم]] و [[دانش]] و پرورش [[دانشمندان]] برداشته و بنای [[عمران]] و [[آبادی شهرها]] و دهات و [[رفاه]] عموم را حتی در بیابان‌ها و جاهای دور از [[آبادی]] پایه ریزی نموده است.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۱۰۱</ref>
===ترغیب [[ائمه]] به مسأله وقف===
[[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[خاندان رسالت]] مردم را بر این [[کار خیر]] ترغیب و تشویق نموده و از طرف [[خداوند]] نوید [[پاداش]] برای هر کار [[نیکی]] مخصوصاً به عنوان [[باقیات الصالحات]] به آنان می‌دادند که از بین [[احادیث]] فراوانی که در این باره رسیده است به عنوان نمونه چند [[حدیث]] از نظرتان می‌گذرد:
[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: هر کس از این [[جهان]] درگذرد پس از [[مرگ]]، چیزی به او نمی‌رسد جز این که پیش‌تر سه چیز از خود باقی گذاشته باشد:
# کار [[نیکی]] که اثرش پس از او باقی باشد؛
# [[سنت]] حسنه‌ای که در میان [[مردم]] رواج داده باشد و بعد از او مردم به آن روش عمل کنند؛
# فرزند صالحی که برای او [[دعا]] کند<ref>{{عربی|ليس يتبع الرجل بعد موته من الاجر إلا ثلاث خصال صدقة اجراها في حياته فهي تجري بعد موته أو سنة هدى سنها فهي يعمل به بعد موته أو ولد صالح يدعو له المنذري}}؛ زکی الدین عبد العظیم بن عبدالقوی، الترغیب والترهیب، تعلیق مصطفی محمد عماره، بیروت، لبنان، داراحیاء التراث العربی، ج۱، ص۱۰۰ و ۱۱۸؛ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۹۲؛ کتاب الوقف، حدیث ۱ و ۲، و ص۲۹۳، حدیث ۳ و ۴، و ص٢٩۴، حدیث ۱۰ و ج۱۱؛ کتاب الأمر بالمعروف، باب ١۶، ص۴٣٧، حدیث ۶؛ امالی الصدوق، ص۳۸، حدیث ۷، مجلس ۹، فروع کافی، ج۷، ص۵۶؛ کتاب الوصایا، باب ما یلحق المیت بعد موته، حدیث، ۵، ۴، ٣، ٢، ١؛ بحار الانوار، ج۶، ص۲۹۳، باب ۱۰ و ج۱۰۰، ص۱۸۱، حدیث ۲ و ۳، ج۲، ص۲۲، ج٨۵، ص۳۰۵؛ شبّر السید، عبدالله، تسلیه الفؤاد فی بیان الموت و المعاد، تحقیق حسینی، استادی، منشورات قم، مکتبه بصیرتی، ۱۳۹۳ هـ، ۱۳۵۲ ش، ص١٣۴؛ مستدرک الوسائل، ج۲، ص۵۱۱؛ احسایی، محمد بن علی بن ابراهیم (معروف به ابن ابی جمهور) غوالی اللثالی الغزیریه فی الاحادیث الدینیه، مطبعه سید الشهداء، تحقیق مجتبی عراقی، ط ١، ١۴٠۴ هـ، ١٩٨۴ م، ج۳، ص٢۶٠، باب الوقف و ما یتبعه حدیث ۱ و ۲؛ التمیمی، المغربی، ابی حنیفه النعمان، دعائم الاسلام، القاهره، منشورات دارالمعارف، ۱۳۸۳ هـ. ق، ج۲، ص٣۴٠، حدیث شماره ۱۲۷۹ و در حدیث ۱۲۷۸ آمده است حدیث عن علی{{ع}} انه قال لا یتبع احدا من الناس بعد الموت شی الا صدقه جاریه او علم صواب او دعاء ولد، الطبرانی، الحافظ ابی القاسم سلیمان احمد بن ایوب اللخمی، المعجم الصغیر، بیروت، لبنان، دارالکتب العلمیه، ١۴٠٣ هـ، ١٩٨٣ م، ج١، ص١۴١. لازم به یادآوری است که این احادیث با اندک تفاوت آمده است. به عنوان نمونه در بعضی احادیث مانند فروع کافی و وسائل الشیعه صدقه مبتوله آمده است. این حدیث به همین مضمون ولی با عبارات دیگری از پیامبر اکرم{{صل}} این گونه نقل شده است: حدیث عن أبی هریره أن النبی{{صل}} قال: اذا مات الانسان انقطع عمله إلا من ثلاثه اشیاء، صدقه جاریه، او علم ینتفع به او ولد صالح یدعواله الشوکانی محمد بن علی بن محمد، نیل الأوطار شرح منتقی الاخبار من احادیث سید الاخیار المطبعه الامیریه، ۱۲۹۷، دار الحدیث القاهره، ج۶، ص۲۰؛ کتاب الوقف، شیخ منصور علی ناصف، التاج الجامع للاصول فی احادیث الرسول، داراحیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، ط ۲، ۱۳۸۱ هـ، ١٩۶١ م، ج۲، ص٢۴٣، الباب الثانی عشر، فی الوقف نسائی، سنن النسایی، به شرح جلال الدین سیوطی، حاشیه السندی، بیروت، دارالفکر، ط ١، ١٣۴٨ هـ، ١٩٣٠ م، ج۶، ص۲۵۱؛ فضل الصدقه عن المیت، ابن قدامه، المغنی، دار الکتاب العربی للنشر والتوزیع، بیروت، لبنان، ۱۳۹۲ هـ، ۱۹۷۲م، ج۶، ص۱۸۵؛ السمهودی، جواهر العقدین فی فضل الشرفین، تحقیق الدکتور موسی بنای العلیلی، بغداد، ١۴٠۵ هـ، ۱٩٨۴م، ج۱، ص۹۸؛ الشرباصی، الدکتور احمد، یسألونک فی الدین والحیاء، بیروت، دار الجیل، ج١، ص١۶٧؛ ابن حزم ابی محمد علی بن احمد بن سعید، المحلی، تحقیق لجنه، احیاء التراث العربی، بیروت، دارالجیل، بیروت، دار الآفاق الجدیده، ج۹، ص١٧۶؛ الصنعایی، الیمانی، احمد بن قاسم العنیسی، التاج المذهب لاحکام المذهب شرح متن الازهار فی فقه الائمه الاطهار، دار الحکمه الیمانیه للطباعه والنشر، ١۴١۴ هـ، ١٩٩٣ م، ج۳، ص۲۸۱؛ کتاب الوقف، ابو زهره محمد، محاضرات فی الوقف، ملتزم الطبع و النشر دار الفکر العربی، القاهره، ص۹.</ref>.
در [[حدیث]] دیگری از آن حضرت نقل شده که فرمود:
شش چیز است که شخص [[مؤمن]] پس از مرگش از آن بهره مند خواهد شد:
# فرزند صالحی که برای او [[طلب آمرزش]] کند؛
# [[قرآنی]] که از او باشد و مورد استفاده قرار گیرد؛
#درختی که می‌نشاند؛
# [[چاه]] آبی که احداث نماید؛
#چشمه آبی که در [[راه خدا]] جاری می‌کند؛
# [[سنت]] و روش [[نیکی]] که پس از او [[مردم]] به آن عمل کنند<ref>{{متن حدیث|قَالَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}: سِتَّةٌ تَلْحَقُ الْمُؤْمِنَ بَعْدَ مَوْتِهِ: وَلَدٌ يَسْتَغْفِرُ لَهُ، وَ مُصْحَفٌ يُخَلِّفُهُ وَ غَرْسٌ يَغْرِسُهُ، وَ قَلِيبٌ يَحْفِرُهُ وَ صَدَقَةٌ يُجْرِيهَا وَ سُنَّةٌ يُؤْخَذُ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ}}؛ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۹۳، حدیث ۵؛ الشیخ الصدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص١٨٢، باب الوقف والصدقه، حدیث ۶٣٧؛ فروع کافی، ج۷، ص۵٧، حدیث ۵؛ غوالی اللثالی الغزیریه فی الاحادیث الدینیه، ج۳، ص٢۶٠، حدیث ۳؛ شبّر، تسلیه الفؤاد، ص١٣۴، حدیث ۱؛ بحار الانوار، ج۶، ص۲۹۳، حدیث ۲، ج۱۰۰، ص۱۸۱؛ ابواب الوقوف و الصدقات، باب ۱، حدیث ۱؛ شیخ صدوق، خصال، ج١، ص٣۵۵؛ باب السته، حدیث ۹؛ مجلسی محمد تقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، المطبعه العلمیه، قم، ۱۳۹۸ هـ، ج۱۱، ص١۶۵، یسألونک فی الدین و الحیاه، ج۱، ص۲۸۵؛ در الترغیب حدیث این‌گونه آمده است که پیغمبر{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|إنّ ممّا يلحق المؤمن من عمله و حسناته بعد موته علما نشره و ولدا صالحا تركه و مصحفا ورّثه أو مسجدا بناه أو بيتا لابن السّبيل بناه أو نهرا أجراه أو صدقة أخرجها من ماله في صحّته و حياته تلحقه من بعد موته}}؛ الترغیب والترهیب، ج۱، ص۹۹، حدیث ۴ و ص۱۱۸، حدیث ۱ و در مورد دیگری می‌نویسد که آن حضرت فرمود: {{متن حدیث|أربعة تجري عليهم أجورهم بعد الموت رجل مات مرابطا في سبيل الله و رجل علم علما فاجره ما يجري عليه ما عمل به و رجل اجري صدقة فاجرها له ما جرت و رجل ترك ولدا صالحا يدعوا له}}؛ الترغیب والترهیب، ج۱، ص۱۱۹، چهار چیز است که پاداش آنها پس از مرگ نیز جریان دارد: مردی که در حال پاسداری در راه خدا بمیرد؛ مردی که علمی را به کسی بیاموزد که اجرش برای او جریان دارد تا وقتی به آن علم، عمل شود. مردی که صدقه‌ای را به جریان اندازد... و مردی که فرزند صالح و شایسته‌ای به جا گذارد که برایش دعا کند. در روایت دیگری از آن حضرت می‌خوانیم: {{متن حدیث|سبعة أسباب يكتب ثوابها بعد وفاته رجل غرس نخلا أو حفر بئرا أو أجري نهرا أو بني مسجدا أو كتب مصحفا أو وراث علما أو خلف ولدا صالحا يستغفر له بعد وفاته}}؛ ورام ابن ابی الفراس المالکی ابی الحسین، تنبیه الخواطر و نزهه النواظر (معروف به مجموعه ورام)، دار صعب بیروت، دارالتعارف بیروت، ج۲، ص۱۱۰ و الترغیب، ج۱، ص٩۶، حدیث ١۴.</ref>.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۱۰۲</ref>


== منابع ==
== منابع ==
۷۵٬۹۱۶

ویرایش