سلطه در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

هرگاه در [[قرآن]] سخن از سلطه‌گران و [[مستکبران]] می‌رود، همراه با آن از کفر یا نفاق آنان نیز سخنی به میان آمده است. از [[آیات]] ۲۴ - ۲۷ [[سوره غافر]] / ۴۰ بر می‌آید که [[مخالفت]] [[فرعونیان]] با [[موسی]] و ساحر و [[دروغگو]] خواندن او و [[سلطه‌گری]] و [[ستم]] آنان بر [[بنی‌اسرائیل]] از [[روحیه]] استکباری و [[کفرورزی]] آنان برخاسته است. <ref> المیزان، ج۱۷، ص۳۲۸؛ نمونه، ج۲۰، ص۸۰-۸۱؛ من وحی القرآن، ج۲۰، ص۳۲. </ref> بر طبق [[آیه]] ۵۶ [[سوره هود]] / ۱۱ نپذیرفتن [[ربوبیت خداوند]]، [[مخالفت با پیامبران]] [[الهی]] وعصیانگری زمینه [[حاکمیت]] [[نظام]] [[سلطه]] می‌شوند. <ref>المیزان، ج۱۰، ص۳۰۵؛ نمونه، ج۹، ص۱۴۳. </ref> [[خداوند]] در آیات ۱۳۸ - ۱۳۹ [[سوره نساء]] / ۴ [[نفاق]] را زمینه [[سلطه بیگانگان]] می‌داند. براساس این آیات، نفاق [[سیاسی]] برخاسته از نفاق [[عقیدتی]] است و [[هدف]] [[منافقان]] از طرح [[دوستی با کافران]] و [[پذیرش ولایت]] وسلطه آنان، دستیابی به [[عزت]] وشکوه <ref>جامع البیان، ج۵، ص۲۱۱-۲۱۲؛ مجمع البیان، ج۳، ص۱۹۳. </ref> وحفظ موقعیت اجتماعیشان و [[ترس]] از سلطه بیگانگان در [[آینده]] است. (نیز نک: [[مائده]] / ۵، ۵۱ - ۵۲) <ref>التفسیر الکاشف، ج۳، ص۷۴؛ نمونه، ج۴، ص۴۱۳. </ref><ref>[[محمد سحرخوان|سحرخوان، محمد]]؛ [[سلطه (مقاله)|مقاله «سلطه»]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

از دیگر زمینه‌ها و عوامل سلطه‌گری، بهره‌مندی از قدرت و امکانات اقتصادی است، چنان‌که [[فرعون]] برای ادامه سلطه و [[حکومت]] خود بر بنی‌اسرائیل و [[مبارزه]] با موسی، ارزش‌های مادی را ملاک [[برتری]] خود دانسته و دارا بودن [[حکومت مصر]] و امکانات مادی را نشان قدرت و سلطه خود می‌دانست: «و نادی فِرعَونُ فی قَومِهِ قالَ یقَومِ اَلَیسَ لی مُلکُ مِصرَ و هذِهِ الاَنهرُ تَجری مِن تَحتی اَفَلا تُبصِرون». (زخرف / ۴۳، ۵۱؛ نیز فصّلت / ۴۱، ۱۵) از برخی [[آیات قرآن]] حاکمیت[[ثروت]] ونقش آن در [[تحکیم]] پایگاه‌های سلطه‌گری استفاده می‌شود. [[قرآن]] از [[قارون]] به عنوان ضلعی از مثلث سلطه یاد کرده است: «و قرونَ و فِرعَونَ و هامنَ و لَقَد جاءَهُم موسی بِالبَیِّنتِ فَاستَکبَروا فِی الاَرضِ و ما کانوا سبِقین». (عنکبوت / ۲۹، ۳۹؛<ref>من وحی القرآن، ج۱۸، ص۵۳؛ من هدی القرآن، ج۹، ص۴۵۸-۴۵۹. </ref> نیز [[یونس]] / ۱۰، ۸۸) [[ثروت]] فراوان [[قارون]] زمینه‌ساز [[رفتار]] ظالمانه او با [[بنی‌اسرائیل]] شد: «اِنَّ قرونَ کانَ مِن قَومِ [[موسی]] فَبَغی عَلَیهِم و ءاتَینهُ مِنَ الکُنوزِ ما اِنَّ مَفاتِحَهُ لَتَنواُ بِالعُصبَةِ اولِی القُوَّةِ.».. ([[قصص]] / ۲۸، ۷۶)؛ <ref>روح المعانی، ج۱۰، ص۳۱۶؛ التحریر و التنویر، ج۲۰، ص۱۰۵؛ المنیر، ج۲۰، ص۱۶۰. </ref> همچنین [[احساس]] [[بی‌نیازی]] [[انسان]] از [[پروردگار]] و حتی از همنوعان، او را به [[استکبار]] و [[سلطه‌گری]] وا می‌دارد: «کَلاّ اِنَّ الاِنسنَ لَیَطغی * اَن رَءاهُ استَغنی» (علق / ۹۶، ۶ - ۷)، از این‌رو برخی سلطه‌گران که بی‌نیازی ([[علمی]] و [[مالی]]) در خود [[حس]] می‌کردند، با [[پیامبران]] [[مخالفت]] کرده و حاضر به شنیدن سخنان آنان نبودند: «فَلَمّا جاءَتهُم رُسُلُهُم بِالبَیِّنتِ فَرِحوا بِما عِندَهُم مِنَ العِلمِ..»... ([[غافر]] / ۴۰، ۸۳)<ref>[[محمد سحرخوان|سحرخوان، محمد]]؛ [[سلطه (مقاله)|مقاله «سلطه»]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

===اطرافیان وهمراهان===

اطرافیان رفاه‌طلب، [[چاپلوس]] و [[متملق]] از دیگر زمینه‌های سلطه‌گری‌اند. [[قرآن]] از این افراد با نام «مُتْرَفین»، «مُسْرِفین» و «مَلَأ» یاد می‌کند. رفاه‌طلبان و لذت‌جویان همواره با در دست داشتن ابزار سلطه‌گری مانند [[قدرت]]، [[حکومت]] و [[ثروت]] برای رسیدن به اهداف خود با سلطه‌گران [[همکاری]] می‌کنند. این افراد همواره اطراف سلطه‌گران و قدرت‌های طاغوتی را گرفته و آنان را در [[ستمگری]] کمک و [[تشویق]] می‌کنند: «و قالَ المَلاَُ مِن قَومِ فِرعَونَ اَتَذَرُ موسی و قَومَهُ لِیُفسِدوا فِی الاَرضِ و یَذَرَکَ و ءالِهَتَکَ قالَ سَنُقَتِّلُ اَبناءَهُم و نَستَحیی نِساءَهُم و اِنّا فَوقَهُم قهِرون». ([[اعراف]] / ۷، ۱۲۷؛ نیز نمل / ۲۷، ۳۲ - ۳۳؛ مؤمنون / ۲۳، ۴۶ - ۴۷)<ref>[[محمد سحرخوان|سحرخوان، محمد]]؛ [[سلطه (مقاله)|مقاله «سلطه»]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

از دیگر زمینه‌های سلطه‌گری، توهم [[برتری نژادی]] است، چنان‌که [[فرعونیان]] نژاد خود را [[برتر]] از بنی‌اسرائیل پنداشته و آنها را فرمانبر و برده خود می‌دانستند: «اِلی فِرعَونَ و مَلاَءِهِ فَاستَکبَروا و کانوا قَومًا عالین * فَقالوا اَنُؤمِنُ لِبَشَرَینِ مِثلِنا و قَومُهُما لَنا عبِدون». (مؤمنون / ۲۳، ۴۶ - ۴۷؛ نیز زخرف / ۴۳، ۵۱ - ۵۲) <ref>المیزان، ج۱۵، ص۳۴؛ تفسیر نور، ج۸، ص۱۰۴. </ref> نژادپرستی از مهم‌ترین [[تعالیم]] [[یهودیان]] شمرده می‌شود؛ به گونه‌ای که [[یهودیت]] و [[نژادپرستی]] در طول [[تاریخ]] از یکدیگر جدا نبوده‌اند. [[یهودیان]] [[عقیده]] دارند که [[برترین]] [[مردمان]] و [[ملت]] [[برگزیده]] و دارای عالی‌ترین و [[پاک‌ترین]] نژادند، از این‌رو [[روابط]] آنان با دیگران بر بهره‌کشی و [[سلطه‌گری]] مبتنی است. [[آیات]] فراوانی در [[قرآن]] به این موضوع اشاره دارند. ([[مائده]] / ۵، ۱۸؛ بقره / ۲، ۱۱۱؛ [[جمعه]] / ۶۲، ۶) <ref> نمونه، ج۱، ص۳۲۴ و ۳۵۸. </ref><ref>[[محمد سحرخوان|سحرخوان، محمد]]؛ [[سلطه (مقاله)|مقاله «سلطه»]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

===[[اختلاف]] وتفرقه===

از دیگر زمینه‌های شناخته شده [[سلطه]]، اختلاف و [[تفرقه]] در [[جامعه]] است. قرآن از [[فرعون]] به عنوان سلطه‌گری یاد می‌کند که با اختلاف‌افکندن میان [[بنی‌اسرائیل]] و گروه گروه کردن آنان به [[حکومت]] خود بر آنان ادامه می‌داد. ([[قصص]] / ۲۸، ۴) از آثار مهم [[اختلاف]] و [[دشمنی]] در جامعه، [[حاکمیت]] و سلطه [[فرومایگان]] است. طبق [[روایت]] [[امام صادق]]{{ع}} مراد [[خداوند]] از عذابی که از بالا فرو می‌فرستد و در [[آیه]] ۶۵ [[سوره انعام]] / ۶ به آن اشاره شده که بر اثر اختلاف در جامعه است و در ردیف [[عذاب‌های دنیوی]] برای جامعه قرار دارد، [[سیطره]] [[حاکمان]] [[فرومایه]] و [[ستمگر]] است: «قُل هُوَ القادِرُ عَلی اَن یَبعَثَ عَلَیکُم عَذابًا مِن فَوقِکُم اَو مِن تَحتِ اَرجُلِکُم اَو یَلبِسَکُم شِیَعًا و یُذیقَ بَعضَکُم بَأسَ بَعضٍ انظُر کَیفَ نُصَرِّفُ الاْیتِ لَعَلَّهُم یَفقَهون»<ref> مجمع البیان، ج۴، ص۴۸۷؛ المیزان، ج۷، ص۱۳۷. </ref>؛ همچنین آیه ۴۶ [[سوره انفال]] / ۸ از [[مسلمانان]] خواسته از [[کشمکش]] و [[نزاع]] و اختلاف که موجب [[تضعیف]] و از دست رفتن [[ابهت]] و [[قدرت]] [[جامعه اسلامی]] شده و زمینه سلطه [[کافران]] و [[بیگانگان]] می‌شود دوری کنند. <ref>احکام القرآن، ج۴، ص۲۵۲؛ مجمع البیان، ج۴، ص۸۴۲؛ المیزان، ج۹، ص۹۵. </ref><ref>[[محمد سحرخوان|سحرخوان، محمد]]؛ [[سلطه (مقاله)|مقاله «سلطه»]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

=== [[ضعف]] [[فرهنگی]] ونبود [[خودباوری]]===

[[فقر فرهنگی]] جامعه وتبلیغات [[مسموم]] زمینه‌ساز[[سلطه]] حکومت‌های استبدادی برمردم می‌شوند. سلطه‌گرانی مانند فرعون با [[تحقیر]] و توهین به جامعه: «فَاستَخَفَّ قَومَهُ فَاَطاعوهُ اِنَّهُم کانوا قَومًا فسِقین» (زخرف / ۴۳، ۵۴)، <ref>من هدی القرآن، ج۱۲، ص۴۹۵؛ فی ظلال القرآن، ج۵، ص۳۱۹۴؛ نمونه، ج۲۱، ص۸۸. </ref> همچنین با [[تبلیغات]] [[دروغین]] برضد [[انبیای الهی]] مانند ساحر و [[مجنون]] خواندن آنان: «کَذلک ما اَتَی الَّذینَ مِن قَبلِهِم مِن رَسولٍ اِلاّ قالوا ساحِرٌ اَو مَجنون» (ذاریات / ۵۱، ۵۲) تلاش می‌کنند به [[سلطه]] خود ادامه دهند. افراد [[جامعه]] نیز به سبب نبود [[خودباوری]] و [[اعتماد به نفس]] و با [[پیروی]] و [[همراهی]] کردن با آنها به [[دسیسه‌ها]] و نقشه‌های سلطه‌گرانه آنان پاسخ مثبت داده و زمینه سلطه آنان را فراهم می‌کنند. ([[غافر]] / ۴۰، ۴۷؛ [[سبأ]] / ۳۴، ۳۱ - ۳۳؛ [[ابراهیم]] / ۱۴، ۲۱)<ref>[[محمد سحرخوان|سحرخوان، محمد]]؛ [[سلطه (مقاله)|مقاله «سلطه»]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

نبود [[رهبر الهی]] زمینه‌ساز پراکندگی صفوف جامعه و سلطه [[ستمگران]] و [[بیگانگان]] است، از این‌رو [[بنی‌اسرائیل]] برای [[مبارزه با طاغوت]] [[زمان]] خود از پیامبرشان خواستند زمامدار و [[فرماندهی]] الهی برایشان قرار دهد تا با [[رهبری]] او به [[مبارزه]] با [[دشمن]] بپردازند: «... اِذ قالوا لِنَبِیٍّ لَهُمُ ابعَث لَنا مَلِکًا نُقتِلفی‌سَبیلِ [[اللّه]] قالَ هَل عَسَیتُم اِن کُتِبَ عَلَیکُمُ القِتالُ اَلاّ تُقتِلوا قالوا و ما لَنا اَلاّ نُقتِلَ فی سَبیلِ اللّه و قَد اُخرِجنا مِن دِیرِنا و اَبنائِنا.».. (بقره / ۲، ۲۴۶)، <ref>راهنما، ج۲، ص۱۵۷. </ref> چنان‌که [[آیه]] ۱۰۳ [[سوره آل عمران]] / ۳ [[مسلمانان]] را برای دوری از [[تفرقه]] به [[اعتصام]] به حبل اللّه و پیروی از [[رهبران الهی]] و دوری از تفرقه [[فرمان]] می‌دهد. <ref>مجمع البیان، ج۲، ص۸۰۵؛ المیزان، ج۳، ص۳۶۹؛ نمونه، ج۳، ص۳۰. </ref> در [[روایات]]، مصادیق گوناگونی برای [[حبل الله]] یاد شده که یکی از آنها [[ائمه اطهار]]{{ع}} به طور عام و [[علی بن ابی طالب]] به گونه خاص است. <ref>شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۶۹؛ الصواعق المحرقه، ص۱۵۱؛ ینابیع الموده، ج۱، ص۳۵۶. </ref><ref>[[محمد سحرخوان|سحرخوان، محمد]]؛ [[سلطه (مقاله)|مقاله «سلطه»]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

[[رفتار]] ظالمانه و [[فاسد]] از دیگر زمینه‌های [[سلطه بیگانگان]] است. براساس [[سنت‌های الهی]] هرگونه [[رفتار فردی]] و جمعی بازتابی در [[دنیا]] و [[آخرت]] دارد: «ذلک بِاَنَّ اللهَ لَم یَکُ مُغَیِّرًا نِعمَةً اَنعَمَها عَلی قَومٍ حَتّی یُغَیِّروا ما بِاَنفُسِهِم». ([[انفال]] / ۸، ۵۳؛ نیز رعد / ۱۳، ۱۱) از [[آیات]] ۴ - ۶ [[سوره اسراء]] / ۱۷ استفاده می‌‌شود، هر گروه و قومی که روش [[افساد]] را در [[جامعه]] پی گیرند [[خداوند]] مردمانی قدرتمند را بر ایشان مسلط می‌کند تا آنان را به بند کشند. <ref>المیزان، ج۱۳، ص۴۰؛ فی ظلال القرآن، ج۴، ص۲۲۱۴؛ من وحی القرآن، ج۱۴، ص۳۴. </ref> [[آیه]] ۱۲۹ [[سوره انعام]] / ۶ نیز بیانگر یکی از [[سنت‌های الهی]] است که در هر جامعه‌ای [[مردم]] به یکدیگر [[ستم]] روا دارند، گرفتار [[سلطه]] و [[حاکمیت]] [[بیگانگان]] می‌شوند: «و کَذلک نُوَلّی بَعضَ الظّلِمینَ بَعضًا بِما کانوا یَکسِبون».<ref>مجمع البیان، ج۴، ص۵۶۵؛ المیزان، ج۷، ص۳۵۶؛ راهنما، ج۵، ص۲۴۷. </ref><ref>[[محمد سحرخوان|سحرخوان، محمد]]؛ [[سلطه (مقاله)|مقاله «سلطه»]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>